نمایی تاریخی از روزنامه‌نگاری قدیم در اصفهان
به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، روزنامه‌نگاری در ایران سابقه نسبتا طولانی دارد و نزدیک به ۱۸۰ سال حیات مطبوعات ایران با روندی خاص و با ویژگی‌هایی منحصر به فرد همراه بوده است. قدیمی‌ترین نشریۀ محلی استان اصفهان در تاریخ دوم جمادی الاول ۱۲۹۶ هـ. ق به همت میرزا تقی خان سرتیپ تأسیس شد.
در دوره‌ای که اخبار منحصر به نوشته‌های چاپ شده در روزنامه‌ها بود و از فراگیری روزنامه میان همگان خبری نبود روزنامه‌ها تنها تامین‌کننده خوراک فکری قشر روشنفکر جامعه بودند و اخبار را به گوشه و کنار کشور می‌رساندند، حالا با گذشت چندین سال از چاپ آن روزنامه‌های قدیمی اگرچه به ظاهر به کاغذهایی رنگ‌و‌رو رفته و تا خورده تبدیل شده‌اند اما نتیجه زحمت و تلاش روزنامه‌نگارانی هستند که با تجهیزات ساده آن زمان و در روزگاری که وسایل ارتباطی ظهور نکرده بود، تاریخ را به شیوه خودشان ثبت کردند.
کاغذهای قدیمی روزنامه‌ها انسان را یاد آن پسرک روزنامه‌فروشی می‌اندازد که برای کسب چند قران پول در خیابان فریاد می‌کشد: «روزنامه، روزنامه…!»
برای شناخت اوضاع یک جامعه و بررسی دقیق پیشینه‌ی تاریخی آن، توجه به روزنامه‌ها به عنوان یکی از منابع مکتوب دست اول امری ضروری است، چرا که در کتاب‌های تاریخی، مسائل به صورت کلی بیان شده و به وسیله مطبوعات، میتوان خلاء موجود را پر کرد، بررسی و پژوهش مطبوعات و تجزیه و تحلیل درست اطلاعات و محتوای آنها، آشنایی کامل با دوره تاریخی انتشار روزنامه و شناخت دیدگاه‌های فکری مدیر و سردبیر آن لازم و ضروری است تا بتوان به نتیجه درستی از اطلاعات موجود در مطبوعات دست یافت.
تاریخ انتشار روزنامه در اصفهان به سال ۱۲۹۶ق می‌رسد که فرهنگ اصفهان توسط «میرزا تقی خان حکیم باشی سرتیپ» چاپ شد، وی طبیب مخصوص ظل‌السلطان بود که همراه او به اصفهان آمد و روزنامه «فرهنگ» را منتشر کرد و آن زمان اصفهان شاهد انتشار عناوین گوناگونی از روزنامه‌ها با مطالب متنوع بود که از مسائل و مشکلات زمانه به دور نبود و این شرایط منجر به تعطیلی یک روزنامه و افتتاح روزنامه دیگری بود.
هر چه روزنامه‌ها بیشتر و مطالب آنها متنوع‌تر می‌شد، سانسور مطبوعاتی نیز بر آنها بیشتر بود، ولی روزنامه‌نگاران در هر شرایط مطالب خود را در قالب‌های ادبی، فکاهی، اخلاقی و دینی نوشته و به دست مردم می‌رساندند.
در اصفهان از سال ۱۲۹۶ق تاکنون مجلات و روزنامه‌های بسیاری منتشر شده است ولی از آنجایی که اثر مدونی در مورد روزنامه‌های اصفهان و آشنایی با آنان و مدیران‌شان وجود نداشت مجموعه تاریخی و فرهنگی و مذهبی تخت فولاد در قالب طرح‌های پژوهشی خود و به منظور آگاهی مردم اصفهان از سیر تاریخ روزنامه‌نگاری و روزنامه‌های منتشره در اصفهان و همچنین آشنایی با مدیران و ناشران آنها که اغلب در تخت فولاد مدفون هستند، مجموعه‌ای گردآوری کرده است.
