گذری بر اندیشه حکیم هزاره‌ها
خبرگزاری فارس – همدان: ابوعلی‌سینا بی‌تردید نامدارترین دانشمند جهان است، کسی که توانسته در بیشتر علوم زمانه‌اش تحول ایجاد کرده و نامش را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند.
شهرت ابن‌سینا محدود به ایران یا حتی عالم اسلام یا محدود به علوم خاصی مانند فلسفه و منطق نیست بلکه شاید بتوان گفت عظمت شخصیت علمی ابوعلی‌سینا فراتر رفته و به بسیاری از علوم زمانه‌اش ار جمله طب دست یافته بود.
او که شفا را در باب منطق و فلسفه و قانون را در زمینه پزشکی بر مبنای نبوغ و پشتکار نگاشته است، جامعیت علمی‌اش چنان فراگیر شده که پس از قرن‌ها علمش کاربرد دارد و به حق باید او را “حکیم هزاره‌ها” نامید.
اول شهریورماه زادروز دانشمند، فیلسوف، طبیب، حکیم هزاره‌ها، شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینایت، روزی که به نام نامی این شخصیت والا و ارزشمند به نام “روز همدان” نیز نامگذاری شده است.
بر همین اساس بر آن شدیم تا در روزی که به نام این بزرگمرد جهان اسلام نامگذاری شده به راز ماندگاری آثارش که شاید هرگز گشودنی نباشد، بپردازیم، نابغه‌ای که دانشمندان و پژوهشگران مسلمان استعانت از حضرت حق را راز موفقیتش می‌دانند.
در همین راستا با اکبر عروتی‌موفق از اساتید دانشگاه و به نوعی ابن‌سیناپژوه گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه خواهید خواند.
فارس: برای شروع لطفا ابتدا معرفی کوتاهی از شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا داشته باشید.
اول شهریور سالروز میلاد ابوعلی حسین بن عبدالله ابن سیناست او متولد سال ۳۷۰ هجری قمری در روستای افشنه در نزدیکی بخاراست.
بخارا هم در تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی جزو ایران قدیم و در تقسیم‌بندی جدید جزو کشور ازبکستان است اما مفتخریم که مدتی در زمان حیات ابن‌سینا میزبان او بودیم و پس از مرگ هم آرامگاهش در همدان واقع شده و محل رجوع بزرگان است.
فارس: از شخصیت این دانشمند بزرگ که توانست فراتر از سایر فیلسوفان و دانشمندان ظاهر شود، برایمان بگویید.
ابن‌سینا از بزرگترین فیلسوفان مسلمان در تاریخ فلسفه اسلامی و پزشک نامدار روزگار خودش بود.
می‌توانیم بگوییم ابن‌سینا از مشهورترین و تاثیرگذارترین فیلسوفانی است که در طول هزار سال گذشته، هم در حوزه تمدن اسلامی و هم در مغرب‌زمین نظر محققان و اندیشمندان بسیاری را به خود جلب کرده است.
اندیشه‌ها و تفکرات این فیلسوف بزرگ در طول ۱۰ قرن گذشته فلسفه اسلامی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است به طوری که جناب ابن‌سینا در تمام شاخه‌های فلسفه کتاب‌های جالبی را تألیف کرده اما دانش خود را منحصر در فلسفه نکرده است بلکه از حوزه فلسفه خروج پیدا می‌کند و در پزشکی شاهکار خلق می‌کند.
فارس: فرمودید ابن سینا مورد توجه دانشمندان بسیاری بوده آن هم در قرن‌های مختلف، لطفا در مورد نظرات تعدادی از آنها در مورد شخصیت ابن‌سینا و آثارش هم بگویید.
همان طور که گفتم آثار ابن‌سینا هر کدام به نوبه خود شاخص و ارزشمندند، در مجموعه آثار ابن‌سینا، هم دکتر یحیی مهدوی فهرست ارزشمندی از نسخه‌های مصفحات ابن‌سینا را ارائه داده و هم یک مقدمه محققانه را مرحوم دکتر دانش‌پژوه در کتاب نجات نوشته که در آنجا هم مفصل در مورد شخصیت و آثار ابن‌سینا صحبت شده است.
