نوری که از آفتاب نمی‌تابد!

خبرگزاری فارس ـ‌ حمیدرضا جلالی؛ در پی اجرای پروژه‌های متعدد شهری در شهر اراک  طی دهه‌های گذشته، اراک یک پروژه موفق شهری به خود ندیده است و این شهر که  عنوان هشتمین کلانشهر کشور را یدک می‌کشد، فاقد هر گونه طرح مناسب در بستر شهر است.

ماهیت صنعتی شهر وجه تاریخی آن را فراموش کرده است از طرفی هیچ طرح منسجمی به لحاظ مدیریت کلان شهری وجود ندارد، از طرفی بی برنامگی شهرداری برای توسعه و نگرش بلند مدت هیچ ایده نظام‌مندی را دنبال نمی‌کند.

موضوع طرح جامع میدان شهدا به عنوان میدان اصلی شهر اراک، پیاده راه شدن این منطقه، سامان‌دهی محیط و بهبود مبلمان شهری و زیباسازی بصری از جمله موضوعاتی است که در سال‌های اخیر بدان پرداخته شده و حتی مسابقه‌ای برای طراحی المان میدان اصلی شهر اراک نیز برگزار شد(که داروران از بین بیش از 1800 طرح هیچ یک را شایسته ندانستند)، فارغ از اقدامات انجام شده، شهروندان هر روز با آشفتگی فضایی مرکز شهر میدان باغ ملی مواجه هستند و به نظر می‌رسد شهرداری نتوانسته است تصور درستی از سامان‌دهی مرکز شهر داشته باشد چرا که اکنون مرکز شهر شبیه پیراهن چهل تکه، هر قسمتش یک رنگ و یک فرمی دارد.

 

میدان اصلی شهر اکنون با بی‌نظمی، اغتشاش فضایی، تداخل ترافیکی، عدم هماهنگی فضا، آشفتگی ارتباطات فضایی دست و پنجه نرم می‌کند، همچنین در گوشه‌ای از میدان که مردم هنوز با نام قدیم آن را باغ ملی می‌نامند و روزگاری واقعا باغ بوده است، پروژه‌ای با نام مجتمع آفتاب شبیه مجسمه‌ای عظیم خودنمایی می‌کند ساختمانی که بیشتر شبیه یک زخم درمان ناپذیر است و گویا پزشکان از علاجش درمانده‌اند.

پروژه آفتاب یکی از قدیمی‌ترین پروژه‌های عمرانی این کلان‌شهر است که در طول یک دهه اخیر بارها فعال و پس از چندی باز هم عملیات اجرایی آن متوقف شده و هم اکنون در گوشه میدان شهدا به کندی نفس می‌کشد.

تکمیل پروژه آفتاب تا اواسط سال ۱۴۰۳ زمان می‌برد

حجت‌اله مرادی، معاون امور زیربنایی و حمل‌ونقل شهرداری اراک چندی پیش در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته بود که پروژه آفتاب در هشت طبقه با کاربری تجاری و پارکینگ در مرکز این شهر واقع شده که برای تکمیل  آن با شرکت جهاد نصر استان مرکزی قراردادی منعقد شده  و تکمیل آن تا اواسط سال ۱۴۰۳ زمان خواهد برد.

پیشرفت فیزیکی پروژه مجتمع آفتاب ۶۰ درصد است

علی چگینی، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اراک نیز اعلام کرده بود که عملیات احداث پروژه مجتمع آفتاب از سال ۸۵ آغاز شده اما در سال ۹۰ با تخریب سازه تغییر کاربری آن در دستور کار قرار می‌گیرد و کاربری‌های انتفاعی یا تجاری در کنار کاربری‌های خدماتی یعنی پارکینگ طبقاتی و فرهنگسراها را در نقشه جدید می‌گنجانند و پس از آن پروژه ادامه پیدا می‌کند.

