حسرت تخریب بناهای قدیمی و تاریخی اصفهان/«شهسواران» خانه‌ای که با تارو پود عشق بنا شد

خبرآنلاین اصفهان- فاطمه کازرونی: بافت قدیمی اصفهان گرچه این روزها برای بازسازی و مقاوم سازی مورد توجه مسئولان شهری قرار گرفته است اما باید اذعان کنیم که این کهن کوچه بام‌ها خود دنیایی زیبا از نادیدنی‌های معماری و طراحی شهری است که حیف است در مسیر تمدن شهری و یا خیابان سازی خراب شود.

اگر گذری پیاده از خیابان عبدالرزاق تا میدان عتیق در نصف جهان داشته باشیم، کوچه‌هایی مشاهده می‌کنیم که با پله یا به شکل سرازیری از خیابان جدا شده و گویی دری به دنیای گذشته اصفهان می‌گشاید، با قدم زدن در این کوچه‌های تو در تو، غرق دنیایی از قدمت و زیبایی می‌شویم؛ روزگارانی که خانه‌های مردم، این خانه های کوچک کمتر از ۱۰۰ متر نبودند، حیاط‌های وسیع با درختان سر به فلک کشیده، عمارتهای هر چند قدیمی اما با درو پنجره‌های پر از گره چینی و رنگ رنگ که از میان آبی، سبز، سرخ و نارنجی خود، رنگِ زندگی به هوای افسردگی‌های روزمره می‌تاباند و حوضی بزرگ پر از انواع ماهی کمترین جلوه‌های زیبایی این خانه های قدیمی است، ظرفیتی مهم و مغفول مانده از گردشگری اصفهان درست در دل همین کوچه‌ باغ‌ها پنهان شده است.

اما آنچه افسوس‌وارانه چنگِ غم به دل انسان می‌زند، برخی خانه های رو به تخریب است که هم مشخص است صاحب آن توان بازسازی خانه را ندارد و هم از شدت قدمت و عدم بازسازی و تعمیر سالیانه، سقف آن در حال فروریختن است؛ اینجاست که نقش مهم بازسازی بافت فرسوده و به ویژه خانه های قدیمی اصفهان مشخص می شود شاید که این تنها خانه‌های قدیمی اصفهان نیز در گذر ایام تخریب نشود، با وجود این که کهن شهر اصفهان دارای خانه‌های تاریخی زیادی بوده است، در طول دهه‌های گذشته پیش و پس از انقلاب بسیاری از آنها به دلیل اختلاف صاحبان ملک و بخشی نیز به دلیل بی توجهی مسئولان به حفظ این خانه‌ها با تخصیص طرحها و اعتبارات مناسب از دست رفته است.

حسرت خانه تاریخی مشیرالملک بر دل نصف‌جهان

یکی از این خانه ها که نبود آن در دل شهر اصفهان هنوز حسرت برانگیز است خانه مشهور به مشیر الملک است، خانه‌ای است که داری ۹ عمارت به همراه باغ و متعلقات بوده است اما اکنون تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده است.

این خانه مربوط به مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بوده است که در دوره شاه‌عباس بزرگ از شیراز به اصفهان مهاجرت کرده و در آن سکنی گزیده است، یکی از بزرگان دانشمند اصفهان با نام «حسین عطار سماواتی» در دوران پهلوی آن را خرید، در ادامه خانه بار دیگر دست به دست شد اما بار دیگر داماد حسین سماواتی با نام «عبدالمحمود میثمی» – از تجار مشهور آن زمان – خانه را خرید و سالها بازسازی کرد؛ متاسفانه در ادامه این خانه پس از چند بار دیگر دست به دست شدن به دلیل عدم توجه مسئولان وقت به میراث فرهنگی در پیش از انقلاب، تخریب شد و اکنون تنها بخش کوچکی از یکی از عمارات مربوط به پذیرایی و انتظار مهمانان و بخش خدمت‌کاران آن برجای مانده است.

کارشناسان معتقدند بنایی به زیبایی این خانه از نظر تزئینات متفاوت و طراحی سلطنتی و معماری مانند جدول کشی با طلا، نقاشی‌های پشت شیشه و آینه کاری محدب، گچ بری‌های شاهکارانه، آینه‌کاری های سقف و ارسی‌های بی نظیر با شیشه‌های رنگی زیبا، تقریبا در کل کشور بی همتا بوده است، ، خانه ای که یکی از بزرگ‌ترین ۹‌ دری‌های ایران را دارد و تنها حوض صلیبی ایران را در حیاط خود جای داده است.

شاید کم نباشند دیگر خانه‌ها و یا بناهایی که بدین طریق و برخی به شکل شبانه تخریب شدند که از آن جمله می توان به حمام خسرو آقا، خانه حاجی شکری، خانه هوایی و خانه دیگر «عبدالمحمود میثمی» یادگاری از دوره پهلوی دوم واقع در خیابان چهار باغ پایین اشاره کرد که این خانه گویی به شکل شبانه و بدون اطلاع میراث فرهنگی تخریب شد، خانه ای که طبقه دوم آن شاهکاری بی نظیر از گچبری و آیینه کاری بوده است و زمین آن هنوز بلاتکلیف رها شده است.

