مهاجرت معکوس به روستاها، تهدید یا فرصت؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم،  یکصد و سی امین نشست علمی- تخصصی، با عنوان” نگرشی بر نظام فضایی جمعیت روستایی کشور” با سخنرانی  امیر امینی؛ رئیس اسبق امور برنامه ریزی، نظارت و آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان مدیر علمی و  مصطفی طالشی؛ رئیس انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران و   حمید جلالیان؛ دانشیار دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر در توسعه پایدار روستایی به عنوان سخنرانان به میزبانی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری برگزار شد.

در ابتدای این نشست  امیر امینی؛ رئیس اسبق امور برنامه ریزی، نظارت و آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه کشور ضمن اشاره به تأثیرات تصویب سند ملی آمایش سرزمین، گفت: خوشبختانه نگاه اکثریت کارشناسان بعد از تصویب این سند ملی مثبت و همراه ارزیابی می‌شود و در مجموع می‌توان نتیجه گرفت نگاه اکثریت کارشناسان نسبت به این سند، مطلوب و در راستای توسعه ایران قلمداد می‌شود.

در ادامه این نشست  مصطفی طالشی؛ رئیس انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران ضمن اشاره به فعالیت های انجمن، گفت: پیوند فعالیت های انجمن با مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری را به فایل نیک می گیرم لذا این انجمن علمی با بیش از دو دهه فعالیت و دارا بودن چهار مجله علمی و پژوهشی می تواند کمک رسان نظام برنامه ریزی کشور باشد.

وی با اشاره به اهمیت برنامه هفتم توسعه کشور، گفت: ما در کشور دیگر فرصت تجربه کردن مجدد خطاهای گذشته را نداریم. با توجه به سابقه طویل برنامه ریزی در کشور، اکنون با دارا بودن حجم انبوهی از تجربیات، نظام برنامه ریزی باید به سمت حل مسائل گام بردارد.

 طالشی با اشاره به ارائه خود تحت عنوان تحلیل فضایی جمعیت روستایی در پهنه سرزمین، گفت: سکونتگاههای روستایی نقش اساسی در توسعه کشور دارند. منابع  و امکانات طبیعی کشور به صورت لکه‌ای در پهنه سرزمین توزیع شده است و این یک فرصت است که روستاهای متعدد کشور از این ظرفیت های لکه ای پراکنده، بهره مند شوند. در کنار این دیدگاه، بر این باورم در نگاه برنامه ریزی، روستاها را نباید صرفاً یک مکان تولیدی بدانیم؛ بلکه ابعاد اجتماعی این سکونت‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به کوچکی و پراکندگی جمعیت روستاها در کشور، گفت: در حدود پنجاه و یک درصد از روستاهای کشور کمتر از یکصد خانوار استقرار دارند. همچنین بر اساس بررسی نقشه‌های جمعیتی موجود در نیمه شرقی تراکم و درصد جمعیت نسبت به نیمه غربی بسیار پایین‌تر است.

این محقق با اشاره به ساختار جمعیت شهری کشور، ادامه داد: بر اساس آمارها و نقشه‌های موجود پنجاه درصد از جمعیت شهری نیز در کلان شهرها ساکن هستند که مجموع این موارد، نامتوازن بودن جمعیت و سکونتگاههای کشور را هشدار می‌دهد. همچنین بر اساس مطالعات، نرخ تبدیل روستا به شهر به‌گونه‌ای است که در هر پانزده روز یک روستا به شهر تبدیل می‌شود.

وی با اشاره به پدیده روستاهای پیرامون شهرها و حل شدن روستاها در کلان‌شهرها، خاطر نشان کرد: پدیده ناپایداری سکونت هم در حال وقوع است.

طالشی با طرح این سوال که، راهکار پایداری نظام سکونتگاهی از منظر سیمای روستایی چیست؟ افزود: ما باید به دو سند مهم در طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود توجه داشته باشیم. 1- سند ملی آمایش سرزمین (که اگر به این سند توجه ویژه نشود این ناپایداری عمیق‌تر خواهد شد) و 2- توجه به سیاست‌های کلی نظام در حوزه جمعیت است. سند ملی آمایش سرزمین بر مفهوم جغرافیای جمعیتی تأکید کرده است و حفظ و تقویت جمعیت در مناطق مرزی به ویژه روستاهای مرکزی مرزی را به عنوان یک سیاست مهم پیشنهاد داده است. توجه به سیاستهای سند ملی آمایش سرزمین در حوزه توسعه روستایی و جمعیت و همچنین سیاستهای کلی نظام در حوزه جمعیت می‌تواند کشور را به سمت پایداری جمعیت رهنمون سازد.