انتشار اولین روزنامه در ایران را به میرزا صالح شیرازی در ۱۲۵۳ق نسبت می‌دهند وی کوشش می‌کرد اخبار دارالسلطنه تهران را در دسترس عموم قرار دهد و تاثیرات چشمگیر و روشنگریانه‌ای در افکار و آرا مردم بگذارد که مهمترین بارقه‌ی آن را میتوان در بروز مشروطیت مشاهده کرد، تا اواخر دوره ناصرالدین شاه، مطبوعات در ایران پیشرفتی کند داشت و به طور کامل در خدمت و به صلاح‌دید حاکمیت بود روزنامه و مندرجات آن از زندگی مردم جدا و مباحث آن در گزارشات امور شخصی یا در ستایش سلطان بود. ایالات نیز از انتشار روزنامه بی‌بهره بودند تا این که «میرزا تقی خان کاشانی» در سال ۱۲۸۹ در فارس موفق به انتشار اولین روزنامه ایالتی شد. پس از آن با استقرار ظل‌السلطان در اصفهان، میرزا تقی خان کاشانی کار روزنامه‌نگاری خود را ادامه داد و اولین روزنامه در اصفهان به سال ۱۲۹۶ق تحت عنوان روزنامه‌ی «فرهنگ » متولد شد.
توقف ۱۷ ساله چاپ روزنامه
از تعطیلی روزنامه‌ی فرهنگ تا برقراری نظام مشروطه، اصفهان به غیر از مجله دینی «دعوت اسلامی» که فقط دینی و اعتقادی بود، دچار یک وقفه‌ی تقریباً هفده ساله در انتشار روزنامه شد تا اینکه تأسیس مجلس و تفکرات آزادی‌خواهانه، عامل شروع دوباره‌ی انتشار مطبوعات آن هم در سطحی به نسبت گسترده در اصفهان شد. از این زمان تا حدود سال ۱۳۳۰ق که اکثر روزنامه‌های منتشره، حول محور آگاهی و رشد عقاید آزادی خواهانه و مشروطه‌طلبی و مبارزه با استبداد بود، مطبوعات از یک اسلوب خاص مبارزاتی و انتقادی برخوردار بودند. با شروع جنگ جهانی اول، مطبوعات دچار یک رکود شدند و پس از آن دیگر به آن جایگاه علمی و انتقادی و خبری واقعی خود بازنگشتند. بعد از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲، نیز روزنامه‌های اندکی را میتوان یافت که از بار علمی و جایگاه محکمی در جامعه برخوردار باشند.
مدیران جراید در سال‌های برقراری مشروطیت، از میان فضلا و ادبا و شعرا و نویسندگان و دانشمندان زبردست در اصفهان بودند. این روند با تغییراتی ادامه یافت و روزنامه نگاران واقعی و عالم به این فن کم‌یاب‌تر می‌شدند و حتی حرفه‌ی روزنامه‌نگاری در دوره‌ی اخیر برای بعضی یک کاسبی و یا معبری برای کسب قدرت اجتماعی و شهرت تبدیل شده بود.
روزنامه‌نگاران مدفون در تخت فولاد
روزنامه‌نگارانی که با دیگر علما و شعرا و دانشمندان و بزرگان این خطه در تخت فولاد مدفون شده‌اند چنان عظمت و مقامی به این خطه عطا نموده‌اند که این سرزمین شهرت عالم‌گیر یافته و به قول سید هاشم موسوی حداد «یکی از چیزهایی که فضای اصفهان را صاف نگه داشته است، وجود موجدین و عارفین و حکمای اسلام از اعاظم علما است که در مدت قرون متمادی در این قبرستان خوابیده‌اند.» باید یادآور شد که قبوری که از ایشان بر جای مانده در اوج سادگی و گمنامی است و حتی به سختی میتوان آنان را یافت. باوجودی‌که مدفون بودن تعدادی از این اشخاص در این خطه مشخص است، ولی اثری از قبر آنها در تخت فولاد نیست. از زندگی و خصوصیات برخی روزنامه‌نگاران نیز هیچ اطلاعی در دست نیست مانند: محمد علی مهرداد صاحب روزنامه‌ی «تفسیر سیاسی روز» و «لطف الله منشور علوی» صاحب روزنامه‌ی شاهکار نو و شاه سمندی صاحب روزنامه‌ی ندای دستباف.
