آیین محرم در آیسک خراسان جنوبی؛ ازحلقه ماتم تا نخل‌گردانی

خبرگزاری فارس – خراسان جنوبی؛  آیین‌های عزاداری علم‌بندان و علم‌گردانی، حلقه ماتم، نخل‌گردانی، تخت.گردانی و به تصویر کشیدن گوشه‌ای از مظلومیت بازماندگان حادثه عاشورا و… همه و همه جزو مراسمی است که مردم شهر آیسک هر سال در دهه اول ماه محرم با اجرای آن و برگزاری مراسم خاص عاشورا کوشیده‌اند خاطرات رنج و مصائب اهل بیت امام حسین(ع) را زنده نگه دارند. 

در این آیین‌ها که نمادی از مظلومیت امام حسین(ع) و اصحاب با وفای آن حضرت و مصائب کربلاست، ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت(ع) در سوگ آن حضرت اشک می‌ریزند و به نوحه سرایی می‌پردازند.

علم بندان 

روز اول ماه محرم عزاداران مشکی‌پوش در هیئت‌های مذهبی و در آیینی خاص با صلوات و مرثیه‌خوانی علم‌های چوبی ۸ تا ۱۰ متری را با پارچه‌های سیاه و رنگی مخصوص تزیین کرده و در ۲ طرف ایوان  مساجد  و حسینیه این شهر نصب می‌کنند و این نمادهای عزا تا آخر ماه صفر در اهتزاز است و مورد زیارت مردم قرار می‌گیرد.

روز هفتم محرم گروهی از معتمدان و خانواده‌های وابسته به فامیل علمدار، چند علم بزرگ به طول 7 متر را در منازل خود با پارچه‌های مخصوص سیاه و چارق‌های رنگی تزیین می‌کنند و طی مراسمی خاص آن را با  صلوات و چاووشی به مسجد جامع آیسک می‌آورند که در آن جا دعای مخصوص خوانده و برای اموات طلب آمرزش می‌شود.

بازماندگان امواتی که در یک سال اخیر مرحوم شده‌اند با حضور در این مکان و خواندن فاتحه و توزیع نذری برای اموات خود «محرمی» می‌گیرند.

این علم‌ها که نشان عزا و ماتم است در مراسم حلقه ماتم و روز عاشورا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

محمد عربی، یکی از علمداران آیسک در این زمینه اظهارداشت: علم بستن و علم برداشتن نشان عزاست.

وی ادامه داد: براساس اعتقادات، مردم  این منطقه در صورت داشتن نذر و نیاز گرهی بر علم می‌بندند.

آیین‌های اعتقادی مردم

ولی‌پور، استاد تاریخ دانشگاه نیز درباره ماهیت این آیین با بیان اینکه همه چیز ریشه در اعتقاد مردم دارد، گفت: صورت‌های تمثیلی و رمزی، رفتارهای مذهبی و کاربرد اشیای نمادین در مناسک و مراسم مذهبی دارای معانی ویژه‌ای است که درک آنها با معیارهای بیرون از حوزه تفکرات دینی بیگانه با عقاید مردم، تا حدودی دشوار است.

وی افزود: علم سرخ نشان از ادامه راه سیدالشهدا(ع) است و علم سیاه نشانه عزا و برداشتن علم، یعنی این که راه و نهضت امام حسین(ع) ادامه دارد. از روز اول ماه محرم اقشار مختلف مردم آیسک با کاستن از کار و فعالیت روزمره خود در مجالس عزاداری و سوگواری در تکایا به ویژه حسینیه شهدای این شهر شرکت می‌کنند. 

صبح، عصر و شب‌ها مراسم سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی برپاست و از روز پنجم محرم دسته‌های سینه‌زنی هیئت‌های مذهبی فداییان امام حسین(ع) و ابوالفضلی(ع) آیسک با به حرکت درآمدن از محل هیئت و حضور در حسینیه این شهر به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند.

علم‌گردانی

در شب عاشورا به یاد اضطراب خاندان رسالت، گروهی از مردم به ویژه نوجوانان و جوانان آیسک از پایان شب تا سحر علم‌های عزا را همراه با نوای طبل و سنج و نوحه‌خوانی در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر حرکت می‌دهند و زمزمه «امشب عاشورا بود/ کربلا غوغا بود»  «شب عاشوراست امشب/ کربلا غوغاست امشب» سر می‌دهند.

 یکی دیگر از آیین‌های سنتی و منحصر به فرد عزاداری ماه محرم در آیسک آیین ویژه.ای به نام «حلقه ماتم» است.

محد براقی، یکی از شهروندان آیسک درباره این آیین مذهبی گفت: در این برنامه خاص و عزاداری بی‌نظیر، مردان و جوانان آیسک دایره ای بزرگ تشکیل می‌دهند و هر نفر با دست چپ کمر نفر کناری را می‌گیرد.

وی ادامه داد: چند نفر نیز همراه با علم، طبل و سنج در داخل حلقه، مداحی و چاووشی می‌کنند و همراه با صدای طبل یک نفر می‌گوید: «حسن» و جمعیت تشکیل دهنده حلقه ماتم با حرکت گردشی و زدن پای چپ بر زمین و دست راست بر پیشانی جواب می‌دهند: «حسین».