وی با اشاره به ده حکم پیشنهادی در قالب برنامه هفتم توسعه در خصوص رویکرد توسعه متوازن و یکپارچه روستایی و شهری، گفت: این مهم نیازمند مدیریت یکپارچه و حکمروایی فضایی است. این رویکرد مفهومی به اصل حکمروایی روستایی نیز توجه می‌کند. در این بین دستگاه‌ها نباید بخشی عمل کنند بلکه همه دستگاه‌ها باید در خدمت تحقق نظام برنامه ریزی و اسناد مصوب گام بردارند و توجه به ایجاد مشارکت عمومی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

در ادامه این نشست دکتر حمید جلالیان؛ دانشیار دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر در توسعه پایدار روستایی ضمن اشاره به ارائه خود تحت عنوان نگاهی به مهاجرت معکوس در ایران، گفت: هدف برنامه‌ریزی‌های توسعه در واقع تعالی انسان است؛ لذا برنامه‌های توسعه کشور باید متناسب باسیاست‌های جمعتی باشد و همچنین سیاست‌های جمعیتی نیز باید در خدمت برنامه‌های توسعه باشد.

وی با اشاره به سرمایه‌گذاری‌ها و مدیریت در خصوص مباحث جمعیتی، ادامه داد: روستاها در کشور ما هم جنبه زیستی دارند و هم در ارتباط با شهرها قابل تحلیل و تفسیر هستند و مدیریت و تحلیل این پدیده، نگاه یکپارچه را می‌طلبد.

حمید جلالیان، ضمن اشاره به مفهوم مهاجرت و اهداف این مفهوم، افزود: مهاجرت در دو جامعه مقصد و مبدأ تأثیر مستقیم ایجاد می‌کند با این وجود ترک کردن شهرهای بزرگ با قصد زندگی در شهرهای کوچک و یا همان مفهوم شهر گریزی پدیده جدیدی است که در اکثر نقاط جهان در حال رشد است.

وی ضمن اشاره به مفهوم “مهاجرت معکوس”، ادامه داد: این نوع مهاجرت می‌تواند به دلیل بازنشستگی، استفاده از ارثیه خانوادگی و یا ناکامی در شهر باشد. همچنین توسعه روستای مبدأ می‌تواند انگیزه مهاجرت معکوس به شمار بی آید. این مفهوم در همه سطوح قابل اتفاق است.

این محقق دانشگاه با اشاره به مفهوم “مهاجرت بازنشستگی” گفت:  میل بازنشستگان به محیط‌های آرام‌تر همواره روبه‌افزایش است. در روند بازگشت بازنشستگان به روستا، سلامتی آنها افزایش پیدا خواهد کرد و بدین ترتیب بازنشستگان می‌توانند کماکان به عنوان موتور محرک توسعه جوامع روستایی نقش مؤثری داشته باشند.

وی با اشاره به هزینه مسکن در شهرهای بزرگ و تأثیر این پدیده بر مهاجرت، ادامه داد: یکی از دلایل اصلی در مهاجرت معکوس هزینه مسکن در شهرهای بزرگ است. همچنین خرید خانه دوم توسط شهرنشینان در روستاها می‌تواند به عنوان یک دلیل مهاجرت معکوس مورد دقت مطالعاتی قرار گیرد.

 جلالیان ضمن اشاره به استقبال دولتمردان از پدیده مهاجرت معکوس، گفت: در این زمینه دولتمردان با سیاست‌گذاری‌های خود در پی ایجاد پدیده مهاجرت معکوس هستند و تلاش دارند در قالب سیاست‌های جمعتی کشور این مهم را مورد توجه قرار دهند؛ لذا نباید از یاد ببریم که یکی از عوامل مهم توسعه روستایی، زیرساخت‌های ارتباطی است که در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

وی در خاتمه با اشاره به آسیب‌ها و فرصت‌های پدیده مهاجرت معکوس، افزود: گسترش فیزیکی روستاها تحت عنوان خزش روستایی، کاهش توان تولید کشاورزی، افزایش استفاده از منابع حیاتی مثل آب و… از مهم‌ترین پیامدهای منفی این پدیده به شمار می‌رود. همچنین انباشت پول و سرمایه در روستاها، فرصت هم افزایی روستاها، افزایش مشاغل مربوط به ساخت و ساز و اشتغال آفرینی نیز از مهم‌ترین فرصت‌های این پدیده به شمار می‌رود؛ لذا اگر پدیده مهاجرت معکوس مورد توجه و مدیریت فوری قرار نگیرد امکان آسیب زا بودن آن وجود خواهد داشت و با توجه به اینکه منابع روستاها مثل شهرها زیاد نیستند و امکان بازگشت محدودی دارد، این آسیب‌ها می‌تواند عملاً روستاها را با خطر نابودی مواجه کند. لذا باید خیلی زود برای مدیریت و استفاده بهینه از این فرصت و علاقه عمومی در راستای  توسعه همه‌جانبه روستاها استفاده کرد. لذا توصیه می شود می‌توان پدیده مهاجرت معکوس در کشور به صورت جدی مورد توجه و برنامه ریزی دقیق قرار گیرد.   

انتهای پیام/