ماجرای تولد انجمن اسلامی دانشجویان

به گزارش وبانگاه به نقل از ایسنا، ‌ امروز ۲۹ شهریور چهل و چهارمین سالروز دیدار انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های کشور با رهبر فرزانه انقلاب اسلامی و پیدایش دفتر تحکیم وحدت در سال ۱۳۵۸ است.

در پی سرنگون شدن شاهِ نافرمان و دوستدار آلمانِ ناراضی، حامیان انگلیسی تاج و تخت رضا شاه پهلوی بی‌درنگ او را در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ از جاه و جبروت و شکوهِ سلطنت به حضیضِ ذلت کشاندند و با جانشین کردن محمدرضا نایب‌السلطنه، از ایران بیرون کردند.

به دنبال اخراج رضا شاه از ایران، فضای بسته سیاسی و اجتماعی ایران از مهر ۱۳۲۰ باز شد و گروه‌های سیاسی و اجتماعی همچون بذر نو رسیده پدیدار شدند و به صورت علنی به فعالیت پرداختند. چه اینکه این گروه‌ها در دوران خفقان رضاخانی به بهانه رواج خرافات و مبارزره با کُهنگی از برگزاری رسمی و علنی آیین دینی و مذهبی به خصوص در ایام سوگواری ماه محرم و مجالس روضه منع می‌شدند.

سخنرانی‌های روشنگرانه و روشنفکرانه شخصیت‌هایی چون محمدتقی شریعتی پدر دکتر علی شریعتی، عباسقلی بازرگان پدر مهندس مهدی بازرگان، سید صدرالدین صدربلاغی، حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، حسینعلی راشد، دکتر علی شریعتی، دکتر مرتضی مطهری، دکتر محمد مفتح موجب دلگرمی و قوت‌قلب دانشجویان و اساتید مذهبی دانشگاه تهران می‌شد.

آیت‌الله سید محمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، حجت‌الاسلام عبدالحسین ابن‌الدین و علی اردلان با همکاری یکدیگر کانون اسلام را تشکیل دادند و همچون بزرگان دلسوز صدرالاشاره به مساجد سطح شهر و دانشگاه تهران می‌رفتند و بارقه‌های امید را اقشار روشن‌فکر روشن می‌کردند.

این قوت‌قلب‌ها در دانشگاه تهران موجب شد دانشجویان مذهبی و متدین دانشکده علوم پزشکی در محوطه دانشکده نماز جماعت برگزار کنند اما چون هنوز نمازخانه دانشگاه تهران ساخته نشده بود آنان در راهروها و زیرپله‌های دانشکده اقامه جماعت کردند اما این اقدام‌شان موجب مسخره شدن و اذیت و آزار کلامی دانشجویان عضو حزب توده و مارکسیست شد.

به همین دلیل حشمت‌الله آزاده، عطاءالله شهاب‌پور و جمعی از دانشجویان مذهبی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران در مشارکت با یکدیگر «انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران» را تاسیس کردند. چند ماه بعد دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران هم انجمن اسلامی دانشکده فنی تهران را تاسیس کردند و به دنبال آنان بقیه دانشجویان متدین دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کشور به تاسی از آنان این چنین کردند.

فضا و شرایط برای رویش تشکل‌های مذهبی نو ظهور به شکلی بود که از فروردین ۱۳۲۱ سازمان تبلیغات اسلامی، مدرسه جامعه تعلیمات اسلامی، اتحادیه مسلمین و بسیاری دیگر از تشکل‌های مردم‌نهاد توسط عطاءالله شهاب‌پور، شیخ عباسعلی اسلامی واعظ، سراج انصاری و … تاسیس شد.