از دانشمندان غربی، جرج شهات قنواتی، آثار خطی ابن‌سینا و مؤلفات ابن سینا را در یک مجموعه گردآوری کرده و کارادفو نیز در کتاب ابن سینا آثار ابن سینا را معرفی می‌کند.
بروکل‌مان یک شخصیت آلمانی است که منبع بسیار کاملی از تألیفات مهم ابن‌سینا را در کتابش معرفی می‌کند، هم در جامعه اسلامی مسلمانان و هم در غرب به ویژه مصر، کارهای خوبی در آثار ابن‌سینا انجام شده است اما باتوجه به اینکه ابن‌سینا یک شخصیت جامع‌الاطراف است بررسی تمام ابعاد و زوایای شخصیت و اندیشه‌های این حکیم بزرگ و سیر تحول اندیشه‌هایش قابل تامل بوده و نیازمند این است اندیشمندان کارهای گسترده‌ای در زمینه شناسایی ابن‌سینا انجام دهند.
فارس: در مورد آثار ابن‌سینا نیز توضیحاتی بدهید که هر کدام چه ویژگی‌هایی دارند.
ابن‌سینا آثار و تألیفات فراوانی دارد که از جمله آنها می‌توان به “شفا” اشاره کرد که با تصحیح‌های مختلفی در مصر و ایران به چاپ رسیده، این کتاب دایره‌المعارفی است که تمام علوم فلسفه را در خود جای داده است.
منطقیات ابن‌سینا در شفا بسیار مفصل است و با منطق ارسطو اصلا قابل قیاس نیست، بلکه چندین برابر از نظر حجم دارای نوآوری‌های فراوانی است که ابن‌سینا در منطق بیان می‌کند.
در ریاضیات نیز ابن‌سینا ید طولایی دارد، بخشی از “شفا” ریاضیات است بخشی هم “طبیعیات”، قسمت آخر آن هم “الهیات” است که چهار مجموعه ارزشمند در آن جمع‌آوری شده است.
خلاصه‌ای از کتاب شفا ولی با تقریر و بیان جدیدتری کتاب النجاه ابن سیناست که این هم کتاب شناخته‌شده‌تری است.
اما کتاب زیبایی را ابن‌سینا در اواخر عمر تالیف کرد، به نام الاشارات و التنبیهات که در حوزه منطق و الهیات و در حوزه عرفان نکات خوبی را بیان کرده است.
سه بخش آخر الاشارات و التنبیهات وارد حوزه عرفان می‌شود که شخصیتی چون امام فخر رازی که ناقد بسیار دقیقی است اعتراف می‌کند ابن سینا وقتی در حوزه عرفان قلم زده آنچنان مباحث عرفانی را ترسیم کرده که نه قبل و نه بعد از او کسی نتوانسته به این زیبایی کار انجام دهد.
“القانون فی‌الطب” کتاب دیگری در طب و پزشکی است که در طب سنتی هم در شرق و هم در غرب جهان به این کتاب توجه می‌شود.
فارس: گویا از حکیم ابوعلی‌سینا آثار رسائل دیگری نیز باقی مانده است، در این زمینه هم صحبت می‌کنید؟
بله؛ رسائل مختلفی از ابن‌سینا باقی مانده مثل کتاب التعلیقات، کتاب المبدا و المعاد و رساله‌های رمزی ابن‌سینا مثل رساله الطیر و رساله حی بن یحضان و فی سلامان و ابسال.
ابن‌سینا رساله‌هایی در معرفت نفس به رشته تحریر درآورده که دایره بسیار گسترده‌ای از تألیفات را از ابن‌سینا می‌بینیم.
هرچند آنچه ما از ابن‌سینا می‌شناسیم و از ابن‌سینا به ما رسیده در برابر آنچه ما از ابن‌سینا نمی‌دانیم و نمی‌شناسیم، بسیار اندک است.
