علت افزایش مناطق آزاد چیست؟

به گزارش خبرگزاری مهر، باوجوداینکه بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در کشورمان عملکرد مناسبی نداشته و افزایش تعداد آن‌ها به بر خلاف منافع ملی و اقتصادی کشور است. اما برخی نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی هنوز هم به‌صورت جدی برای ایجاد مناطق آزاد جدید تلاش می‎‌کنند.

از همین رو، فردین کریمی، کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری مهر، با بیان اینکه در حال حاضر شاخص مناسبی بابت ارزیابی عملکرد مناطق آزاد وجود ندارد، گفت: برای تأسیس مناطق آزاد هدف‌گذاری مناسبی نیست؛ یعنی ابتدا باید این موضوع تعیین تکلیف شود که بستر منطقه آزاد به‌عنوان یک عملکرد ملی در نظر گرفته شده است یا صرفاً توسعه محلی موضوعیت دارد.

کریمی با انتقاد از اینکه تعداد مناطق آزاد در کشور روزبه‌روز در حال افزایش است، عنوان کرد: علی‌رغم اینکه هنوز در عرصه حکمرانی مناطق آزاد یعنی توسعه زیرساخت‌ها، درآمدزایی و به‌طورکلی تمام چالش‌های اجرایی مربوط به مناطق آزاد حل نشده است؛ اما تعداد آنها رو به‌افزایش است این مسئله به نگاه حاکمیت به توسعه محلی از طریق تأسیس مناطق آزاد برمی‌گردد.

وی ادامه داد: چنانچه مجلس شورای اسلامی بر مبنای یک چارچوب صحیح اقدام به تأسیس مناطق آزاد کند و به‌نوعی یک وظیفه ملی برای آن در نظر گرفته باشد بدین منظور ابتدا باید برای زیرساخت مناطق آزاد منابعی در نظر بگیرد و سپس با هدف‌گذاری فنی و تخصصی اقدامات لازم را انجام دهد؛ اما متأسفانه تاکنون این‌گونه نبوده است؛ چراکه هنوز در سطح حاکمیت یک اجماع نظر واحدی در خصوص عملکرد و کارکرد مناطق آزاد وجود ندارد.

ضرورت هدف‌گذاری برای تأسیس مناطق آزاد

این کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی در خصوص روند مؤثر برای تأسیس مناطق آزاد بیان کرد: باید هدف دولت از تأسیس منطقه آزاد از ابتدای کار یعنی زمانی که قصد دارد لایحه تأسیس مناطق آزاد جدید را به مجلس ارسال کند روشن باشد که با چه استدلالی و برای چه اقدام و هدفی قرار است حکمرانی یک منطقه را از قسمت اصلی سرزمین جدا کرده تا آن ناحیه با قوانین و مقررات خاصی اداره شود.

وی با بیان اینکه کارکرد و عملکرد منطقه آزاد باید از ابتدا مشخص باشد، ادامه داد: قبل از تأسیس منطقه آزاد حاکمیت باید این سوالات را پاسخ دهد که برای چه هدفی منطقه آزاد تأسیس می‌شود با چه اعتباری زیرساخت‌های آن ایجاد شده و توسعه میابد مدیریت آن چگونه خواهد بود به‌طورکلی با چه سازوکاری مدیریت یکپارچه اقتصادی در منطقه آزاد شکل می‌گیرد بعد از آن در خصوص تبدیل یک منطقه به منطقه آزاد جمع‌بندی صورت گیرد.

این کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی افزود: ابتدا طرح توجیهی تأسیس منطقه آزاد باید مبتنی بر ظرفیت‌های اقتصادی و جغرافیایی آن خطه مشخص شود به طور نمونه هدف از این موضوع در این منطقه جذب گردشگر است یا توسعه تجارت یا تولید کالای خاص صادرات محور یا ترانزیت یا استفاده از ظرفیت‌های ریلی منطقه و غیره.

