نقش رسانه و فضای مجازی در آشنایی با سیره و سبک زندگی رضوی

به گزارش خبرگزاری فارس از مشهد، امروز، سوم ربیع الاول است. روزی که پرچم گنبد مطهر رضوی بعد از دو ماه عزاداری به رنگ سبز مزین شد. این روزها عزاداران شهادت علی ابن موسی الرضا علیه السلام به مرور بارگاه منور رضوی را وداع گفته و در حال بازگشت به شهرشان هستند یا حریم مقدس رضوی را ترک کرده اند. هنوز بیش از چند روز از عزای حضرت شمس الشموس نمی گذرد. روزی که دسته‌های عزاداری از گوشه و کنار ایران، در صحن های حرم مطهر حضور داشتند و در رثای ثامن الحجج علیه السلام در گوشه گوشه حرم مرثیه خواندند و اشک ریختند.

 

احساسی که در انبوه محتوای منتشر شده در فضای مجازی هم وجود داشت و هشتگ های امام رضایی برای چندساعتی جزو ترندهای شبکه های اجتماعی شده بود.

بررسی های خبرنگار ما نشان می دهد در آخرین روز از ماه صفر، هشتگ های برکت ایران، شمس الشموس، ولایت عشق در ساعت هایی جزء سه موضوع برتر در آمار ترندهای شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) بودند. مواردی که با مرور آن ها یک سوال مهم مطرح می شود. این که رسانه و فضای مجازی در آشنایی با سیره و سبک زندگی رضوی چه نقشی ایفا می کند؟ برای پاسخ به این سوال سراغ یک طلبه حوزه علمیه قم و کارشناس سواد رسانه‌ای رفتیم.

راهبرد رسانه ای امام رضا (ع)

 

حجت الاسلام علیرضا تقوایی در گفت و گو با خبرنگار فارس در مشهد می گوید: وقتی از امام رضا (ع) حول موضوع رسانه صحبت می شود یاد حدیثی از حضرتشان می افتم که می فرمایند:  «رَحِمَ اللهُ عَبداً أَحْیَا أَمْرَنَا»؛ فَقُلْتُ لَهُ: وَکَیْفَ یُحْیی أَمْرَکُمْ؟ قَالَ: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَیُعَلِّمُهَا النَّاسَ، فَإِِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا » . . . اگر مردم، محاسن و زیبائی های کلام ما را بدانند از ما پیروی می کنند.

شاید این سوال برای مخاطب پیش بیاید که مگر کلام معصوم، زشتی و ناپسندی هم دارد؟ در واقع تاکید امام رضا علیه السلام بر زیبایی های کلام ائمه طاهرین علیهم السلام چه وجهی می تواند داشته باشد و منظورشان کدام بخش یا کدام نوع از کلامشان است؟

ولی ما از منظر دانش و سواد رسانه ای به وضوح می دانیم که تاکید حضرت در اینجا چه بسا معطوف به یک راهبرد صحیح رسانه ای است؛ همان مواردی که در ارزش های خبری و برای خبرنگاران اهمیت دارد تا بتوانند خبر موثر تولید کنند و به طور تجربی بشر در روابط انسانی به آن توجه پیداکرده است. ارزش هایی مانند شهرت، تازگی، بزرگی، فراگیری، مجاورت، برخورد و شگفتی؛ به نظر می آید این ارزشها در واژه حسن کلام قابل ارزیابی هستند. به این ترتیب با توجه به فرمایش امام رضا علیه السلام باید مواردی را عرضه کنیم که بر اساس ارزش های  خبری مورد اقبال مخاطب قرار بگیرد. اگر مخاطب با زیبایی های کلام معصومین یا به عبارتی با ارزش های خبری در کلام اهل بیت علیهم السلام مواجه شود از ایشان تاثیر می‌پذیرد و سیره معصومین را نصب العین قرار می دهد.

روزها و هفته هایی که برای تلنگر به خودمان بود

 

این کارشناس معارف و سواد رسانه ای پس از بیان موضع تولید محتوای رسانه ای در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام، نسبت به موضع مخاطب ادامه می دهد: مخاطب شیعه در مواجهه با رسانه و فضای مجازی، اول باید نقطه مطلوب خودش را پیدا کند. باید تکلیف را روشن کند که اگر در اینستاگرام، ایمیل، پیام‌رسان ها و… می گردد، چه چیزی به دست می آورد؟ باید توجه داشته باشد که اطلاعات کم عمق اما زیاد، هیچ دانشی را ایجاد نمی کند و انسان را دچار لغو خواهد کرد. ایامی مثل دهه آخر صفر و روزهای وداع با دو ماه عرض ارادت و عزاداری در مصائب خاندان رسالت، فرصتی برای این تلنگر بود  که ببینیم حواس مان به خودمان هست؟ به عنوان نمونه در واقعه عاشورا، متعرضان به اهل بیت عصمت علیهم السلام نه در دایره کفار میگنجیدند و نه در زمره مشرکین بودند. این که نوه پیامبر اکرم (ص) از طرف کسانی به شهادت می رسد که جزو امت پیامبر صلی الله علیه و آله شمرده می شوند، جای تامل دارد و در واقع تلنگری است برای خودمان که ببینیم ما امروز کجای این ماجرا هستیم.

