میزگرد فارس|بررسی پرونده بازار سیاه آب و لزوم ایجاد بازار قانونی آن در ایران

به گزارش خبرگزاری فارس از یزد، بازار آب در دنیا سابقه‌ای مفصل و طولانی دارد و در کشورهای غربی و شرقی به اشکال مختلف در حال اجراست و در کشورهای شرقی هم این مهم به شکلی متفاوت اجرایی شده است.

نحوه اجرایی شدن طرح بازار آب در کشور استرالیا ماهیت اقلیمی آن و این که بخش قابل توجهی از این کشور مثل استان یزد خشک است، نمونه‌ای قابل توجه بوده و می‌تواند به عنوان الگویی موفق برای استان یزد مد نظر قرار گیرد.

محمدمهدی جوادیان‌زاده، مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد در این باره با خبرنگار فارس گفت‌وگو کرد و با بیان این‌که بازار آب در حقیقت فرآیندی موقتی و مدت‌دار برای فروش آب به دیگر بخش‌های توسعه‌ای استان و کشور است، اظهار کرد: در این فرآیند کسانی که پروانه قانونی بهره‌وری از سفره‌های زیرزمینی را دارند می‌توانند حداکثر تا میزان ۱۰ درصد مازاد سهمیه منابع آبی خود را در یک سال و یک دوره آبی به فروش برسانند.

وی با بیان این‌که گواهینامه فروش آب در بازار آب فقط برای بازه زمانی یک ساله صادر خواهد شد، افزود:‌ در این فرآیند کیفیت آب مورد فروش مد نظر قرار می‌گیرد و انجام مبادله در یک دشت مجاز است.

جوادیان‌زاده در خصوص نحوه مبادله آب در بازار آب گفت:‌ مبادله به صورت شارژ کنتور انجام می‌شود، یعنی به صورت فیزیکی هیچ لوله‌کشی و بارگیری آب در تانکر انجام نمی‌شود.

مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد تصریح کرد:‌ طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار است ۱۰ درصد از ۱۰ درصد آب مورد مبادله به عنوان حق آبه پایین دست در نظر گرفته می‌شود و سهم آبخوان‌هاست.

وی در بخش دیگری از سخنان خود،‌ افزایش تاب‌آوری در بحث اقدامات حفاظتی و پایداری آبخوان‌ها را از جمله مزیت‌های بازار دانست و بیان کرد:‌ وقتی ارزش آب به صورت واقعی مد نظر قرار گرفته شود منجر به افزایش بهره‌وری در حوزه‌های مختلف کشاورزی و صنعتی می‌شود.

جوادیان‌زاده تأکید کرد:‌ نهادینه کردن این تفکر که ما باید بیشترین محصول را با کمترین آب بدست بیاوریم از دیگر مزیت‌های بازار آب در استان یزد و کشور است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد گفت:‌ بازار آب منابع سفره‌های زیرزمینی را ارزش‌گذاری کرده و کمک زیادی به بخش کشاورزی و صنعتی کشور خواهد بود.

وی با بیان این‌که جابجایی آب بین چاه‌های کشاورزی از جمله دغدغه‌های جدی حوزه آبی و کشاورزی استان یزد، تصریح کرد:‌ در مناطقی مثل ابرکوه، خاتم و مروست اراضی کشاورزی مرغوب بدون چاه آب وجود دارد و در کنار آن نیز  برخی در همین شهرستان هاست که اراضی مناسبی برای کشاورزی ندارند ولی چاه آب مناسب دارد.

جوادیان‌زاده، بازار آب را راه حل مناسبی برای جابجایی آب بین مزارع کشاورزی عنوان کرد و افزود:‌ این مهم نقش موثری در افزایش بهره وری حوزه کشاورزی نیز ایفا می‌کند.

عباس حاجی‌حسینی، معاون جهاد کشاورزی استان یزد نیز اظهار کرد:‌ در حال حاضر ۱۱۳ هزار هکتار از اراضی استانی یزد زیر کشت است و از این مقدار ۸۲ هزار هکتار باغ، ۲۹ هزار هکتار زراعت و دو هزار هکتار گلخانه است.

وی افزود:‌ بر اساس سند سازگاری آب اگر به طور متوسط در هر هکتار ۱۰ هزار مترمربع آبیاری داشته باشیم به شرایط فعلی بدون تنش و با توجه به راندمان آبی ۴۸ درصدی در استان، به یک میلیارد و ۱۳۰ میلیون مترمعکب نیاز آبی حوزه کشاورزی استان یزد است.

حاجی‌حسینی گفت:‌ بر اساس گزارشات شرکت آب منطقه‌ای بخش کشاورزی استان یزد در حال حاضر حدود ۷۳۰ میلیون مترمکعب از آبهای زیرزمینی استفاده می‌کند و حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون مترمکعب هم از آب قنوات استفاده می‌‎شود.

معاون جهاد کشاورزی استان یزد با اشاره به اهمیت کمبود آب در حوزه کشاورزی، تصریح کرد:‌ تنش آبی بخش کشاورزی در استان یزد حدود ۲۰ درصد است که این آمار در برخی مواقع و مناطق تا ۴۰ درصد تنش آبی می‌رسد.

