پاسخ علمی به سوالات و ابهامات مهم درباره دریاچه ارومیه

به گزارش خبرگزاری فارس از ارومیه، با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن و کاهش نزولات جوی و علاوه بر آن مدیریت نامناسب در بحث حکمرانی آب امروزه شاهد بحران‌ها و چالش‌های شدیدی در خشکی دریاچه‌ها و آب های زیر زیرزمینی هستیم .

دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه شور خاورمیانه با توجه به چالش‌های موجود در تهدید جدی خشکسالی قرار دارد و طی امسال با توجه به گرمی بیش از حد دما و تبخیر زیاد و علاه بر کاهش نزولات جوی در وضعیت بحرانی قرار دارد.

اما بحثی که امروز با آن مواجه هستیم سوالات متعدد از دلایل خشکی دریاچه ارومیه و خبر مرگ دریاچه تا مقایسه دریاچه ارومیه با وان ترکیه  و سوان ارمنستان است و این سوال در ذهن تداعی می‌شود با توجه به نزدیک بودن دریاچه وان ترکیه و سوان ارمنستان و دریاچه ارومیه چرا این دریاچه ها خشک نشده‌اند و دریاچه ارومیه در حالت بحرانی قرار دارد بنابراین برای در جریان گرفتن این موضوع گفت‌وگوی با دکتر بهزاد حصاری عضو هئیت علمی دانشگاه ارومیه و مدیر گروه محیط زیست پژوهشکده دریاچه ارومیه انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم.

فارس: با توجه به تغییرات اقلیمی و پدیده گرم شدن زمین دریاچه های منطقه دچار چالش‌های شده است؛ در این خصوص توضیحاتی ارائه بفرمایید؟

دکتر بهزاد حصاری گفت: وضعیت دریاچه‌های منطقه طی سال‌های اخیر دچار چالش شده است و بیشتر دریاچه‌های که در عرض‌های پایین تر از ۶۰ درجه واقع هستند دچار خشکی شدند .

فارس : علت این خشکسالی‌چه بوده و  چه عواملی باعث این موارد شده است؟

حصاری گفت: علت این خشک سالی‌ها اکثرا به دلیل گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی که یک پدیده جهانی  است بوده و در این راستا تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی در همه کشورها و دریاچه‌های کشورهای اروپایی،آمریکا،  ترکیه،  ارمنستان ، چین و … اثر گذار بوده و حتی دریای خزر از این قائده نیز مستثنی نیست و شاهد کاهش سطح آب دریای خزر نیز هستیم.

حصاری ادامه داد: دریاچه‌هایی که عمق کمتری نسبت به بقیه داشتند بیشتر دچار آسیب شده و خشکی و کاهش تراز آب در این دریاچه‌ها  بیشتر بوده چنانچه بیش از ۱۰ دریاچه در ترکیه طی این مدت خشک شده و دریاچه ارومیه هم که عمق کمتری داشت دچار بحران خشکسالی شده است.

 

فارس: در حال حاضر اخباری منتشر می‌شود و دریاچه وان ترکیه و دریاچه ارومیه را مورد مقایسه قرار می دهند آیا از لحاظ عملی این موضوع صحت دارد؟

مقایسه دریاچه ارومیه و دریاچه وان ترکیه از لحاظ علمی درست نیست

حصاری گفت: مقایسه علمی و ظاهری دریاچه‌های ارومیه، سوان ارمنستان و وان ترکیه به هیچ وجه درست نیست چرا که دریاچه ارومیه از عمق کمی برخوردار است و متوسط عمق دریاچه در حدود پنج و حداکثر عمق در حدود ۱۱.۵ متر و حجم دریاچه ارومیه در حالت پر ۳۲ میلیارد متر مکعب است ودر مقابل آن دریاچه وان ترکیه دارای عمق متوسط ۱۷۰ متر و حجم ۶۰۷ میلیارد متر مکعب که ۲۰ برابر دریاچه ارومیه حجم دارد بنابراین نمی‌توان رفتار این دریاچه‌ها را در برابر خشکی و تغییرات اقلیمی مورد مقایسه قرار داد.

 طی سال‌های گذشته با توجه به مطالعات انجام شده  توسط نمودار تغییرات سطح دریاچه ارومیه و دریاچه وان ترکیه  مورد بررسی قرار داده شد و متوجه شدیم تغییرات دریاچه ارومیه و دریاچه وان کاملا از لحاظ تغییرات سطح آب هم رفتار هستند و زمانی که سطح دریاچه ارومیه طی سال ۷۴ افزایش یافته بود دریاچه وان نیز افزایش یافته و مشکلاتی برای ساکنین منطقه ایجاد کرد و بعد از افت سطح آب دریاچه ارومیه سطح آب در دریاچه وان ترکیه نیز افت کرد. با توجه به اینکه عمق دریاچه وان زیاد است افت سطح دریاچه زیاد مشهود نبود .