حشمت‌الله آزاده از بنیانگذاران انجمن اسلامی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران در دهه ۱۳۲۰ در کتاب خاطراتش از دلایل شکل‌گیری انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران، نوشت: «از آنجایی که مسجد دانشگاه تهران در آن سال‌ها هنوز ساخته نشده بود، بچه‌های دانشکده پزشکی نماز جماعت را در راهروها و زیرپله‌های دانشکده اقامه می‌کردند و هر روز مورد تمسخر و اذیت و آزار جریان چپ مارکسیستی در دانشگاه قرار می‌گرفتند.

ما دانشجویان اسلام‌گرای دانشکده پزشکی به این نتیجه رسیدیم که در کشور اسلامی زندگی می‌کنیم که قاطبه آن مسلمان هستند. چطور می‌شود که جریان حداکثری ما در سطح شهر تهران و در دانشگاه تهران مورد آزار و اذیت قرار ‌می‌گیرد و این‌گونه شد که انجمن اسلامی دانشجویان را تاسیس کردیم.»

سیر تحولات انجمن اسلامی

سفر ریچارد نیکسون سی و ششمین معاون رییس‌جمهور آمریکا به ایران و سخنرانی و اعطای دکتری افتخاری توسط محمدرضا شاه پهلوی به او در دانشگاه تهران در پاییز ۱۳۳۲ موجب شکل‌گیری اعتراضات دانشجویی شد.

اعتراضات دانشجویان در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ درست چهار ماه بعد از کودتای سیاسی – نظامی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه دکتر محمد مصدق و ساقط کردن دولت ایشان رقم خورد و انجمن اسلامی دانشجویان در شکل‌گیری جنبش دانشجویی علیه رژیم پهلوی نقش تعیین کننده‌ای ایفا کرد.

دانشجویان مسلمان در اعتراض به رفتار تبعیض‌آمیز مقامات سیاسی آمریکا با شهروندان ایرانی علیه نیکسون شعار دادند. اعتراضات دانشجویی دانشجویان دانشگاه تهران با دخالت گارد ارتش رنگ خون گرفت و موجب شهادت مهدی شریعت‌رضوی ملقب به آذر شریعت‌رضوی برادر پوران شریعت‌رضوی همسر دکتر علی شریعتی، مصطفی بزرگ‌نیا و احمد قندچی شد و دکتر علی شریعتی در توصیف این اقدام شجاعانه به آنان لقب «سه آذر اهورایی» داد.

بعد از ترور حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی به دست محمد بخارایی از اعضای شورای مرکزی جمعیت فداییان اسلام در تاریخ اول بهمن ۱۳۴۰، آیت‌الله مرتضی مطهری با برخی اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران آشنا شد. حضور ایشان در کسوت استادی در دانشکده الهیات تهران بر عمق این آشنایی افزود و ایشان با حضور صمیمانه بین آنان نقش بسزایی در آشنایی عمیق‌تر اعضای انجمن اسلامی دانشکده‌های علوم پزشکی و فنی دانشگاه نسبت به عقاید و اندیشه‌های نوین اسلامی داشت.

اولین کنگره انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاههای سراسر کشور با مشارکت ۱۳ انجمن و با سخنرانی آیت‌الله مرتضی مطهری و آیت‌الله محمد مفتح در زمستان ۱۳۴۰ برگزار شد. دومین کنگره این تشکل مذهبی دانشجویی با افزوده شدن چهار انجمن جدید یک سال بعد برگزار شد.

حضور پر رنگ مطهری و مفتح بین دانشجویان دانشگاه تهران و اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان تاثیر عمیق‌تری بر بدنه دانشجویی و شکل‌گیری تحولات اجتماعی و سیاسی سال‌های دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ شد.

دیدار چند باره هیات موسس مرکز هماهنگی انجمن‌های اسلامی، دانشجویان عضو انجمن‌های اسلامی دانشگاه‌های تهران و اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان سراسر کشور در بهار و تابستان ۱۳۵۸ با آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی رهبر نهضت اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی روند تاثیرگذاری فکری و سیاسی انجمن‌های اسلامی دانشجویان را دگرگون کرد.