میرزا محمد حسین ملقب به نورالدین معروف به مجلسی و متخلص به چهره از دانشمندان، ادبا، واعظان، روزنامه نگاران و آزدای خواهان صدر مشروطیت اصفهان است. بعد از پیروزی آزادی‌خواهان و برقراری مشروطیت در ایران چندی نگذشته بود که با ایجاد انجمن بلدیه در اصفهان نور الدین به عنوان یکی از اعضای فعال این انجمن انتخاب شد. وی علاوه بر مجالس روضه و وعظ در مدرسه‌ی شمس آبادی امامت جماعت داشت. تا اینکه سرانجام پس از یک کسالت ممتد در سن هفتاد و سه سالگی در شانزدهم اسفند ۱۳۰۷ دارفانی را وداع گفت و پیکرش در تخت فولاد اصفهان، تکیه خوانساری به خاک سپرده شد.
از جمله آثار و خدمات فرهنگی نورالدین مجلسی، انتشار روزنامه «فرج بعد از شدت» است که در شعبان ۱۳۲۵ در اصفهان، انتشار یافت این جریده در چهار صفحه به قطع متوسط و هر ماهی سه نمره منتشر می‌شد که پس از سه شماره از شماره‌ی چهارم به «انجمن بلدیه» تغییر نام پیدا کرد.
مطالب این روزنامه غیر از مذاکرات انجمن بلدیه اصفهان، که به صورت کامل بیان می شد، شامل مقالاتی است به قلم مدیر روزنامه درباره فواید مشروطیت و معایب استبداد. قلم روزنامه شیوا و روان است و مدیر روزنامه انتقادات سختی را نسبت به ظل‌السلطان داشته است.
انجمن بلدیه پس از هفت شماره به دلیل افزایش مطالب و پرداختن به مذاکرات انجمن بلدیه اصفهان به جای ده روز یک بار، به صورت هفتگی منتشر و به عنوان روزنامه‌ی رسمی این انجمن شناخته شد. اما پس از ده شماره در شوال ۱۳۲۵ به تعطیلی کشیده شد زیرا نیرالدله حاکم وقت اصفهان، با انجمن بلدیه از سرعناد وارد شد و با آنان درگیری پیدا کرد، اعضای انجمن نیز به طور دسته جکعی استعفاء دادند و روزنامه‌ی این انجمن نیز دیگر منتشر نشد.
موزه‌ی روزنامه‌نگاران واقع در تخت فولاد اصفهان در سال ۸۴ در محل مقبره‌ی صارم‌الدوله راه‌اندازی شد که در آن سیر تاریخ روزنامه نگاری و مطبوعات اصفهان بیان شده است، سوابق حدود ۳۰۰ روزنامه و مجله تا قبل از انقلاب اسلامی در این موزه موجود است که به دلیل کمبود فضا و کوچک بودن مکان مقبره، موزه تنها قادر است همین تعداد را معرفی کند.
قبرستان تخت فولاد به عنوان دومین گورستان جهان اسلام قبرستانی قدیمی با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار در حاشیه جنوبی رودخانه زاینده‌رود اصفهان و در انتهای یکی از محورهای تاریخی شمالی ـ جنوبی شهر واقع شده است که به‌دلیل وسعت، کثرت مشاهیر مدفون در آن و وجود ابنیه ارزشمند تاریخی یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود.
پایان پیام/۶۳۱۲۴/
این خبر در هاب خبری وبانگاه بازنشر شده است