دکتر حصاری گفت: دریاچه آرال در روسیه قدیم (ترکمنستان ، قزاقستان و ازبکستان فعلی )  دریاچه‌ای بسیار بزرگی بوده که با برداشت بی رویه و توسعه ناپایدار آب برای کشت پنبه در حال حاضر خشک و تبدیل به شن زار (آرال قوم) شده است .

حجم آن از ۱۱۰۰ میلیارد مترمکعب  به زیر ۵ درصد و سطح آن ۶۸۰۰۰ کیلومتر مربع (۱۲ هزار کیلومتر مربع بزرگتر از کل حوضه دریاچه ارومیه )  به زیر ۱۰۰۰۰ کیلومتر مربع  و عمق آن بیش از ۳۰ متر کاهش داشته است . از دیگر دریاچه‌ها می‌توان به دریاچه سوان ارمنستان با بارش ۵۰۰ میلیمتر اشاره کرد که دریاچه عمیقی با عمق ۹۸ متر بوده که نزدیک ۱۸ متر کاهش پیدا کرده و از لحاظ کیفیت تغذیه گرایی و آلودگی سیانوباکتر در بدترین شرایط خود قرار گرفته است. 

متاسفانه هم اکنون چالش‌های اقلیمی و مدیریتی و استفاده بیش از حد و ناپایدار از آب‌ها برای کشاورزی و مصارف خانگی و صنعت مشکلاتی به بار آورده است و نمی‌توان از نظر ظاهری مقایسه و قضاوت کرد چرا دریاچه ارومیه خشک شده اما دریاچه وان خشک نشده است؟ چرا که شرایط متفاوتی دارند و قابل مقایسه نیستند. ضمنا بارش حوضه وان نزدیک دو برابر بارش حوضه دریاچه ارومیه است .

 

فارس : آیا اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه تاثیر مثبتی داشته است؟

حصاری ادامه داد: در هر صورت فرایندهای کاهش آب مصرفی بخش کشاورزی و رسیدن آب به پیکره شناسایی و اقدامات خیلی خوبی صورت گرفت و مشکلات مزمن منطقه اعم از توسعه بی رویه کشت پر مصرف ، مناطق بحرانی گرد و غبار ، تلف شدن آب در مسیر رودخانه‌های منتهی به دریاچه، راندمان پائین آب مصرفی کشاورزی ، پائین بودن بهره وری آب و .. شناسایی و راهکار ۲۷ گانه برای تغییر از کشت پر مصرف به کم مصرف ، لایروبی رودخانه‌ها ،تثبیت گرد و غبار در مناطق بحرانی ، تخصیص آب فاضلاب خروجی تصفیه خانه‌ها به دریاچه، کاهش ۴۰% آب بخش کشاورزی ، تجمیع چاهها و کنترل توسعه اراضی غیر مجاز و نصب کنتورهای هوشمند، کنترل چاه‌های غیر مجاز در  برنامه قرار گرفت.

وی افزود: با توجه به اقدام انجام شده در سال 98 شاهد نتایج خوب اقدامات بودیم که با بارش رحمت الهی خوب ، شاهد حجم ۶.۵ میلیاردی در دریاچه بودیم ولی متاسفانه از آن به بعد با کاهش شدید بارش مواجه شدیم .

مرگ دریاچه ارومیه صحت ندارد

فارس: با توجه به بحرانی بودن وضعیت دریاچه ارومیه صحبت از مرگ دریاچه ارومیه است آیا این موضوع صحت دارد؟

حصاری اظهار داشت: لازم بذکر است از لحاظ هیدرولوژیک دریاچه ارومیه، دریاچه‌ای بسته است و به علت اینکه این دریاچه در پایاب وکم عمق‌ترین نقطه حوضه قرار گرفته، هر باران و سیلی که بیاید به سمت دریاچه هدایت خواهد شد بنابراین از لحاظ هیدرولوژیک و زمین شناسی نمی‌توان گفت که دریاچه مرده است و این منطق درست نیست و اگر بارش‌های خوبی داشته باشیم باز امید هست که آب به پیکره برسد.

دریاچه ارومیه یک چالش محیط زیستی بین المللی است که تصمیم گرفته شد از حوضه زاب آب موقتی به دریاچه منتقل گردد. حوضه زاب منطقه‌ای است که بارندگی زیادی داشته و آب زیادی تولید می‌کنند . در آن حوضه نزدیک دریاچه ۲ میلیارد متر مکعب آب وجود دارد و تخمین زده شده که ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل شود اما در حال حاضر و فاز اول ۳۰۰ میلیون متر مکعب آن افتتاح شد.

از ابتدای امسال حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب به حوضه دریاچه ارومیه منتقل شده و البته آب واقعی رسیده به پیکره کمتر از این مقدار است . این آب اثر مثبتی بر شرایط بد دریاچه دارد ولی فعلا  اثر معنی داری در احیا  نداشته است اما از خشک شدن مطلق آن جلوگیری کرده و امیدوار هستیم این پروژه به اهداف غائی خود در کمک به حل یک بحران زیست محیطی بین المللی برسد.  