وی EC متوسط آب کشاورزی در استان یزد را  شش هزار دانست و بیان کرد:‌ با توجه به آمار تنش آبی در حوزه کشاورزی بخش‌های بسیار محدودی در استان یزد وجود دارد که می‌توانند وارد بازار آب شوند.

حاجی‌حسینی با بیان این‌که در دشت‌ها و نواحی که دور از محدوده صنعتی هستند به هیچ عنوان ظرفیتی وجود ندارد که بتوانیم وارد بازار آب بکنیم، گفت: ما در استان یزد بین ۲۳۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب بیلان منفی آب داریم.

معاون جهاد کشاورزی در خصوص بازار آب نیز تأکید کرد:‌ پیشنهاد می‌کنیم آب مازاد که در بازار آب احصاء می‌شود در سفره‌های زیرزمینی ذخیره کنیم.

وی استفاده از خیرین برای خرید آبهای مازاد استان و ذخیره‌سازی آن در سفره‌های زیرزمینی را از جمله راهکارهای موثر برای کاهش تنش آبی حوزه کشاورزی دانست و بیان کرد:‌ با توجه به شرایط آبی استان و کشور، ما فقط باید در حوزه آبی به فکر ذخیره‌سازی آب در سفره‌های زیر زمینی باشیم.

حاجی‌حسینی با بیان این‌که سرعت مصرف آب در شرایط بی آبی باید کاهش پیدا کند، تأکید کرد:‌ این مهم فقط با ذخیره‌سازی بیشتر و بهتر منابع و مدیریت کارآمد مصرف امکان پذیر خواهد بود.

مدیر آب منطقه‌ای استان یزد، با بیان این‌که در حال حاضر برای تأمین آب مورد نیاز صنایع بازار غیر رسمی و سیاه آب ایجاد شده و هزینه‌های زیادی برای حمل و نقل آن مبادله می‌شود، اظهار کرد:‌ در این فرآیند خریدار بابت هر مترمعکب آب ۱۵۰ هزار تومان پرداخت می‌کند ولی سهم فروشنده به ازای هر مترمکعب ۱۰ هزار تومان است.

وی افزود: تعادل‌سازی بازار آب با مدیریت مردم از دیگر مزیت‌های بازار آب است که باید با مشارکت مردم اجرایی و متعادل شود.

مجتبی دستمالچیان، رئیس اتاق بازرگانی استان یزد نیز در این میزگرد اظهار کرد: تأمین آب صنعت موضوعی جدی است که باید با مدیریت کارآمد برای آن برنامه‌ریزی جدی انجام شود.

وی با بیان این‌که متأسفانه در برخی مواقع شاهد آنیم که پرتی آب درحوزه کشاورزی زیاد است، افزود:‌ به نظر می‌رسد بازار آب می تواند عاملی موثر و کارآمد برای بهره‌وری بیشتر و بهتر حوزه کشاورزی، مدیریت منابع آبی و صنعت خواهد بود.

رئیس اتاق بازرگانی استان یزد گفت: حوزه کشاورزی هم جزئی از اتاق بازرگانی است و ما نمی‌گوییم که باید این حوزه تعطیل شود، ما به دنبال آنیم که با بازار آب حوزه کشاورزی و صنعتی استان را به حق واقعی خود با پرداخت هزینه مناسبت و موثر برسانیم.

دستمالچیان تصریح کرد: بسیاری از باغات در استان یزد خشک و یا تبدیل وضعیت شدند و اصلا زراعتی در آنها انجام نمی‌شود ولی همچنان چاه قانونی برداشت آب دارند و ما انتظار داریم این قبل موارد وارد بازار آب شوند.

وی با بیان این‌که به نظر ما نظارت و مدیریت درست بر میزان استخراج و مصرف آب در استان یزد آن طور که باید وجود ندارد، تأکید کرد: بازار آب می‌تواند هم طرح نظارتی و هم طرح تقسیم و توزیع عادلانه آب به حوزه‌های مورد نیاز و مختلف باشد.

 معاونت جهاد کشاورزی استان یزد، در ادامه این میزگرد تدوین برنامه‌ای جامع برای توسعه‌ای پایدار و رسیدن به وضعیتی مطلوب در حوزه آبی را لازم و ضروری دانست و اظهار کرد:‌ بازار آب برای به بحث تعادل بخشی مصرف آب کمک کند.

وی با بیان این‌که ما در استان یزد بالغ بر دو هزار چاه کشاورزی داریم، افزود: در حال حاضر فقط ۵۰ چاه کشاورزی در استان یزد داریم که شاید بتوان وارد بازار آب شوند و ما بقی چاه‌های کشاورزی استان نمی‌توانند وارد این بازار شوند.

حاجی حسینی گفت: من می‌گویم در بازار آب منابع مازاد آبی باید در سفره‌های زیر زمینی ذخیره شوند و خریدار آن نه بخش صنعت باشد و نه کشاورزی باشد.