 

وی با اشاره به اینکه پروژه آفتاب ۱۵ سال پیش آغاز شده و در میانه کار نمای در نظر گرفته برای پروژه به کلی تغییر کرد، بیان می‌کند: مدیریت درستی برای پروژه وجود نداشته است و در ادامه این روند پروژه با شکست روبه‌رو شد.  

رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اراک با اشاره به پیشرفت ۶۰ درصدی پروژه آفتاب، خاطرنشان می‌کند: درصد پیشرفت پروژه از تاریخ پیمان جدیدی که در ۱۴۰۱ بسته شده، کمتر از پنج درصد محاسبه شده است، در حالی که طبق زمانبندی باید طی این مدت حداقل ۳۰ درصد از کار انجام می‌شد که این خود زنگ خطری است که امیدواریم به این منجر نشود که «آفتاب» به‌عنوان یک نماد ناکارآمدی مدیریت شهری شناخته شود.

ساختمانی که با لباس آجری ادای تاریخی در می‌آورد 

پیرامون این پروژه و پیشینه‌اش با مریم زاهدی، متخصص معمار منظر شهر اراک به گفت‌وگو نشسته و آن را واکاوی کردیم.

معمار منظر اراک در این رابطه به خبرنگار فارس می‌گوید: این پروژه در جداره اصلی، مهم‌ترین میدان شهر تک هسته‌ای اراک واقع شده، فضای میدان و بسیاری از ساختمان‌های اطراف آن یادگار طراحی قاجاری و اوایل پهلوی اول است، اگر چه عدم طراحی‌های درست دهه‌های اخیر نوستالژی بودن فضا را کاملا خدشه‌دار کرده است.

مریم زاهدی می‌افزاید: پروژه آفتاب در طرح جایگزینی شهرداری قدیم که یک ساختمان با نمای قاجاری و جزئی از هویت قاجاری شهر بود بنا شده، ساختمان شهرداری قدیم پس از آتش گرفتن در سال 1371  در سال 1380 با بی تدبیری مسوولان شهر به کلی تخریب شد، نمای ساختمان قدیمی سفید رنگ، دارای محوطه و حیاط همخوان با میدان بود. نمونه‌هایی از نوع ساختمان‌های قاجاری در میدان شهرداری رشت و شهرداری خوی  وجود دارد.

 

وی با بیان اینکه در دهه 90 و پس از کش و قوس‌های پشت ماجرا بالاخره قرار شد یک بنا جای بنای تاریخی شهرداری را بگیرد و محمدکریم شفیعی شهردار وقت اراک اعلام کرد:«قرار است پروژه آفتاب با 22 هزار متر مربع زیر ساخت با کاربری پارکینگ طبقاتی، تجاری و فرهنگی توسط جهاد نصر اجرا شود.» اکنون پس از گذشت حدود 20 سال بنا همچنان نیمه کاره با فرمی مجسمه وار و فاقد هویت شخصی و هویت شهری چهره میدان اصلی شهر را تحت تاثیر قرار داده است.

معمار منظر اراک می‌گوید: معماران منظر در طراحی به دو عنصر محیط و انسان ارزش توأمان قائل هستند، آنها در طراحی علاوه بر کالبد در پی مفاهیم معنادار برای انسان هستند، طراحان منظر اغلب در پی ایجاد فضاهایی هستند که دارای حس و معنای مکانی خاصی نسبت به سایر فضاها باشند، این فضاها مهمترین بخش طراحی هستند و ارزش بیشتری دارند، اما در ساختمان ساخته شده که نمای آن چون یک مجسمه گویی به شهر تعدی می‌کند، فاقد هرگونه ارتباط با محیط بوده و به نظر می‌سد طراحان آن نه قوس را می‌شناخته‌اند و نه معماری اسلامی را،  نمای بنا به شکلی سنگین از آجرهای مدرن اجرا شده است که معنای آجر در معماری ایرانی را نمی‌دهد.

 

زاهدی با اشاره به اینکه این بنا به شکلی جابرانه و مجسمه وار خط آسمان را شکسته و فاقد هر گونه هویت بصری و معنایی است، تصریح می‌کند: این بنا با طراحی درست  بنا می‌توانست با گشودگی و شفافیت با میدان مواجه شود و باید گفت زمانی که ساختمانی ادای تاریخی در می‌اورد و لباس آجری می‌پوشد، به تاریخ نزدیک نمی‌شود.

