چهل و یک منبری، نذری به یاد اسرای کربلا+عکس و فیلم

به گزارش خبرگزاری فارس از شهرضا، روز نهم ماه محرم همه ساله شیعیان و دوستداران امام حسین(ع) با آیین‌های ویژه‌ای به یاد مصائبی که در روز نهم محرم سال ۶۱ هجری قمری بر شهدای کربلا گذشته است آن را گرامی می‌دارند.

در آن روز امام حسین(ع) و یارانش در محاصره نیروهای کوفه قرار گرفته و آب به روی آنها بسته شده از این رو یکی از روزهای مصیبت بار واقعه کربلا برای شیعیان محسوب می‌شود که ماجرای آن در منابع زیادی منعکس شده است.

روز تاسوعا را نسبت به روز عاشورا مانند روز عرفه نسبت به عید قربان دانسته‌اند؛ بر پایه اعتقادات شیعیان حضرت ابوالفضل العباس(ع) در چنین روزی با اعلام وفاداری به برادر خود امام حسین(ع) و نیز نپذیرفتن امان‌نامه لشکر یزید با رشادت بسیار شهادت را به جان خرید، از این رو ایرانیان این روز و شب قبل از آن را به ایشان اختصاص داده‌اند.

مراسم‌هایی که به روز تاسوعا اختصاص دارند در بسیاری از مناطق به یاد شهادت ابوالفضل العباس(ع) انجام می‌شود، این مراسم‌ها به صورت‌های تعزیه‌خوانی، روضه خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی انجام می‌گیرد.

یکی از مراسم‌های دیگر که به صورت خاص‌تر در برخی از شهرهای ایران اجرا می‌شود با نام‌های «شمع‌زنی»، «چهل و یک منبری»، «چهل منبری» و «هفت منبر» شناخته شده‌اند، در این مراسم شرکت‌کنندگان به مکان‌های مقدس چون امامزاده‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و قدمگاه‌ها رفته و در هر یک از آن‌ها شمع روشن کرده و نقل و خرما و مشکل‌گشا نذری می‌دهند، شکل برگزاری مراسم و آداب و رسوم آن در شهرهای مختلف متفاوت است.

چهل و یک منبری در دیگر مناطق ایران

 در تهران این مراسم با نام‌های چهل و یک منبر و یا چهل منبری در گزارشات و خاطرات آورده شده است.

یدالله مستوفی در «شرح زندگانی من» می‌نویسد: « در شب‌های عاشورا جمعی دیده می‌شدند که حتی بعضی پا برهنه کیسه با جعبه‌ای پر از شمع زیر بغل گرفته به تکیه‌ها و مجالسی که روز در آن‌ها روضه خوانی می‌شد می‌رفتند که دین خود را راجع به روشن کردن چهل و یک شمع در چهل و یک منبر ادا کنند.

چون هیچ حدیث و روایتی در این باب روایت نشده و هیچ تشویق شرعی از این کار بی‌منطق به عمل نیامده است باید گفت عادتی که ایرانی‌ها قبل از اسلام به احترام داشتن نور اعتقاد داشته و آن را واسطه بین خدا و خلق می‌دانستند در این جا هم کار خود را کرده و این آداب قدیمی به این کیفیت رنگ ورودی مسلمانی گرفته است.»

ناظم الاسلام کرمانی نیز به رسم چهل منبر اشاره کرده است که در ابتدا این رسم منحصر بود به همان منبری که دهه عاشورا روضه می‌خواندند بعد هر جا منبری می‌گذاشتند تا مردم بر روی آن شمع روشن کنند.

او همچنین درباره چگونگی برگزاری این مراسم می‌نویسد: «در خانه‌هایی که روضه‌خوانی بود پیشاپیش یک سینی بزرگ(مجموعه) و دو سر سینی مربع شکل مستطیل بر می‌داشتند و سطح آن را از گِلی که توانایی نگهداری شمع را داشته باشد به کلفتی چهار انگشت می‌انباشتند و روی آن را با دست ماله می‌کشیدند، پیراهن سیاه منبر را می‌کندند و مجموعه را در عرشه و سینی‌ها را در پله‌های منبر جا می‌دادند.

کسانی که به چهل و یک منبر می‌رفتند از همه طبقه‌ای بودند، حتی بعضی از اعیان که با فانوس و نوکر و پیش‌خدمت و فراش‌چه وارد این یافت می‌شدند، بعضی تکیه‌ها مانند تکیه سادات اخوی برای روشن کردن شمع اختصاصی داشت که همه یک شمع چهل و یک منبر خود را باید در این تکیه روشن کند.»

چهل و یک منبری در شهرضا

شروع مراسم چهل و یک منبری شهرضا از اذان ظهر روز تاسوعا و پایان افق آن حدود غروب همین روز است که طی آن عده کثیری از مردان این شهر پای پیاده طی طریق کرده و به چهل و یک محل مقدس می‌روند.

«منبر» اصطلاحی است که به اماکن مقدس مانند امامزاده‌ها، قدمگاه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و یا مکان‌هایی که از قدیم محل برگزاری «روضه» بوده است، اطلاق می‌شود؛ شرکت‌کنندگان مراسم چهل و یک منبری طبق مسیر مشخص از پیش تعیین شده‌ای به ۴۱ منبر می‌روند؛ غالب این منبرها داخل حصار قدیمی شهر که امروزه اثری از آن باقی نمانده است، قرار دارند که این خود نشان دهنده قدمت برگزاری این مراسم است.