ایشان در این دیدار خواستار «تحکیم وحدت» دانشجویان شدند. دانشجویان هم که تحت عنوانین «انجمن اسلامی» و «سازمان دانشجویی» در دانشگاه‌های کشور درس می‌خواندند و فعالیت سیاسی داشتند به این درخواست رهبر فرزانه انقلاب اسلامی لبیک گفتند و تشکل‌های خود را تحت نام «تحکیم وحدت» متحد کردند و فعال‌تر از قبل در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ایران حضور موثرتر پیدا کردند و بعد از بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها در سال ۱۳۶۲ سکاندار فعالیتهای سیاسی دانشجویان کشور شدند.

هسته تحکیم وحدت

هیات موسس مرکز هماهنگی انجمن‌های اسلامی با حضور نمایندگان طیف‌های فکری دفتر تحکیم وحدت شامل محسن میردامادی از دانشگاه پلی تکنیک، ابراهیم اصغرزاده از دانشگاه شریف، حبیب‌الله بیطرف از دانشگاه تهران، محمدعلی سیدنژاد از دانشگاه تربیت معلم و محمود احمدی‌نژاد از دانشگاه علم و صنعت بودند.

این هیات به نمایندگی از جنبش دانشجویی ماموریت پیدا کرد زمینه تشکیل اتحادیه انجمن اسلامی دانشگاههای کشور را به وجود آورد.

اعضای هیات موسس در اردیبهشت ۱۳۵۸ به دیدار رهبر فرزانه انقلاب اسلامی رفتند و نظرات و دیدگاه‌های‌شان را با ایشان در میان گذاشتند. امام هم بعد از توصیه‌ها و سفارش‌های مختلف به آنان تاکید کردند: «بروید و تحکیم وحدت کنید.»

اعضای هیات موسس مرکز هماهنگی انجمن‌های اسلامی از امام درخواست کردند نمایندگانی را از طرف خودشان به این تشکل دانشجویی معرفی کنند که ایشان هم آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را به عنوان نمایندگان ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها و در دفتر تحکیم وحدت منصوب کردند.

به پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای شورایی ناظر متشکل از حجج اسلام سید محمود موسوی خوئینی‌ها و محمد مجتهد شبستری و سید ابوالحسن بنی‌صدر و حسن حبیبی بر عملکرد دفتر تحکیم وحدت نظارت کردند.

هیات موسس دفتر تحکیم در کنار شورای مذکور اساسنامه و مرامنامه صنفی خود را تدوین و به تصویب همه اعضا رساندند.

دیدار نهایی

اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان کشور در شهریور ۱۳۵۸ نشست ۱۰ روزه‌ای را در تهران برگزار کردند و مواد اساسنامه و مرامنامه دفتر تحکیم وحدت را به تصویب دوستان‌شان رساندند.

آنان در پایان نشست خود در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ به دیدار امام خمینی در شهر قم رفتند و پس از سخنان ایشان اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور یا همان دفتر تحکیم وحدت را تاسیس کردند.

خبر دیدار دانشجویان با امام امت دو روز بعد در روزنامه‌های کیهان با مدیریت مصطفی مصباح‌زاده و اطلاعات با مدیریت عباس مسعودی که خود با حکم آیت‌الله احمد آذری قمی دادستان وقت انقلاب اسلامی کشور درگیر تعیین تکلیف اموال منقول و غیرمنقول‌شان و مصادره بقیه اموال موسسان و اداره کنندگان‌شان به نفع بنیاد مستضعفان و جانبازان بودند، منتشر شد.

