معمای تخفیف ایران در هر بشکه نفت صادراتی در 10 سال گذشته

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، طبق آمار موسسه تانکر ترکرز، میانگین صادرات نفت ایران در 8 ماه سال جاری میلادی، معادل 1.42 میلیون بشکه در روز بوده است. حتی در ماه آگوست رقم فروش نفت ایران به 1.85 میلیون بشکه در روز رسید و در 20 روز ابتدای این ماه حتی عدد میانگین به بیش از 2 میلیون بشکه در روز هم رسید.

تصویر 1- آمار تانکر ترکرز از صادرات نفت ایران

رکوردزنی صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم این سوال را در افکار عمومی ایجاد کرد که در شرایط تحریم، نفت ایران با چه میزان تخفیف به فروش می‌رسد؟ آیا صادرات نفت با میزانی از تخفیف در مقایسه با کارنامه سایر راهبردها در مواجهه با تحریم قابل دفاع است یا خیر؟

* در بازارسازی نفت در ونزوئلا، ایران تخفیف نمی‌دهد بلکه می‌گیرد

به طور کلی تاکنون سه راهبرد در مواجهه با تحریم مطرح شده است: 1- مذاکره و امضای برجام برای رفع موقتی تحریم 2- بی‌اثر کردن تحریم از طریق بازارسازی نفت 3- دور زدن تحریم نفتی. راهبرد دولت حسن روحانی بر سناریوی اول و راهبرد دولت سیدابراهیم رئیسی بر دو سناریوی دوم و سوم متمرکز شده است.

اگر بخواهیم هزینه فروش نفت در رویکرد دولت سیزدهم را مورد بررسی قرار دهیم باید به تخفیف هر بشکه نفت ایران در دو سال گذشته مراجعه کنیم که البته میزان آن در دو  راهبرد  «بی‌اثر کردن تحریم» و «دور زدن تحریم» متفاوت است.

در دولت سیزدهم، ایران از طریق سهامداری و حضور در پالایشگاه‌های فراسرزمینی از جمله در ونزوئلا توانسته، روزانه بیش از 150 هزار بشکه نفت و میعانات گازی به این کشور صادر کند. سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی از جمله رویکردهای بازارسازی نفت ذیل راهبرد بی‌اثر کردن تحریم است.

محمدامین راد کارشناس انرژی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به قیمت فروش نفت ایران به ونزوئلا عنوان کرد: صادرات نفت مبتنی بر بازارسازی نفت در پالایشگاه فراسرزمینی دو ویژگی مثبت دارد که در تجارت با ونزوئلا هویدا شد؛ اینکه نفت ایران ذیل این راهبرد «بدون تخفیف» صادر می‌شود. برخلاف آنچه درباره فروش نفت ایران به چین و با تخفیف‌های بین 5 تا 12 دلار در هر بشکه اتفاق می‌افتد.

وی اظهار داشت: هم‌اکنون نفت ایران در پالایشگاه ونزوئلا به فرآورده تبدیل شده و ایران مابه‌ازای نفت صادراتی، فرآورده از ونزوئلا می‌گیرد و تهاتر می‌کند. جالب اینکه با توجه به دست برتر ایران در تعامل با ونزوئلا، فرآورده تهاتر شده با نفت هم‌اکنون به صورت تخفیفی با ایران محاسبه می‌شود. یعنی ایران نه تنها تخفیفی نمی‌دهند بلکه تخفیف نیز می‌گیرد.

* هزینه 5 الی 15 درصدی دور زدن تحریم نفتی در چین

البته در راهبرد دور زدن تحریم، ایران ناچار است برای پوشش ریسک ناشی از هزینه‌سازی تحریم برای خریداران، میزانی از قیمت نفت خود را کاهش دهد. بنابر گزارشات متعدد موسسات و رسانه‌های خارجی (تصویر 2)، میزان تخفیف نفت ایران در بازه‌های زمانی مختلف بسته به شرایط و قیمت نفت در بازار بین 5 تا 12 دلار بر بشکه بوده است.

تصویر 2

در مجموع به نظر می‌رسد تخفیف هر بشکه نفت ایران در سناریوی «دور زدن تحریم» در دو سال گذشته بین 5 تا 12 دلار متغیر بوده که با وجود نوسان قیمت نفت ایران بین 80 تا 100 دلار به معنای تخفیف 5 تا 15 درصدی‌ است. در سناریوی «بی‌اثر کردن تحریم» نیز ایران نه تنها تخفیف نمی‌دهد بلکه تخفیف می‌گیرد که البته ارقام آن مشخص نیست.