فارس: برخی از آثار ابن‌سینا از بین رفته و برخی نیمه بدست ما رسیده است، می‌فرمایید چرا برای آثار بوعلی‌سینا چنین اتفاقاتی رخ داده است؟
ابن سینا در اواخر عمر به این نتیجه رسید که رویکرد جدیدی بر حکمت و فلسفه داشته باشد، لذا دنبال این بود حکمت‌الاشراق را پایه‌گذاری کند پس منطق‌المشرقین را نوشت ولی فرصت اینکه حکمت‌المشرقین را بنویسد یا پیدا نکرد یا اگر هم پیدا کرد و نوشت به دست ما نرسیده است.
پس از حمله سلطان محمد غزنوی به اصفهان کتابخانه ابن‌سینا به تاراج رفت و از بین رفت و از بسیاری از نوشته‌های ابن‌سینا در این حمله ناجوانمردانه اثری نمانده است از جمله کتاب‌الانصاف که قریب به ۲۰ جلد است اما از این جلدها حتی یک صفحه هم در دسترس نیست و در گذر زمان از بین رفته است.
مجموعه تألیفات ابن‌سینا را تا یکصد جلد یا یکصد عنوان نیز برشمرده‌اند ولی به صورت تقریبی این چیزی است که کسانی که به سیره ابن‌سینا پرداختند به آن دست پیدا کردند وگرنه خیلی از اینها از آثار ابن‌سینا بدست ما نرسیده و ما اطلاع چندانی از آنها نداریم.
فارس: شما به عنوان کسی که در زمینه ابن‌سینا مطالعات فراوانی داشته‌اید، رمز ماندگاری آثار و شخصیت ابن‌سینا را در چه می‌دانید؟
ابن سینا یکی از دانشمندان پرکار به شمار می‌رود، از یک طرف دارای نبوغ ذاتی بسیار گسترده و فراوانی است که برخی مانند حضرت امام(ره) در کتاب مصباح‌الهدایه می‌فرماید: ابن‌سینا در نبوغ همتا ندارد که این نبوع ابن‌سینا خود کمک کرد که احاطه و اشراف به دانش‌های مختلف داشته باشد.
از طرفی به واسطه این نبوغ ابن‌سینا کمتر به استاد نیاز پیدا کرد اما آنچه از اساتید خود گرفت، با مطالعه و سخت‌کوشی بدست آورد و اینطور نبود در حین مطالعه خسته و ناامید شود.
ابن سینا خود می‌گوید من کتاب متافیزیک یا مابعدالطبیعه ارسطو را ۴۰ بار خواندم اما متوجه نشدم و گره‌هایی برایم وجود داشت.
یک روز که در بازار قدم می‌زدم دوره گردی کتابی را به زور به من فروخت که وقتی خریدم، دیدم این گمشده من است.
فارابی کتابی به نام اغراض مابعدالطبیعه دارد که در این کتاب گره‌گشایی از کتاب متافیزیک ارسطو شده و ابن‌سینا می‌گوید: این کتاب را خواندم، گره‌هایم باز شد، ابن سینایی که برای فهم یک مطلب ۴۰ بار یک کتاب را می‌خواند نشان می‌دهد که پشتکار بالایی دارد.
او با وجود اینکه مشغله‌های فراوان و حضور در مسندهای مختلف ناچار بود در سیاست نیز دخالت داشته باشد، اما شاگرد او نقل می‌کند: شب که ابن‌سینا از کارهای روزمره فارغ می‌شد جمعی از فرهیختگان علمی دور او جمع می‌شدیم و ایشان تا پاسی از شب مطالب را بیان می‌کرد و ما یادداشت می‌کردیم پس این نبود که مشغله‌های سیاسی ابن‌سینا را از تطبع و تقریر باز دارد.
از سوی دیگر ابن‌سینا سفرها و مهاجرت‌هایی در بخش‌هایی از جهان اسلام داشت که بی‌دلیل نبود.
