از طواف تا چمه زنی در گنجینه سنت‌های محرم در خراسان‌شمالی
به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، لباس مشکی، سیاه‌پوش شدن خیابان‌ها، راه افتادن موکب‌های عزا، دسته روی در خیابان‌ها همه و همه نشان از رخ دادی می‌دهد.
اتفاقی که سینه‌به‌سینه و نسلی پس از نسل دیگر آن را به خود دیده‌اند، ماه محرم همیشه با خود حال و هوایی خاص به همراه دارد، همه‌جا رنگ و بوی حسینی به خود می‌گیرد، هر جا که نظر بیندازید سیاه‌پوش حسین (ع) شده، بساط چای هیئتی‌ها کنار خیابان‌های شهر به راه است و گلوی هر رهگذری را تازه می‌کند.
تا جایی که چشم کار می‌کند بیرق‌های سیاه مزین شده به نام اباعبدالله و علمدارش است، مردمی که لباس سیاه بر تن کردند و کودکانی که دست در دست پدر و مادر برای خرید لباس هیئتی باذوق و شوق خاصی که از چشمانش موج می‌زند، روانه بازار شده و لباس عزای حسین را بر تن می‌کند.
همیشه ذوق و شوق با یک مراسم شادی و جشن همراه است اما این بار عزاداری همچون ذوقی در دل مردم ایجاد می‌کند که غیرقابل وصف است، از هر قشر و سنی مجذوب این عزاداری‌اند، درب محل‌های عزاداری امام حسین (ع) از حسینیه، مسجد و روضه‌های خانگی در این ایام بر روی همه باز است و همه‌جا حسین و حسینی است.
پخش نذری در این شب‌ها در بین مردم، از دیگر برنامه‌هایی است که در تمام مراسم‌ها همراه است و متناسب با شهر این غذا می‌تواند تنوع داشته باشد.
این مراسم در بین مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و هر شهر و روستا با آداب‌ورسوم خاصی که دارند به استقبال و برگزاری این ایام می‌روند، در این میان مردم خراسان‌شمالی از شیعه و اهل سنت نیز در این ایام رسوماتی دارند.
علم بندی و علم‌گردانی
علم بندی یکی از آیین‌های کهن عزاداری ماه محرم در خراسان‌شمالی به شمار می‌رود که بیشتر در شهرستان اسفراین رایج بوده و اکنون نیز در غالب مناطق این شهرستان اجرا می‌شود.
این آیین در ابتدای ماه محرم برگزار می‌شود به‌گونه‌ای که غالب مردم به‌خصوص سادات عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آیین آغاز می‌کنند، کیفیت علم بندی به این‌گونه است که سادات و بزرگان محل یا روستا در مقابل مسجد گرد هم آمده و بر تیری چوبی به ارتفاع سه الی پنج‌متر پارچه‌های سیاه و سبز آویخته و نمادی می‌سازند از علم کربلا و آنگاه آن آن‌که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند.
علم بندی پیش از فرارسیدن ماه محرم انجام می‌شد و مراسم علم‌گردانی نیز غالباً در روزهای اول محرم و تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شد به‌گونه‌ای که جوانان و عزاداران با مداحی و مدیحه‌سرایی پشت سر علم در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و به در هر خانه‌ای که می‌رسیدند برای اهل خانه دعا کرده و نذورات برای برگزاری مراسم‌های عزاداری امام حسین (ع) یا نیازهای مساجد جمع‌آوری می‌کردند.
نخل گردانی در شهرستان جاجرم
مراسم نخل گردانی یکی از آیین‌های ویژه عزاداری برای تکریم امام حسین (ع) است که همه‌ساله در شهرستان جاجرم برگزار می‌شود.
عشق به حسین (ع) بزرگ و کوچک، پیر و جوان نمی‌شناسد با شروع محرم هرکسی سعی می‌کند به‌نوعی ارادت خود را به حسین و اهل‌بیتش ابراز کنند اما این ارادت در شهرستان جاجرم باحال و هوایی خاص انجام می‌شود.
صبح روز عاشورا هیئت و دسته‌های زنجیرزنی بانظم خاصی در محلی به نام «حسینیه بزرگ» جمع می‌شوند و از هر هیئت یک نوحه‌خوان به مدت ۵ دقیقه نوحه‌سرایی می‌کند و مردم سینه و زنجیر می‌زنند و عزاداری تا ظهر ادامه دارد.
در روز عاشورای حسینی این مراسم که از دیرباز و از پدران و اجداد مردم این دیار نسل به نسل در میان آنان به ارث رسیده، اجرا می‌شود. شهرستان جاجرم یک نخل چوبی و یک نخل فلزی (معروف به نخل دهقان‌ها) دارد.