نخستین منبر در چهل و یک منبری امامزاده شاهرضا است

اولین منبر «امامزاده شاهرضا» به عنوان مقدس‌ترین مکان برای مردم شهرضا است، طبق نقل قول‌ها در قدیم اولین منبر امامزاده «شاه سید علی اکبر» واقع در روستایی به همین نام بوده است که امروز به دلیل بعد مسافت از بین منبرها حذف شده است، اگر چه امروزه نیز گاهی بعضی افراد با وسایل نقلیه همچنان به آنجا رفته و مراسم را اجرا می‌کنند.

دومین منبر قدمگاهی به نام «خواجه خضر» و پس از آن سومین منبر امامزاده «سیده خاتون» است، از منبر چهارم به بعد منبرها را مساجد، تکیه‌ها، سقاخانه‌ها و منزل‌های شخصی تشکیل می‌دهد، با گذشت زمان و با توجه به این‌که این مراسم بدون هیچگونه هیأت و راهنما و طرح قبلی انجام می‌شود، تعدادی منبر جدید افزوده شده است، البته افراد به طور کل تنها به چهل و یک منبر می‌روند و این باعث شده تا در بین شرکت‌کنندگان اختلاف نظر بر روی قدمت، مکان و اصالت منبرها پیش آید، در اینجا نام چهل و یک منبر که قدما بیشتر به آن‌ها پایبند بوده و در پرس و جوها اصالت آن‌ها محرض‌تر است، اشاره می‌شود.

١. امامزاده شاهرضا ۲. خواجه خضر ۳. بی بی سیده خاتون ۴. مسجد سر تخت ۵. منزل کفیل ۶. منزل سالک ۷. منزل امیری ۸. مسجد عسگریه ۹. منزل فرهادزاد ۱۰. مسجد خان، ۱۱. تکیه کتل ۱۲. تکیه علی‌اصغر ۱۳. تکیه خان ۱۶. منزل حریری ۱۷. منزل ناجی ۱۹. سقاخانه عباس(ع) ۲۰. منزل شجاعی ۲۱. تکیه انصارالحسین ۲۲. مسجد حاج هادی ۲۳. مسجد امام موسی بن جعفر (ع) ۲۴. مسجد اقدمیه ۲۵. تکیه جواد الائمه (ع) ۲۶. حسینیه امام رضا(ع) ۲۷. منبر سنگی ۲۸. مسجد صاحب الزمان ۲۹. مسجد نو ۳۰. حسینیه سجادیه ۳۱. منزل یزدانی ۳۲. مسجد علی اصغر ۳۳. منزل فاطمی ۳۴. منزل امین بیطرف ۳۵. تکیه فقرا ۳۹. مسجد خواجه خضر ۳۷. حسینیه مهدیه ۳۸. تکیه حضرت رقیه ۳۹. سقاخانه بازار ۴۰. تکیه سنگ تراشان ۴۱. مسجد جمعه.

زنان و کودکان بسته‌های مشکل‌گشا را به عنوان تبرک می‌گیرند

افراد شرکت‌کننده در این مراسم از روزهای قبل از تاسوعا شمع و نقل و شکلات مشکل‌گشا تهیه می‌کنند، در روز برگزاری مراسم غالب افراد کیف و کوله‌پشتی‌هایی با خود حمل می‌کنند که حاوی شمع‌ها و مشکل‌گشاها است، در هر یک از منبرها صاحب منبر و یا متصدی آن محلی را برای روشن کردن شمع‌ها مشخص و یا تعبیه کرده است.

در کنار محل روشن کردن شمع ظرفی برای ریختن مشکل‌گشا نیز قرار دارد، شرکت‌کنندگان در هر منبر یکی از شمع‌های خود را روشن کرده و مقداری از بسته‌های مشکل‌گشا را در محل تعیین شده می‌ریزند، در طول مسیر عبور از منبری به منبری دیگر مردم از شرکت‌کنندگان با چای، شربت و آش نذری پذیرایی می‌کنند.

بسیاری از زنان و کودکان در این مسیر بسته‌های مشکل‌گشا را به عنوان تبرک از شرکت‌کنندگان می‌گیرند، طی مسیر منبرها حتما با پای پیاده و گاهی پای برهنه انجام می‌گیرد، در طول مسیر و در محل منبرها ذکر خاص این مراسم بر زبان‌ها جاری است: «یا رب تو ببخش ما را به حسین، هم حق علی اکبر او» و یا «عطشان حسین، مظلوم حسین» البته گاهی نیز تنها حسین حسین گویان طی طریق می‌شود.

نذر ۴۱ ساله برای حضور در چهل و یک منبری

یکی از اعتقاداتی که در این مراسم وجود دارد این است که، برای حضور در این مراسم بعضی افراد ۴۲  شمع تهیه می‌کنند که علت این کار را چنین ذکر می‌کنند که یک شمع اضافه به عنوان تبرک تا تاسوعای سال بعد گرو نگه داشته می‌شود.

در روایتی دیگر گفته می‌شود که افراد برای مراسم چهل و یک منبری نذر می‌کنند که چهل و یک سال هر ساله در آن شرکت کنند، بنابراین هر سال یک شمع پیش خود نگه می‌دارند تا سال چهل و یکم کل مجموعه شمع‌ها را روشن کنند و نذر خود را ادا کنند. اگر چه علت ذکر شده در مورد دوم معقول‌تر به نظر می‌رسد.

در مورد علت انتخاب عدد چهل و یک برای تعداد منبرها عوام بر این باورند که اسرای واقعه کربلا از محل وقوع حادثه تا شام به چهل اقامتگاه برده شده‌اند، این چهل مکان به همراه خود کربلا جمعاً چهل و یک محل را تشکیل می‌دهد.

پایان پیام/۶۳۱۰۱/ش