انعکاس رسانه‌ای

روزنامه کیهان در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۸ خبر این دیدار را اینگونه منتشر کرد: «با پایان یافتن سمینار تحکیم وحدت دانشجویان مسلمان دانشگاه‌ها که با شرکت نمایندگان انجمن‌های اسلامی دانشجویان و سازمان‌های دانشجویان مسلمان سراسر کشور در دانشگاه پلی‌تکنیک تشکیل شده و به مدت یک هفته ادامه داشت، شرکت‌کنندگان به شهر قم رفته و به حضور امام رسیدند و گزارش کار خود را به اطلاع ایشان رساندند و سخنان و پیشنهادات رهبر انقلاب اسلامی را گوش کردند.»

محسن میردامادی از اعضای هیات موسس مرکز هماهنگی انجمن‌های اسلامی در خاطره‌ای از دیدار دانشجویان با امام، گفت: «با توجه به وضعیت دانشگاه‌ها و تحرکاتی که دانشجویان جبهه مقابل در برابر انقلاب اسلامی داشتند، نوعی نیاز به کانونی برای تمرکز فعالیت دانشجویان مسلمان احساس می‌شد که با فراگیر بودنش به تجمیع توان نیروهای انقلابی، در راستای دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی بپردازد. البته علاوه بر این مسایل، ضعف عملکرد دولت موقت نیز عاملی برای تشکیل دفتر تحکیم وحدت بود زیرا سبب پدید آمدن جریان‌های افراطی در سطح جامعه و نیز در دانشگاه‌ها می‌شد، که عمده علل آن عدم توانایی دولت موقت در برآوردن خواسته‌هایشان بود.

فعالیت تشکل‌های دانشجویی معاند به همراه ضعف دولت موقت، در برآورده کردن خواسته‌های دانشجویان، دست به دست هم داده و نوعی نیاز برای تشکیل تشکلی فراگیر و دانشجویی را پدید آورده بودند. برای مقابله با این وضعیت، دانشجویان درصدد برآمدند که یک جریان متشکل دانشجویی ایجاد کنند و به نحوی خود را با امام مرتبط نمایند، از امام رهنمود بگیرند و آن را در دانشگاه‌ها دنبال کنند، در حقیقت گمشده خودشان را در ارتباط با امام و پیاده کردن نظرات ایشان در دانشگاه‌ها می‌دیدند و فکر می‌کردند با این روش از اثرات سوء عملکرد دولت موقت در میان قشرهای جوان جامعه و دانشگاهیان که نوعا جمعیت‌های پرشوری بودند و نگرش و دیدگاه‌های امام را می‌پسندیدند می‌توان جلوگیری کرد. این مساله منجر به انتخاب نمایندگانی از طرف انجمن‌های اسلامی دانشجویان سراسر کشور شد که خدمت حضرت امام برسند و مسایل را طرح کنند.»

استارت انشعاب

ابراهیم اصغرزاده نماینده دانشگاه شریف در دفتر تحکیم وحدت در هیات موسس مرکز هماهنگی انجمن‌های اسلامی با پخش این خبر بین دانشجویان که آمریکا قصد دارد برای باز گرداندن محمدرضا شاه و خروج اسناد محرمانه و سری از سفارت کشورش در ایران از طریق پاویون فرودگاه مهرآباد، خطر توطئه سفارت آمریکا در ایران را برای دوستانش تشریح کرد.

او در نشست هیات موسس پیشنهاد مهمی داد. «پیشنهادی دارم، در اعتراض، سفارت آمریکا را تسخیر و دیپلمات‌های آمریکایی را برای مدت کوتاهی گروگان بگیریم.»

در این جمع پنج نفره محسن میردامادی از دانشگاه پلی تکنیک و حبیب‌الله بیطرف از دانشگاه تهران موافق پیشنهاد اصغرزاده اما محمدعلی سیدنژاد از دانشگاه تربیت معلم و محمود احمدی نژاد از دانشگاه علم و صنعت مخالف پیشنهاد او بودند.