عزاداران جاجرم هرسال در روز عاشورا، نخل را به سمت میدان حسینیه این شهر حمل می‌کنند که حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر دربرداشتن نخل مشارکت دارند پس از ورود نخل‌ها به میدان حرکت آن‌ها سرعت گرفته و سوگواران نیز حرکت خود را تندتر کرده و به دنبال نخل‌ها می‌دوند.
در دور سوم نخل اول و در دور چهارم نخل دوم بر زمین گذاشته می‌شود اما چرخیدن علم‌ها هنوز ادامه دارد و چند بار دیگر دور میدان حسینیه حرکت می‌کنند و به عزاداری می‌پردازند، سپس نخل‌ها در جای خود قرار می‌گیرد و مردم به‌سوی مزار شهدا واقع در بهشت مهزیار رهسپار می‌شوند.
روی نخل را با پارچه‌های سبزرنگ و یا سیاه که نوشته‌های مذهبی روی آن رودوزی شده می‌پوشانند و در نوک دو نخل نیز علم‌هایی نصب‌شده که این علم‌ها شبیه به نیزه‌های جنگی است که در اصطلاح محلی به آن تیغه می‌گویند و اشعار مذهبی روی آن حکاکی شده است.
هنگام اجرای مراسم دو نفر سوار بر نخل، نماد‌هایی ازسرهای بریده‌شده را که به‌صورت دو نوع میوه سیب و انار است بر روی این تیغه‌ها می‌گذارند.
یکی از اهالی جاجرم در مورد آیین نخل گردانی رایج در این شهرستان گفت: این سنت عزاداری از گذشتگان به ما ارث رسیده و خوشبختانه جوانان و نسل‌های جدید نیز اهتمام ویژه‌ای به برگزاری آن دارند.
حسینی افزود: هرکسی به‌نوعی عشق و ارادت خود به اباعبدالله الحسین (ع) را نشان می‌دهد نخل گردانی همراه با عزاداری نیز شیوه ما برای نشان دادن این ارادت است که در روز عاشورا با مشارکت تمامی ۳۵ هیئت عزاداری جاجرم برگزار می‌شود.
وی بیان داشت: مردم دین‌مدار این شهرستان روی نخل‌های چوبی و فلزی را با پارچه‌های سیاه و سبزی که بر روی آن‌ها اسامی اباعبدالله الحسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) و یا سایر نوشته‌های مذهبی نقش بسته را به نخل‌هایی می‌بندند و در نوک دو نخل نیز علم‌هایی شبیه نیزه‌های جنگی نصب‌شده که بر روی تیغه‌های آن اشعار مذهبی حک‌شده است.
حسینی گفت: در هنگام نخل گردانی دو نفر بر نخل‌ها سوار شده و بر روی نیزه‌های این نخل‌ها به نماد سرهای بریده شهدای کربلا میوه‌های سیب و انار می‌گذارند.
گفتنی است نخل گردانی در شهرستان جاجرم بیش از ۴۰۰ سال سابقه دارد و در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار معنوی به ثبت رسیده است.
چمه‌زنی؛ حلیم؛ غذای ویژه محرم و صفر
تقریباً در همه جای خراسان‌شمالی محرم که می‌شود بوی حلیم در هر کوچه و خیابانی به مشام می‌رسد؛ غذای مخصوص این ایام که از گندم و گوشت و حبوبات تهیه می‌شود و پختن آن خود سنتی ویژه با آداب و ترتیب دیدنی است.
نخست آن‌که در تهیه حلیم همه سعی می‌کنند به‌نوعی مشارکت داشته باشند، آن آن‌که دستشان به دهانشان می‌رسد یا احیاناً نذری دارند گوسفند و یا حبوبات و گندم موردنیاز حلیم را تأمین می‌کنند، بانوان حبوبات را تمیز و آماده کرده و جوانان نیز حلیم را برای آماده‌شده می‌کوبند که اصطلاحاً به آن «چمه زنی» می‌گویند.
طبخ حلیم و خصوصاً مرحله چمه زنی آن‌که تا چندین ساعت طول می‌کشد بسیار طاقت‌فرسا است اما جوانان و عزاداران به عشق امام حسین(ع) و میهمانان سفره او برای مشارکت در پخت این غذا صف می‌ایستند.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین
یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان‌شمالی، مراسم یازدهم محرم است که هرساله در امامزاده کوران شهرستان اسفراین است که خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌کنار به عزاداری می‌پردازند.
دسته‌ها و هیئت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی روستاها و شهرهای اطراف پشت سرهم و بر اساس نظم خاصی و با طواف در دور امامزاده عزاداری می‌کنند که این مهم جلوه‌ای ویژه به این مراسم می‌دهد.
از نکات جالب در این مراسم حضور زنان در پشت سر هیئت‌ها و برداشتن پرچم‌های سیاه است.