ابن‌سینا متولد بخاراست اما در گرگان، همدان، اصفهان، ری و… رفت و آمد کرده و توانسته از کتابخانه‌های غنی که در محدوده این استان‌ها که مراکز علمی بودند نیز به نحو احسن استفاده کند، او هر آنچه که می‌خوانده یادداشت برمی‌داشت و تالیفات زیادی از خود به جای گذاشته است.
فارس: ابن‌سینا در زمینه فلسفه هم نابغه قرن بود، نگاه فلسفی حکیم او چگونه بود؟
با توجه به اینکه نگاه ابن‌سینا فلسفی است، نگاه فلسفی زمان و مکان نمی‌شناسد و فرازمانی و فرامکانی است به همین علت اندیشه‌هایش در قرن چهارم و پنجم محصور نشد بلکه ساری و جاری است و امروز هم می‌بینیم خیلی از اندیشمندان ما به آثار ابن‌سینا و به کتاب‌های فلسفه و عرفان ایشان رجوع می‌کنند به طوری که در آثار و نوشته‌ها از آنها بهره می‌برند و در طول سال صدها مقاله توسط اندیشمندان به زبان‌های مختلف درباره ابن‌سینا نوشته می‌شود.
در خارج از ایران نیز توسط مراکز علمی اندیشمندان به بحث و بررسی در مورد آثار ابن‌سینا پرداخته‌اند و الان هم کارهای مشترکی در بین اندیشمندان درباره ابن‌سینا، این شخصیت و این نابغه دوران که افتخار می‌کنیم به ایرانی بودن آن، در حال انجام است.
اندیشه‌های ابن‌سینا محصور در ایران قدیم و جدید نمانده و در بسیاری از کشورهای دنیا باقی است.
امروز همه ابن‌سینا را به عنوان یک شخصیت جهانی می‌شناسند زیرا نمی‌توان ابن‌سینا را به یک جغرافیای خاص محدود کرد.
ابن‌سینا شاگردان خوبی را نیز مانند بهمنیار، لوکری و…پرورش داده است.
فارس: ابن‌سینا در طول حیات علمی خود منتقدانی هم داشت، در این زمینه هم توضیح می‌دهید؟
بله همینطور است منتقدین قوی هم داشت؛ غزالی، امام فخر رازی و… به هر حال به گونه‌ای منتقد ابن‌سینا بودند ولی فضای نقدی که ابن‌سینا با نوشته‌های خود فراهم کرد باعث شد فلسفه اسلامی رشد بیشتر و بالنده‌تری داشته باشد.
فارس: ممنون از توضیحات شما و وقتی که در اختیار گذاشتید اگر صحبت پایانی دارید بفرمایید.
من هم سپاسگزارم، ما به این دانشمند بزرگ افتخار می‌کنیم نفوذ ابن‌سینا منحصر در مشرق زمین نیست بلکه در غرب هم تاثیر فراوانی دارد به طوری که هم بخشی از کتاب شفای ایشان در اواخر قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه و کانون توجه جدی اندیشمندان غربی قرار گرفته است.
باید تاکید کنم دستاورد مهم ابن‌سینا که برای فیلسوفان و متکلمان مسیحی خیلی ارزشمند و مغتنم بود، توفیقی بود که در جمع بین فلسفه و دین و بدست دادن یک تحلیل عقلانی و فلسفی از آموزه‌های دینی داشت.
در غرب هم کتاب قانون به زبان لاتین ترجمه شد و بعد از اختراع دستگاه چاپ بعد از کتاب مقدس دومین کتابی بود که گفته می‌شود چاپ شده و چندین قرن در دانشگاه‌ها کتاب درسی بوده است.
با این همه افتخار باید این مرد بزرگ را معرفی کنیم، مردی که مورد تحسین دانشمندان و حکیمان در قرون مختلف بوده و خواهد بود.
پایان پیام/۸۹۰۰۳/
این خبر در هاب خبری وبانگاه بازنشر شده است