احمدی‌نژاد در مخالفت با پیشنهاد اصغرزاده، گفت: «خطر آمریکا را قبول دارم اما چه کسی گفته است که خطر آمریکا از خطر شوروی جدی‌تر است؟ چه کسی گفته است که مبارزه با سرمایه‌داری و امپریالیسم از مبارزه با کمونیسم مهم‌تر است؟ اگر هم بنا بر تسخیر باشد، تسخیر سفارت شوروی بر تسخیر سفارت آمریکا ارجح است، ما مخالفیم.»

با به توافق نرسیدن اعضای هیات موسس، اصغرزاده، میردامادی و بیطرف برای عملی کردن برنامه خود، رحیم باطنی از دانشگاه ملی و رضا سیف‌اللهی از دانشگاه شریف را با خود همراه کردند و تشکلی به نام «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» تشکیل دادند.

این تشکل برای اجرایی کردن ایده اصغرزاده شورایی تحت عنوان «شورای بازو» متشکل از علی‌اصغر زحمتکش، عباس عبدی، سید محمدهاشمی اصفهانی، اکبر رفان، محمدرضا خاتمی، محسن امین‌زاده، رحمان دادمان، شمس‌الدین وهابی، وفا تابش، محمد نعیمی‌پور، حسین شیخ‌الاسلام، فروز رجایی‌فر، معصومه ابتکار، احمد حسینی و حسین کمالی تشکیل داد و با تقسیم کار بین اعضا طرح تسخیر سفارت آمریکا را پیاده کرد و بدین ترتیب اولین انشعاب در دفتر تحکیم وحدت کلید خورد غافل از اینکه سرنوشت این تشکل دانشجویی در سالهای بعد چه خواهد شد؟

نقش انقلابی تحکیم وحدت

دفتر تحکیم وحدت از بدو تاسیس منشاء اقدامات بزرگ سیاسی و اجتماعی بود که مهمترین آنها تسخیر سفارت آمریکا در ایران، مدیریت انقلاب فرهنگی در دانشگاهها، مشارکت در دوران دفاع مقدس و اهدای شهدای دفاع مقدس از جمله محمدابراهیم همت و مهدی باکری به جبهه‌های جنگ، مشارکت فعال در هفتمین و هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، حوادث تلخ منجر به قتل‌های زنجیره‌ای، حمله نیروی انتظامی به کوی دانشگاه تهران و … بود.

این تشکل بزرگ دانشجویی با پایان جنگ تحمیلی و آغاز کار دولت آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی معروف به دولت سازندگی با نگاه انتقادی به این دولت وارد میدان سیاست شد و با همین رویکرد در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در دوم خرداد سال ۱۳۷۶ شرکت کرد و در حمایت از حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی وارد کارزار انتخابات شد.

انشعابِ نهایی

دفتر تحکیم وحدت از سال ۱۳۷۰ دستخوش تغییرات و انشعابات بیشتری شد. اوج تغییرات این تشکل پس از تشکیل بسیج دانشجویی دانشگاه‌ها در دوم آذر ۱۳۶۷ اتفاق افتاد.

برخی اعضای دفتر تحکیم وحدت در سال ۱۳۷۰ از این تشکل جدا شدند و به عضویت بسیج دانشجویی دانشگاه‌ها درآمدند. پس از ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای و کوی دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۸ انجمن‌های اسلامی مستقل دانشجویان نیز از دفتر تحکیم وحدت جدا شد.

اما مهمترین انشعاب در دفتر تحکیم وحدت تشکیل دو طیف شیراز و علامه در سال ۱۳۸۰ و غیرقانونی خوانده شدن طیف علامه در پنجم بهمن سال ۱۳۸۷ توسط دبیرخانه هیات‌های مرکزی نظارت بر تشکل‌های اسلامی دانشگاهیان وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت درمان و آموزش پزشکی بود.

با تعطیل شدن طیف علامه و حذف دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی اصلاح‌طلب، این تشکل دانشجویی در دولت نهم به طور کامل یکدست شد و در کنترل جریان اصولگرا و بسیج دانشجویی قرار گرفت.