اهمیت انس با قرآن در فضای مجازی

 

حجت الاسلام تقوایی می گوید: اگر بخواهیم راه حل جامعی بدهیم که دست مان در همه ابعاد فعالیت های رسانه ای و فضای مجازی جلوتر باشد، این است که قوه فکری افراد را تقویت کنیم. قوه فکر و اندیشه همواره با اندیشیدن و مواجهه فعال با اندیشه های دیگران تقویت می شود. یعنی هر داده ای را قبول نکن و نپذیر. در تفکر انتقادی ۶ سوال مهم «چه، چرا، چگونه، چه کسی، کجا، چه وقتی» داریم. این ها را باید در قبال همه داده ها و اطلاعاتی که به ما میرسند مطرح و برایشان پاسخ صحیح و صادقی پیدا کنیم. ما در موضوعات دینی، یک نظام اعتبارسنجی برای روایات و احادیث داریم.

در موضوعات مختلف فضای مجازی هم نباید بدون اعتبارسنجی پذیرش داشته باشیم و باید مواجهه فعالی داشته باشیم. در معارف اهل بیت هم هرچقدر انس با قرآن بیشتر باشد، قدرت تحلیل و شناخت درست موضوعات بیشتر خواهد شد. آشنایی و انس با قرآن، تخصص نمی خواهد بلکه همت می خواهد. در علوم قرآنی یک بحثی مطرح می شود که در فضای مجازی هم مطرح می شود. قرآن، زبان کتابت نیست و زبان گفت و گو است. چیزی که در گفت و گو متوجه می شوید با چیزی که در متن می خوانید از حیث مفاهمه تفاوت دارد. بنابراین چیزی که مهم است ارتباط و انس با قرآن است. قرآن صرفا برای اساتید علوم قرآنی و مفسرین نازل نشده و برای همه نازل شده است و از این باب انس با قرآن فضیلت و بلکه یک رسم عمومی زندگی است.

نقش رسانه در تمسک به سیره معصومین

 

این کارشناس می گوید: رسانه و فضای مجازی برای رسیدن به معارف اهل بیت تا الان تقریبا هیچ تاثیری برایم نداشته است. چون فضای مجازی یک ابزار است و خاصیت دیگری ندارد. مثل این می ماند که بپرسم قاشق چقدر در رشد شما تاثیرگذار بوده است؟

آیا قاشق، چیز مهمی است؟ نه. اگر باشد راحت تر غذا می خوریم. فضای مجازی هم همین طور است. اقتضائات زیست امروز جامعه است. بودن یا نبودن فضای مجازی در انس و ارتباط با معارف تفاوتی ایجاد نمی کند اما نمی توانیم آن را نادیده بگیریم. این چیزی است که با گذر زمان و در نظم تکوینی خلقت ظهور کرده است و این دوره و زمانه هم اقتضائات خودش را دارد.

او با اشاره به شیوع استفاده نسل جوان از فضای مجازی می گوید: برخی می پرسند نسل امروزی در فضای مجازی حضور دارند پس آیا اجتنابی از حضور و فعالیت در آن برای نشر معارف وجود ندارد؟ جواب مثبت است اما بر اساس سوال شما اینجا سه ساحت برای گفتگو وجود دارد.

یک ساحت رسانه و پیام است، یک بحث درباره سیره رضوی و سبک زندگی است، یک بخشی هم درباره شیوه مواجهه مخاطب در پذیرش معارف اهل بیت و سبک زندگی خاندان عصمت و طهارت است. اما من نکاتی درباره هر سه ساحت دارم. اول این که مگر قرار است در ترویج سیره و معارف اهل بیت تکرار معصوم داشته باشیم یا به تعبیری از امام معصوم به فرض محال یک کپی ناقص ایجاد کنیم؟ سبک زندگی رضوی کلیاتی به نام ایمان، یقین و صبر، مناسک آیینی و ارزش های انسانی دارد. این ارزش ها ابداً به یک نسخه عملیاتی و مصداقی واحد نمی رسد و در نسبت با هر نفر، تعبیر منحصر به فرد و متفاوتی پیدا می کند. مثلا درباره اربعین و پیاده روی اربعین، ارزش صبر برای یک نفر در نرفتن و حسرت خوردن معنا می شود و برای فرد دیگری در تحمل سختی سفر تعبیر می شود. هر دو ارزش صبر را دنبال می کنند اما در مصداقی کاملا متفاوت.