مجلس نگاهش را به مناطق آزاد تغییر دهد

کریمی بیان کرد: بر مبنای مطالعات انجام شده بعد از مشخص‌شدن هدف از تأسیس منطقه آزاد جدید، دولت به مجلس لایحه‌ای ارائه می‌دهد که اگر این مکان به منطقه آزاد تبدیل شود در اقتصاد ملی کشور کمک‌کننده خواهد بود؛ سپس مجلس با بررسی لایحه پیشنهادی دولت مبنی بر تأسیس منطقه آزاد جدید را تأیید یا رد می‌کند.

این کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی با بیان اینکه متأسفانه در کشور ما نسبت به مناطق آزاد نگاه توسعه ملی وجود ندارد، تصریح کرد: معمولاً دیده شده تعداد مناطق آزاد در دوران انتخابات افزایش میابد؛ علت اصلی آن نگاه بخشی از نمایندگان مجلس به پروژه مناطق آزاد است که این نمایندگان مناطق آزاد را جایگاهی برای توسعه محلی حوزه انتخابی خود در نظر می‌گیرند از همین رو علاقه عجیبی برای تبدیل‌کردن منطقه خود به منطقه آزاد دارند تا بتوانند در آینده ضمن بهره‌برداری سیاسی از این مسئله، دوباره رأی بیاورند.

کریمی در این رابطه تشریح کرد: طبق ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری، یکی از وظایف منطقه آزاد توسعه، عمران و آبادانی است از همین رو نمایندگان مجلس به‌منظور توسعه عمران و آبادانی حوزه انتخابی خود اقدام به تأسیس منطقه آزاد می‌کنند تا علاوه بر توسعه منطقه، از مزایایی از قبیل ۲۰ سال معافیت مالیاتی و تا حدودی اجازه واردات به کشور نیز بهره‌مند شوند.

این کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی در پایان ابراز کرد: متأسفانه باوجوداینکه تاکنون نقش مناطق آزاد در اقتصاد ملی مشخص نشده است؛ اما در حال حاضر بدون هیچ‌گونه توجیه اقتصادی شاهد افزایش تعداد مناطق آزاد در کشور هستیم.

تصویب بی‌ضابطه مناطق آزاد جدید اشتباه است

به گزارش مهر، بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌‎دهد که در کنار وجود ضعف‌ها و چالش‌ها در نحوه سیاست‌گذار و اداره مناطق آزاد در کشور، سیاست‌ها و روندهایی که در عرصه کلان سیاست‌گذاری در کشور وجود دارد نیز بر عملکرد مناطق آزاد تأثیرگذار بوده است.

به طور مثال سیاست‌‎گذار سعی داشته تا با اعطای مشوق‌ها، معافیت‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم، این مناطق را به‌عنوان الگوهای موفق صادرات و تولید در بستر جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری‌های پیشرفته مطرح کند.

پیش‌ازاین در یکی از نشست هیئت نمایندگان اتاق ایران به این مسئله اشاره شده بود که بسیاری از کشورهای دنیا نسل هفتم مناطق آزاد را تجربه می‌کنند، اما ایران همچنان در نسل اول قرار دارد. بنا بر نظر فعالان اقتصادی ردپای مداخلات دولت، تصویب بی‌ضابطه مناطق جدید، مقررات و تصمیمات خلق‌الساعه و… مقصران درجازدن مناطق آزاد هستند.

می‌‎توان گفت که ایجاد مناطق آزاد در محدوده‌هایی وسیع و دارای نقاط جمعیتی، بدون زیرساخت و جانمایی مناسب و همچنین فقدان پیش‌شرط‌های لازم برای رشد تولید و صادرات از ابتدای تأسیس، این مناطق را به سمت عدم تمرکز بر وظایف اصلی و درآمدزایی از محل واردات، فروش زمین و اخذ عوارض سوق داده است؛ بنابراین اضافه‌شدن مناطق آزاد در شرایطی که فعالیت مناطق فعلی نامناسب است یک تصمیم نادرست است.