وی افزود: این مراسم که در آیسک به «حسن- حسین» معروف است چند بار در شب‌های تاسوعا و عاشورا و همچنین روز عاشورا در صحن بزرگ حسینیه آیسک اجرا می‌شود.

نخل‌گردانی و تخت‌گردانی

«نخل» خیمه چوبی بزرگی است که نماد محمل پیکر پاک امام حسین(ع) است و در ابعاد چهار در سه متر مربع ساخته شده است. 

 آماده کردن و بستن نخل از نیمه شب عاشورا آغاز می‌شود و بر این اساس عده‌ای با صلوات و مداحی دست به کار می‌شوند و بامداد روز عاشورا نخل با انواع پارچه‌های مشکی و رنگی آراسته و همزمان با طلوع آفتاب از محل آماده‌سازی به صحن حسینیه منتقل می‌شود و مردم به زیارت آن می‌پردازند.

وزن نخل که نماد تابوت سیدالشهدا(ع) به حساب می‌آید بسیار زیاد است و برای جابه‌جا کردن آن۷۰ نفر در قالب هیئت زیر نخلی‌های آیسک فعالیت دارند و در روز عاشورا آن را بر شانه‌های خود حمل می‌کنند.

نخل‌گردانی و تخت‌گردانی، حزن انگیزترین آیین سنتی و عزاداری مردم آیسک در  روز عاشوراست. مراسم بی‌نظیری که سال‌های سال است با شکوه خاصی برگزار می‌شود و هر سال بر ابعاد معنوی، فرهنگی و تاثیرگذاری آن افزوده می‌شود.

ویژگی مراسم سنتی

جواد حاتمی، یکی از محققان آیسک که درباره آیین‌های محرم این شهر تحقیقات زیادی انجام داده است هم گفت: مراسم سنتی عزاداری مردم آیسک در روز عاشورای حسینی در نوع خود در استان و حتی در کشور کم‌نظیر است. 

وی که با هدف معرفی این مراسم از سال ۱۳۷۰کارهای تحقیقاتی انجام داده است، می‌افزاید: بی ریا بودن و در نهایت سادگی و توام با عشق و ابراز علاقه بودن این مراسم سنتی در آیسک سبب شده است هر سال بر شمار شرکت کنندگان در این مراسم مذهبی افزوده شود.

به گفته وی این آیین سبب شده اهالی آیسک مقیم سراسر کشور و حتی مهمانانی از شهرها و روستاهای همجوار نیز در این محل حضور یابند.

وی ادامه داد: صبح روز عاشورا پس از فراخوان مردم با صدای طبل، شیپور، سنج و نواختن آهنگ عزا و خواندن زیارت عاشورا، عزاداران دسته‌های سینه‌زنی ۲ هیئت ابوالفضلی(ع) و فداییان امام حسین(ع) آیسک با نظم خاصی با سینه زنی و شور و حال خاص به صحن حسینیه شهدای آیسک وارد می‌شوند و پس از سینه‌زنی و به گردش درآوردن نشانه‌های سمبلیک شمر بن ذی‌الجوشن در قتلگاه، با فریادهای «یا حسین یا حسین» زیر نخلی‌ها که از قبل آماده شده است را بلند می‌کنند و بر دوش می‌کشند، عزاداران حسینی هم در حالی که با دست چپ کمر یکدیگر را گرفته‌اند و با پای برهنه هستند با ذکر «یا حسین» بر سر و صورت خود می‌زنند. 

وی ادامه داد: با به حرکت درآمدن نخل مردم سوگوار که گویا در آیین تشییع امام خود شرکت کرده‌اند مسیر عبور نخل را تا گلزار شهدا و آرامستان آیسک می‌پیمایند. علاوه بر نخل، علم‌های چوبی بزرگی که با پارچه‌های سیاه رنگ تزیین شده است به آرامستان حمل می‌شود و در مسیر حرکت نخل، افرادی که نذر دارند گوسفند ذبح می‌کنند.

به گفته وی، صدای طبل‌ها و سنج‌ها شور و حال خاصی به این مراسم می‌دهد، پخش نذورات در طول مسیر و به ویژه سر مزارها از دیگر برنامه‌های جانبی روز عاشورا در شهر آیسک است.

به گفته این محقق، در اوج عزاداری عاشورا، نخل دوباره به حرکت در می‌آید و نزدیک ظهر به سمت میدان حسینیه حمل می‌شود و ابتدا علم گردانان و سپس بقیه عزاداران وارد صحن می‌شوند.

 وی اضافه کرد: نمادهایی مانند گهواره حضرت علی‌اصغر(ع)، تخت حامل شیر و جنازه‌های کربلا و کاروان اسرا در پشت سر نخل به حرکت درمی‌آید و فریاد حسین حسین به اوج خود می‌رسد.

بعد از ۳ دور گرداندن نخل در صحن حسینیه و به اوج رسیدن ابراز ارادت، عزاداران امام حسین(ع) و شهدای کربلا نخل را بر زمین می‌گذارند و  در حالی که سرهایشان به گل آغشته است بر سر و سینه می‌زنند و مقتل‌خوانی را شروع می‌کنند.

حاتمی ادامه داد: با بلند شدن صدای اذان شاهد برپایی نماز جماعت ظهر عاشورا هستیم و هر سال تمام عزاداران و میهمانان این آیین مذهبی به همت والای مردم آیسک اطعام می‌شوند.

پایان پیام/۶۹۰۷۵