آیین یازدهم محرم از سابقه و پیشینۀ دیرینه برخوردار است که در تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه‌داران و هیئت‌ها و بخصوص افراد مسن این رسم را تا چهار نسل قبل خود به یاد دارند و حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین با شماره ۱۵۴۴ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
سنگ‌زنی
سنگ‌زنی یکی از آئین‌های قدیمی مردم این استان در روز عاشورا است که همه‌ساله اجرا می‌شود، این آئین توسط مردم منطقه بام در شهرستان اسفراین اجرا می‌شود.
این آیین در روز عاشورا زمانی که دسته‌های عزاداری از جلوی درب مسجد اعظم بام عبور می‌کنند، توسط اعضای یکی از هیئت‌ها در کنار مسجد انجام می‌شود.
طی این مراسم به‌جای اینکه افراد به سینه‌زنی بپردازند هر فرد دو سنگ کوچک دایره‌ای شکل را در دست گرفته و روبه روی یکدیگر قرار می‌گیرند و با سنگ‌های در دست گرفته‌شده یک‌ضرب جلوی پا، یک‌ضرب جلوی سینه و یک‌ضرب بالای سرزده می‌شود.
علم اندازی خراشا
علم اندازی یکی دیگر از مراسم قدیمی در روستای خراشا است که همه‌ساله توسط مردم در روز تاسوعا اجرا می‌شود.
بعد از پایان یافتن مراسم تاسوعا در این منطقه، هر هیئتی که به مسجد و حسینیه خود بازمی‌گردد، علم را در داخل محوطه مسجد بر روی زمین قرار می‌دهد، انجام این مراسم روایتگر به شهادت رسیدن حضرت ابوالفضل عباس (ع) و افتادن علم ایشان بر زمین است.
از سوی دیگر تمامی مردم این روستا در این مراسم شرکت می‌کنند حتی اگر فردی از این روستا در این منطقه نیز حاضر نباشد خود را برای حضور در مراسم به آنجا می‌رساند.
آداب‌و رسوم اهل سنت خراسان‌شمالی در محرم
نور محمد مرادی، فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن در گفت‌وگو با رسانه‌ها به تشریح آداب‌ورسوم اهل سنت خراسان‌شمالی در ایام محرم و خصوصاً روز عاشورا پرداخت و اظهار کرد: یکی از ماه‌های به‌یادماندنی و دارای فضیلت هرسال ماه محرم است که ترکمن‌ها به سبب قرار داشتن روز عاشورا در این ماه آن را «عاشر آی» می‌نامند.
وی گفت: در روز عاشورا یاد کردن و نثار فاتحه به روح تازه گذشتگان با تجمع در منزل بازماندگان متوفی ازجمله رسومی است که با خواندن آیاتی از قرآن کریم به‌جا آورده می‌شود.
این فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن افزود: در این روز که به آن آغرگونی یا اصطلاحاً روز سنگین می‌گویند، فعالیت‌های روزمره و کسب‌وکار تعطیل می‌شود زیرا مردم بر این باورند که روز خوش‌یمنی نیست.
مرادی گفت: در این روز خواندن نماز نافله و نثار آن به روح شهدای کربلا سفارش می‌شود.
این فعال فرهنگی ترکمن تصریح کرد: ترکمن‌ها به احترام این روز متولدین در این روز را به نام‌های خاصی ازجمله عاشور گلدی، عاشور مراد، عاشور محمد، عاشور بیکه، عاشور گل، عاشور بی بی و امثالهم نام‌گذاری می‌کنند.
وی افزود: همچنین پسران دوقلوی متولد شده در این ایام را به نام‌های حسن و حسین و دختران دوقلو را به نام‌های عایشه و فاطمه مزین می‌کنند.
مرادی بیان داشت: ترکمن‌ها به اهل‌بیت و ائمه اطهار ارادت خاصی دارند و به زیارت قبور امامان و اولیا و پیشوایان دینی می‌روند و به آن‌ها توسل می‌کنند.
این فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن تصریح کرد: ترکمن‌ها در آن روزها با تجمع در مراکز دینی و عبادی به خواندن آیات قرآن و نثار به روح آن اولیا ارادت خودشان را نشان می‌دهند.
وی افزود: در مراکز ترکمن‌نشین زنان خانواده نیز با پختن نان و خوراکی‌های روغنی مانند قتلمه، چاپاتی، چلپک و بیشمه به انتظار حضور علما و اهالی مسجد می‌نشینند تا با نثار فاتحه و قرائت قرآن از برکات آن روز بهره‌مند شوند.
مرادی در پایان گفت: در این روز صدقه دادن به فقرا و مستمندان و دستگیری یتیمان و بی نوایان تأکید علما اهل سنت است.
پایان پیام/آ
این خبر در هاب خبری وبانگاه بازنشر شده است