یکی از خانه‌هایی که نبود آن در دل شهر اصفهان هنوز حسرت برانگیز است خانه مشهور به مشیر الملک است، این خانه مربوط به مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بوده است که یکی از بزرگان دانشمند اصفهان با نام حسین عطار سماواتی در دوران پهلوی آن را خرید، در ادامه خانه بار دیگر دست به دست شد اما بار دیگر داماد سماواتی با نام عبدالمحمود میثمی از تجار مشهور آن زمان خانه را خرید و سالها بازسازی کرد

این نوع اقدامات جاهلانه است که موجب شده اصفهان نسبت به برخورداری از بیشترین بناهای تاریخی، کمترین میزان بازسازی خانه های تاریخی را داشته باشد اما در طول سالهای اخیر با رویکرد مثبت شهرداری اصفهان به این موضوع و فرهنگسازی برای مردم و به ویژه ارائه تسهیلات مناسب امید به نگهداری از خانه های تاریخی اصفهان بیشتر شده است.

شهسواران؛ خانه ای با زیربنای عشق

و اما یکی از خانه های زیبایی که در اصفهان مورد بازسازی قرار گرفته است، خانه «شهسواران» است؛ عمارتی قاجاری که اکنون به اقامتگاهی دلنشین مبدل شده است و به همت اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان مورد بازدید خبرنگاران قرار گرفت.

این خانه ۱۵۰ سال پیش توسط محمد حسین کازرونی فرزند یکی از دو برادر تاجر معروفی که اتفاقا شبیه مالک خانه مشیرالملک، از فارس به اصفهان آمدند و خدمات خیرخواهانه بسیاری نیز به این مرزو بوم داشتند، بنا شده است، سپس فردی به نام یزدیان آن را خریداری کرد و بعد از آن، مهدی شهسواریان در سال ۱۳۹۸ مالک عمارت شد که آن را به شکل بوتیک هتل بازسازی کرده است؛ در خرید و مرمت این بنا از هیچ‌گونه حمایت دولتی و تسهیلات استفاده نشده و در مجموع ۳۰ میلیارد تومان برای خرید و مرمت عمارت شهسواران هزینه شد.

این عمارت ۱۱ اتاق دارای آیینه کاری و نگارگری دارد و همانند سایر عمارت‌های قاجاری دارای سقف‌های لمبه، شومینه‌های تزئین شده، اتاق‌های دارای حوض و نرده‌های قاجاری است.

ویژگی مشترک همه بناهای کازرونی

نکته جالب ویژگی مشترک همه بناهای کازرونی است که گچ‌بری‌ها و ستون‌های یکسان دارد و اما در بازسازی عمارت شهسواران، تلاش شده است که با حفظ اصالت معماری، بنا به منظور استفاده هتل، نوین و به روز شود.

در این عمارت اتاقی به نام «حوضخانه» وجود دارد که اتاقی نزدیک به چاه آب بوده است، یک نفر نزدیک چاه می نشسته و از طریق چرخ آب حوضچه پایین را پر می کرده است؛ سپس از طریق اختلاف سطح حوض این اتاق پر می شده است و با سرازیر شدن حوضچه پایین و حیاط پر از آب می شده است.

پوری عطا مدیر روابط عمومی عمارت شهسواران در ارتباط با این عمارت گفته است: در زمان مرمت عمارت شهسواران، یک صندوقچه متعلق به محمدحسین کازرونی پیدا شد که تعدادی نامه عاشقانه خطاب به زنی به نام کوکب در آن بود و از عشقی نافرجام حکایت می‌کرد که تصمیم داریم این نامه‌ها را به صورت آلبوم منتشر کنیم.

چه سود از بیان درد اگر همزنان با مدرنیته گرایی چشم به روی فرهنگ نگشاییم و به جای تقلید کورکورانه از کشورهای همسایه در بازسازی و تزئینات شهری، آنچه داریم را به چشم ببینیم که اگر انها چنین گنجینه هایی داشتند هرگز نیاز به ساخت خیابان تاریخی و تاریخ سازی برای خود نداشتند!!

وی با بیان اینکه عشق کوکب حتی در معماری این عمارت لحاظ شده است بیان می‌کند: با توجه به اینکه حجاری گل کوکب کار بسیار دشواری است و متداول نیست، اما در جای جای خانه «گل کوکب» به نشانه عشق صاحب خانه به «کوکب» حجاری شده است.

نباید فراموش کنیم که مرمت و حفظ خانه های تاریخی اصفهان با کوچه باغ های قدیمی زیباست، خانه هایی که سالها در هجوم گذر زمان و بی مبالاتی گرد و خاک فرسودگی بر چهره خود دیدند و ستون بسیاری از آنها از درد بی توجهی فلج شد یا فرو ریخت، برخی چشم بستند و گفتند «این خانه تاریخی نبود و ارزش نگهداری نداشت!!»، چه سود از بیان درد اگر همزمان با مدرنیته گرایی چشم به روی فرهنگ نگشاییم و به جای تقلید کورکورانه از کشورهای همسایه در بازسازی و تزئینات شهری، آنچه داریم را به چشم ببینیم که اگر آنها چنین گنجینه هایی داشتند هرگز نیاز به ساخت خیابان تاریخی و تاریخ‌سازی برای خود نداشتند!!

46