*دو هزینه برجام بر قیمت فروش نفت ایران چیست؟

هزینه راهبرد نخست مواجهه با تحریم یعنی فروش نفت در چارچوب یک توافق ناپایدار مثل برجام به دو بخش تقسیم می‌شود: 1- هزینه بلوکه شدن پول نفت و 2- هزینه کاهش ارزش پول نفت ایران.

بیژن زنگنه وزیر سابق نفت و یکی از موافقان جدی برجام در مصاحبه‌ای (تصویر 3) در ۱۱ بهمن سال ۹۹ به این نکته اشاره می‌کند فروش نفت در دوره اجرای برجام منجر به بلوکه شدن پول نفت ایران شده است. وی اینگونه توضیح می‌دهد: در این دوره (دوره تحریم) ما طلبی بابت فروش نفت نداریم و طلب‌ها برای دوره پیش از تحریم‌هاست، زیرا آنها در سیستم‌های رسمی بوده و باقی مانده و در عراق، کره جنوبی، امارات و ژاپن مسدود شده است. 

تصویر 3

طبق اظهارات وزیر سابق نفت، پول‌های بلوکه شده ایران مربوط به فروش نفت در دوره پیش از اعمال تحریم‌ها و در زمان اجرای برجام است، زیرا آن موقع ایران پول نفت خود را با حساب‌های رسمی تحت نظارت آمریکا منتقل می‌کرد. ولی در دوره تحریم، ایران از شبکه تراستی برای وصول پول نفت استفاده می‌کند که قابل رهگیری توسط آمریکا نیست.

همچنین مقامات رسمی ایران در دوره اجرای برجام نیز در مصاحبه‌های متعددی به موضوع عدم بازگشت پول نفت ایران اشاره کرده‌اند که در تصویر 4 قابل مشاهده است.

تصویر 4

البته بلوکه شدن درآمدهای نفتی ایران در مواردی با دیپلماسی فعالانه دولت فعلی آزادسازی شده اما ارزش آنها در طول سال‌های بلوکه بودن کاهش یافته است. بررسی هزینه وارده بر ارزش فروش نفت ایران در دوره اجرای برجام به کره‌جنوبی شاید ملاک مناسبی برای بررسی هزینه راهبرد توافق کوتاه‌مدت با آمریکا باشد.

پول بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی عمدتا ماحصل فروش میعانات گازی به این کشور در دوره ترامپ است، دوره‌ای که رئیس جمهور وقت آمریکا هنوز از توافق هسته‌ای خارج نشده، اما محدودیت‌هایی را علیه فروش نفت ایران اعمال کرده بود. در نتیجه میعانات گازی ایران ذیل چارچوب برجام فروخته میشد و پول حاصله در کره‌جنوبی انباشته شد و تبدیل آن هم به ارز دیگری به دلیل شروط ایالات متحده ممکن نبود.

بعد از خروج آمریکا نیز دولت وقت ایران گمان می‌کرد اروپا به وعده‌هایی که داد، می‌تواند عمل‌ کند و قرار نیست منابع نفتی ایران بلوکه شود‌، لذا همچنان میعانات به کره فروختیم و پولی دریافت نکردیم. در نتیجه افت ارزش یک میلیارد دلاری منابع صادرات نفت ایران در کره‌جنوبی از 7 میلیارد دلار به 6 میلیارد دلار بدین معناست که بازیگری نفتی ایران ذیل ساختار «برجام» و تحت نظارت آمریکا منجر به کاهش 14 درصدی ارزش درآمد نفتی کشور شده و تازه پول با تاخیر چندساله به کشور بازمی‌گردد. 

در مجموع می‌توان اینگونه جمع‌بندی کرد که صادرات نفت ایران ذیل راهبرد «بی‌اثر کردن تحریم» نه تنها هزینه‌ای ندارد بلکه باعث اخذ تخفیف نیز می‌شود. ولی در راهبرد «دور زدن تحریم» هزینه 5 الی 15 درصدی به ارزش نفت صادراتی ایران وارد می‌شود و همچنین در راهبرد توافق ناپایدار نیز افت 14 درصدی و عدم وصول چندین ساله از جمله هزینه‌های اجرای برجام بوده است.

پایان پیام/