مدیر آب منطقه‌ای یزد در ادامه بحث میزگرد بازار آب اظهار کرد:‌ برنامه تعادل بخشی حوزه آبی استان بدون تغییر اجرا شده و همچنان در دستور کار قرار دارد، پروانه‌های برداشت آب اصلاح و تعدیل شدند و در پایان برنامه سازگاری با کم آبی باید سفره های زیرزمینی به حالت پایدار برسد.

وی افزود:‌ برداشت آب در بازار آب با در نظر گرفتن جبران کمبود منابع آبی سفره‌های زیرزمینی اجرایی می‌شود و فقط ۱۰ درصد سهمیه مازاد پروانه‌های برداشت آب در بازار آب مبادله می‌‎شود.

جوادیان‌‎زاده با بیان این‌که بازار آب در شهرهایی که صنعت ندارند با رویکرد جدی کشاورزی به کشاورزی انجام می‌شود، تأکید کرد: این طرح نقش مهمی در کاهش تنش آبی حوزه کشاورزی استان یزد خواهد داشت.

مهر داودی، نماینده سازمان صنعت، معدن و تجارت که علی‌رغم دعوت رسمی و پیگیری‌های متعدد برای حضور در این میزگرد با تأخیر خیلی زیاد به این جلسه پیوست، در پاسخ به خبرنگار فارس در خصوص این‌که موضع سازمان صمت برای اجرای طرح بازار آب در استان یزد چیست گفت:‌ من در این باره اطلاعی ندارم، ولی می‌دانم که اگر صنایع یک سری اقدامات کوچک انجام دهند می‌توانند در مصرف آب صرفه جویی زیادی داشته باشند.

وی افزود:‌ فکر نمی‌کنم تاکنون هیچ اقدام جدی از طرف سازمان صمت برای آگاهی صنایع و آموزش کاهش مصرف آب انجام شده باشد و این مهم به یک کارشناس حوزه آب نیاز دارد که من در این باره هم اطلاعی ندارم.

نماینده سازمان صمت در میزگرد «بازار آب» تصریح کرد:‌ من مهندسی صنایع خوندم و هیچ تخصصی راجب آب و بازار آب ندارم.

محمد فاتحی، قائم مقام شرکت آبفا استان یزد هم در این میزگرد با توجه به موقعیت جغرافیایی استان و خشکسالی‌های اخیر، یکی از مهترین دغدغه‌های امروز استان یزد بحث آب است، اظهار کرد: در حال حاضر ما وابستگی ۱۰۰ درصدی و شدیدی به آب انتقالی داریم.

وی با بیان این‌که یکی از موضوعات مهم در این زمینه اقتصاد آب است، افزود: وقتی ارزش بدست‌آوری آب به انداز نباشد هدر رفت آن زیاد می‌شود.

فاتحی آبرسانی سیار ۳۰۰ روستا را از جمله جدی‌ترین دغدغه های حوزه آبرسانی در استان یزد دانست و گفت:‌ هزینه یک مترمربع آب بالغ بر ۱۵۰ هزار تومان است که باید با ساماندهی درست و مناسب این بحث ساماندهی شود.

قائم مقام شرکت آبفای یزد در ادامه بازار آب را نقطه عطفی برای توسعه فرهنگ عمومی در بحث اقتصاد آب عنوان و تصریح کرد:‌ مشارکت دستگاه های اجرایی، نظارتی، خصوصی و رسانه‌های لازمه این مهم است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که سرمایه گذاران حوزه بهره‌برداری از آبهای غیرمتعارف نظیر پسماند نیازمند جاذبه‌های مختلفند،  تأکید کرد:‌ بخش صنعت باید پای کار افزایش بهره‌وری از منابع آبی باشند.

فاتحی خاطرنشان کرد: اگر صنایع برای کاهش مصرف آب در حوزه خانگی پای کار بیایند و زمینه صرفه جویی بیش از پیش از این مهم را ایجاد کنند، شرکت آبفا به همان میزان صرفه جویی انجام شده آب با کیفیت در اختیار صنعت قرار می‌دهد و این فرآیند در بازار آب اجرایی خواهد شد.

قائم مقام آبفای استان یزد استفاده از لوازم کاهند مصرف، توزیع سایبان برای کولرهای آبی و اصلاح و بازسازی شبکه‌های توزیع آب از جمله راهکارهای کاهش مصرف آب در حوزه خانگی است که می‌توان با مشارکت بخص خصوصی و صنایع به خوبی اجرایی شود.

وی در پایان گفت:‌ شرکت آبفا از این پس کمبود آب مورد نیاز مصارف خانگی خود را از بازار آب تأمین خواهد کرد.

به نظر می‌رسد،‌ با توجه به موارد مطرح شده در میزگرد «بازار آب»، تقویت نگاه جدید برای مدیریت و مصرف آب لازمه تأمین آب پایدار در استان یزد و کشور است که این عامل در گرو مردمی سازی است،‌ چرا چون زمانی می توان برای تعادل بخشی بازار در حوزه های مختلف گام موثر برداشت که خریدار و فروشنده بدون واسطه نسبت به مبادله اقدام کنند و در واقع مدیریت و تعادل بخشی توسط خود مردم برای مردم در بازار انجام شود.

پایان پیام/الف