این متخصص با بیان اینکه طرح اولیه که توسط  شرکت آریان پژوهان پارس ارائه شده از طرح تا اجرا تفاوت‌های تخیلی دارد،  ادامه می‌دهد: بزرگترین ایراد چنین طرحی این است که صرفا یک ساختمان تلقی شده و بدون اشاره به خاطره جمعی از فضا، بدون در نظر گرفتن هویت میدان، بدون همخوانی با بافت، با یک برداشت ظاهری از بافت تاریخی به استفاده از آجر تنزل پبدا کرده است و به نظر می‌رسد برای یک طرح  مجتمع تجاری سعی کرده‌اند لباسی از آجر بپوشانند.

زاهدی بیان می‌کند: اکنون که حدود 95 درصد از نمای پروژه اجرا شده و طرح تقریبا نهایی را می‌بینیم، این مجسمه بزرگ در صحنه میدان فاقد داستان گذشته خود است و ارتباطی با بافت فعلی ندارد و نتوانسته با بازار و بافت تاریخی و پیاده راه واقع در خیابان امیرکبیر همخوانی داشته باشد.

 

وی خاطرنشان می‌کند: اجرای چنین پروژه‌هایی مدام به ما گوشزد می‌کند که شهر یک موجود زنده است و تفکر زیباسازی و بزک کردن سالهاست در شهرسازی دنیا کنار گذاشته شده و طرح‌های اجتماعی و پژوهش‌های میدانی برگرفته از زندگی و روزمرگی شهر است که نوع نگاه به پروژه‌ها را تعیین می‌‌کند.

این متخصص معماری منظر اظهار می‌کند:  منظر به عنوان واقعیتی عینی- ذهنی، نسبی و پویا است که حاصل تعامل فردی و اجتماعی انسان با مکان در بستر تاریخی و جغرافیایی است، منظر به عنوان دیسیپلینی چندوجهی با توجه به خصلت چندبُعدی‌اش به عنوان یک میانجی و رابطۀ چندبعُدی راهکار گذار رویکردهای تک بعُدی حاکم بر مدیریت و برنامه ریزی محیط و منظر است، منظر ساختمان و مجسمه نیست، از سوی دیگر بنا به نظریۀ متخصصین چهار عنصر بُعد نمادین و نشان‌ها، تجربۀ شخصی، رویداد جمعی و شهرت تاریخی مهمترین ابعاد مطلوبیت معنایی منظر شهری هستند.

زاهدی عنصر مشترک همۀ این شاخص‌ها را فاکتور خاطره و تجربۀ زیستی دانسته و ادامه می‌دهد: آنچه به عنوان خاطرۀ ذهنی در ذهن نمود پیدا می‌کند، نیاز به ماده و عینیتی در خارج دارد، اما این عینیت نیست که نقش آفرینی می‌کند بلکه عینیت ابزاری برای تداعی خاطرۀ ذهنی است، این فاکتور ذهنی-تفسیری مهمترین پارامتر برای مطلوبیت و حس تعلق فضاست.

 

زاهدی می‌گوید: وقتی در یک سایت تاریخی طراحی می‌کنیم لازم است طرح وجه اجتماعی و رویدادهای حاکم بر فضا را تقویت کند و تعامل فرهنگ امروزی را به گذشته پیوند بزند، میدان شهدا (باغ ملی) در ذهن مردم اراک خاطره‌هایی دارد که طراحی منسجم می‌توانست بهبود کیفیت فضایی را ایجاد کند.

وی تاکید کرد: انتظار این است که مسوولان شهرداری در ایجاد پروژه‌های شهری از افراد صاحب نام و معماران منظر و طراحان شهری صاحب نام استفاده کند تا شهر کیفیتی قابل قبول برای زیست شهری داشته باشد.

پایان پیام/