فارس: در حال حاضر دریاچه ارومیه در چه وضعیتی قرار دارد؟

حصاری گفت: متاسفانه از سال ۲۰۱۴ تا کنون رکورد گرم شدن هوا زده شده است و هر سال شاهد گرمتر شدن دمای هوا در منطقه هستیم و امسال تیر و مرداد رکورد گرمترین ماه سال در تاریخ زمین زده شد.

با توجه به گرمی هوا و تبخیر زیاد و بارش‌های کم امسال دریاچه ارومیه وضعیت مناسبی ندارد. یک مساله بسیار مهم این است که این روند ادامه خواهد داشت و با توجه به تغییرات اقلیمی که یک مسئله جدی بوده ، لازم است  تصمیماتی که  برای آب منطقه اتخاذ می‌گردد با در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی باشد و  سیاست گذاری‌های لازم انجام و سازگاری با تغییر اقلیم در سطح ملی و منطقه ای بصورت مناسب برنامه‌ریزی شود.

کاهش ذخایر آب زیرزمینی 

حصاری ادامه داد: بنابراین لازم است تغییر اساسی در رویکرد میزان مصرف آب توسط مردم، آب کشاورزی ، صنعتی و حتی شرب ایجاد شود. باید توجه داشت علاوه بر دریاچه ارومیه ، آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های منطقه هم با تهدید جدی کمبود تجمعی آب مواجه هستند و کم بود آب به دامنه‌ها رسیده است و این موضوع نشان دهنده شرایط خوبی نیست و تنش های اجتماعی بالادست و پائین دست در حال تشدید است .

مصرف زیاد آب خانگی

حصاری گفت: مثلا ما در بخش شرب به ازای هر نفر نزدیک ۳۵۰ لیتر آب در شبانه روز مصرف می‌کنیم که متوسط مصرف جهانی ۱۵۰ لیتر در شبانه روز است چرا ما که در منطقه خشک کره زمین هستیم باید سه برابر کشورهای دیگری همچون آلمان ، انگلیس و چین  آب مصرف کنیم.

متوسط جهانی آب مصرفی چغندر به ازای هر هکتار حدود ۵۵۰۰ تا ۷۵۰۰  متر مکعب در هر هکتار است چرا مصرف ما باید بین ۱۳۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ متر مکعب در هر هکتار باشد؟آیا اصلا لازم است در یک منطقه خشک اینقدر چغندر قند تولید کنیم ؟ چرا کشاورزی ما در حد معیشتی مانده و به کشاورزی صنعتی و کنترل شده (گلخانه) که مصرف آب آن یک پنجم است حرکت نمیکنیم ؟

فارس: چه راهکارهای برای مدیریت و کاهش آب مصرفی دارید؟

حصاری اظهار داشت: برای کاهش مصرف بایستی سیاست‌های انقباضی درست برنامه‌ریزی و اجرایی شود  و میزان مصرف آب در بخش کشاورزی به طور حتم باید کاهش یابد چرا که اگر به این موضوعات توجه ویژه ای نشود و تغییرات عمده و اساسی به وجود نیاید در آینده دچار معضل اساسی در مساله آب در تمام بخش‌ها خواهیم شد. طبق هشدار مجامع علمی پیش‌بینی می‌گردد که اگر هوشمندانه با مساله آب برخورد نکنیم طی ۳۰ سال آینده باید از این منطقه مهاجرت کنیم.  بایستی سیاست گذاری‌های درست در مصرف آب به وجود آید وگرنه وضعیت خوشبینانه‌ای را متصور نیستیم.

فارس: نظر شما در خصوص کوچک سازی در یاچه ارومیه چیست؟

موافق طرح کوچک سازی دریاچه ارومیه نیستم

حصاری گفت: با توجه به اینکه دریاچه ارومیه داری عمق کمی است از لحاظ هیدرولیکی امکان اجرایی شدن این طرح و سوار شدن آب به پیکره وجود ندارد. علاوه بر آن مطالعات علمی کافی در این زمینه وجود ندارد بایستی مطالعات علمی و درست در این زمینه انجام شود تا نسبت به اجرای کردن آن تصمیمات مناسبی اتخاذ گردد.

علاوه بر آن باید چالش‌های فنی، علمی، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی آن در نظر گرفته شود چرا که دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه شور بین اللملی است که با اجرای شدن این طرح، دیگر این دریاچه را تحت همین عنوان از دست خواهیم داد و مردم دیگر به سیاست های کاهش مصرف پایبند نخواهند بود و عملا دریاچه به یک مرداب مصنوعی کوچک تبدیل میشود . لذا با جمیع جهات ما مخالف مطرح شدن این موضوع هستیم و لازم است با مطالعات علمی دقیق مورد بررسی قرار گیرد.

پایان پیام/