سرنوشت هسته اولیه

سرنوشت دانشجویانی که ایده تسخیر سفارت آمریکا در میان‌شان مطرح شد جالب توجه است.

احمدی‌نژاد

محمود احمدی‌نژاد قبل از پیروزی در رقابتهای انتخاباتی ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴، دو سال شهردار تهران بود. او در مرداد ۱۳۸۴ با پیروزی در نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، ششمین رییس جمهور ایران شد و یک دوره دیگر هم به عنوان رییس جمهور، سکاندار قوه مجریه کشور ماند و در پایان دوره دوم ریاست جمهوری با حکم مقام معظم رهبری به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد.

میردامادی

محسن میردامادی با رای مردم به ششمین دوره مجلس شورای اسلامی راه یافت و رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی این مجلس شد. او در مقام دبیر کل حزب مشارکت ایران اسلامی به یکی از چهره‌های مطرح جریان اصلاحات بدل شد اما از زمان لغو مجوز حزب مشارکت در دولت محمود احمدی نژاد تاکنون فعالیت سیاسی رسمی ندارد.

بیطرف

حبیب‌الله بیطرف در کابینه اول و دوم سید محمد خاتمی وزیر نیرو بود. حسن روحانی در دولت دوازدهم هم او را به عنوان وزیر پیشنهادی نیرو به مجلس معرفی کرد اما بیطرف نتوانست رای اعتماد نمایندگان مجلس را بدست آورد.

او یک مدیر اجرایی در حوزه اقتصادی است و حضور چندانی در فعالیت‌های سیاسی ندارد. در حال حاضر نیز بیشتر به فعالیت‌های دانشگاهی و اقتصادی مشغول است.

اصغرزاده

ابراهیم اصغرزاده نماینده دوره سوم مجلس شورای اسلامی در پایان دوره نمایندگی مجلس سرنوشت خوبی نداشت و کارش به زندان کشید. صلاحیت او برای دوره چهارم مجلس رد شد و بعدها هیچ وقت نتوانست نظر شورای نگهبان را جلب کند. اصغرزاده برای انتخابات ریاست جمهوری نیز کاندید شد ولی هر بار صلاحیتش رد شد.

اما او با قرار گرفتن در لیست اصلاح‌طلبان وارد اولین دوره شورای اسلامی شهر تهران شد. انتقادات تند و تیز او از مدیریت شهر جنجال‌های زیادی در شورا به وجود آورد که در نهایت به انحلال شورای اول منجر شد.

اگرچه این روزها خبر خاصی از او شنیده نمی‌شود، اما منتقد بودن بخشی از هویت اصغرزاده است.

سیدنژاد

محمدعلی سیدنژاد که برخلاف احمدی‌نژاد به کمک دوستانش در سفارت آمریکا رفت، بعد از مدتی از آنان جدا شد و اکنون سرگرم فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی است.

باطنی

رحیم باطنی هم مانند سیدنژاد در سیاست، چهره‌ای کمتر مطرح از خود نشان داد و مدتی معاون جهاد دانشگاهی و چند سالی کارمند وزارت نیرو بود.

سیف‌اللهی

رضا سیف‌الهی در ابتدای دهه هفتاد با حکم مقام معظم رهبری، اولین فرمانده نیروی انتظامی شد. او بعدها به مجمع تشخیص مصلحت نظام رفت و بعد از مدتی مسؤولیت معاونت دبیر شورای عالی امنیت ملی بر عهده‌اش گذاشته شد که تا سال ۱۳۹۷ در این مسوولیت حضور داشت.

منابع:

تاریخ ریشه هویت ماست، سایت دفتر تحکیم وحدت

صحیفه امام، جلد ۱۰، ص ۶۴ تا ۷۳ و ص ۴۱۲ و ۴۱۳

ایستاده در برابر خویش؛ بازخوانی سه دهه عملکرد و مواضع دفتر تحکیم وحدت

انتهای پیام