 

نکته دیگر هم این که اگر درباره سیره صحبت می کنیم باید بدانیم سیره چیست؟ تکرار بینش و نگرش و شیوه اندیشیدن است یا تکرار ظواهر جزئیات رفتارها و زندگی ها و…؟

ساحت دیگر هم روش استفاده و مواجهه با فضای مجازی برای آشنایی با سیره ائمه معصومین علیهم السلام است. آیا ظرف فضای مجازی، گنجایش شناخت اهل بیت را دارد؟ این فناوری با همه فراگیری و… آیا گنجایش مباحث عمیق معرفتی را دارد؟ به نظر من، معرفت از جای دیگری می آید. ادبیات دینی ما این گونه می آموزد که اگر می خواهید به بصیرت برسید اهل صبر و تقوا باشید. نمی گوید که اهل تلمذ و اکتساب باشید. یا اینکه در تلمذ برای کسب دانش بر رفتارها و ملکاتی مانند حفظ حرمت استاد تاکید دارد به جای تقویت حافظه و . . . 

فضای مجازی مرجع معرفت و شناخت نیست اما بستری است که اگر کسی توانست از مرجع یقین، تقوا، صبر و دیگر راهبردهای معرفت افزایی دین به معرفت برسد، بهره خود را از معارف حقه در یکی از محل های عرضه معرفت در این فضای عرضه کند. یکی از آن فضاهای نشر و عرضه نمادین معارف، فضای مجازی است. فضای مجازی نمی تواند معرفت بیفزاید اما یکی از فضاهایی است که ظرف نمایش پوسته و نشانه های معارف شاید باشد. باید توجه داشت که این روزها دور تا دور ما را هوش مصنوعی، فناوری اطلاعات، فضای مجازی و… گرفته است در صورتی که ادبیات دینی ما می گوید انسان بر همه این ها احاطه دارد.

به خلاف اینکه هیمنه فناوری و رسانه به گونه ای است که انسان بی بهره از معرفت خود را در تحت سیطره آن می پندارد.

اهمیت اخلاص در تولید محتوا

 

این کارشناس می گوید: درباره بسیاری از محتواهای بلاگرها و… سوالی مطرح می شود که این محتواها چطور وایرال می شود؟ آیا آن تولید کننده محتوا، خودش را صرفا درگیر یک محتوای خوب می کند یا بخش بزرگی از کار را برای انتشار محتوایش صرف می کند و یا اینکه پخش شدن محتوا کار خود او نیست؟

مثلا اگر دیدار شاعر سرود سلام فرمانده را با رهبر انقلاب ببینید، متوجه می شوید که مقام معظم رهبری از شاعر تجلیل نمی کنند بلکه می گویند کاری که اخلاص داشته به اذن خداوند متعال اینقدر چرخیده  و فراگیر شده است. یکی از مشکلاتی که ما درباره تولید محتوا داریم این است که تولیدات، مخاطب نمی گیرد. از هر ابزار و دانشی استفاده می کنند اما باز هم جواب نمی دهد. آن چیزی که در توفیق یافتن یک تولید محتوا خوب جواب می دهد اخلاص  است و خدا هم به آن برکت می دهد.

اگر بخواهیم تولیدکننده باشیم نیازی نیست که همه ابزارها را یاد داشته باشیم. اولین گام این است که اراده کنیم مسلمان باشیم و مجهز به قرآن بشویم. اهل صبر، تقوا و مجاهده باشیم. اگر این گونه بود فناوری در خدمت ما می آید و انتظار جذب مخاطب را نداریم. به نظر شما چرا بزرگانی مثل آقای بهجت، آقای دولابی و… اینقدر محتواهایشان وایرال می شود؟  که محتوای بسیاری از بلاگرهای معروف اینقدر منتشر نشده است. چون این محتوا اخلاص داشته است.

 

تقوایی در جمع بندی گفتگو اظهار داشت: به عنوان یک شیعه در بهره مندی از فرصت رسانه ای دو ماه محرم و صفر باید ارزش های بدیع معارف اهل بیت علیهم السلام را در گام اول درک کنیم و با استفاده از راهبردهای صبر، تقوا و مجاهدت، معرفت و دانش را به واسطه خاندان رسالت از درگاه احدیت طلب کنیم.

در گام دوم،  ارزش های خبری یا محاسن کلام اهل بیت عصمت علیهم السلام را مورد نظر قرار دهیم و مبتنی بر آن به تولید محتوای نمادین برای نشر در فضای مجازی اقدام کنیم. ودر گام آخر از اخلاص و درستی نیت خود در این فرآیند مراقبت کنیم تا در سایه لطف الهی در دعوت انسان ها به این مسیر سعادت سهمی هرچند ناچیز ولی ارزنده نصیب ما شود.

پایان پیام/