باران، مرهمی بر زخم‌های خشک پر از نمک تالاب کجی
خبرگزاری فارس – خراسان جنوبی؛ برای به نظاره نشستن سکوت آن هم در دشتی بی انتها، این فصل از سال که تالاب کجی نمکزار نهبندان خود را برای مسافران روسیه آماده می‌کند شاید خاطره انگیز ترین فصل باشد برای آن هایی که دل به طبیعت داده اند و تنها دلدارشان هم طبیعت است.
بی انتها به وسعت تن پوش سفیدی که برتن دارد. بی انتها به اندازه افقی که در گستره ذهن و چشمت برای همیشه نقش می بندد.
باید مسافر بیابان و کویر شوی تا بتوانی در چشمان سراسر زلال و پاکی تالاب، زیبایی بی و حد و حصرش را آن هم در این فصل که پرنده ای درآن پر نمی زند به نظاره بنشینی.
باید به دل کویر برهوت بزنی تا جزیره ای سفید رنگ که در دریای خاکی و جنگل های طبیعی این نقطه از سرزمین خراسان‌جنوبی پدیدار شده را تماشا کنی آن هم یک دل سیر.
باید پای در تالاب بگذاری تا بدانی که فقط ماسکی از نمک بر چهره دارد اما دلش پر است از آنچه از بالادست ها شسته و در دل نهان کرده است.
دریاچه ای از نمک مرهمی شده بر زخم های محرومیت مردمانی که زادگاهشان نهبندان در سرزمین خراسان جنوبی است.
هرچند زخم محرومیت در این منطقه آن قدر عمیق است که موقعیت استثنایی تالاب هم نمی تواند مرهمی بر آن باشد اما همین که با پایان آبان و آبگیری این تالاب پرندگان روسیه مهمان زمستان و بهار آن می شوند قوت قلبی است برای ساکنان این نقطه از نهبندان محروم اما با قابلیت های فراوان.
اگر برف و بارانی هم در زمستان و بهار و همزمان با حضور پرندگان سردسیری در تالاب، تن تفتیده کویر را خیس کند و بر تن سفید آن لباسی از برف بپوشاند دیگر دریاچه کجی در پوست خود نخواهد گنجید و آن چنان در آب غوطه ور خواهد شد تا دل از مسافران و توریست ها برای همیشه ببرد و آرزوی آن ها این باشد که هر وقت فرصتی دست داد سری به تالاب بزنند.
خاطرات تالاب
خاطراتی که تالاب و دریاچه نمک کجی در دل، ذهن و چشم هر مسافر و توریستی برجا می گذارد آن چنان زیبا و ماندگار است که شاید همین حظ سبب شود تا بخواهند بارها و بارها به این دریاچه نمک سفر کنند.
این روزها خیلی سر تالاب شلوغ نیست زیرا پرندگان مهاجر در زادگاه خویش اند و تا پایان آبان که زمان آبگیری برکه کجی است دوباره کوله سفر از روسیه به خراسان جنوبی می بندند تا خود را به موقع به مامن زمستانی خود برسانند.
این روزها چون مسافران و گردشگران کمتری با توجه به اتمام فصل سفر به این منطقه می آیند شتران هم به راحتی در اطراف تالاب از گیاهان شوری که دیگر رنگ پاییزی به خود گرفته اند تغذیه می کنند و بدون هیاهوی حضور مهمانان به چرا مشغولند.
زیبایی های پاییزی تالاب
این فصل تالاب هم زیبایی های خاص خود را دارد و شاید پاییز تالاب دل انگیز ترین فصل آن باشد زیرا سکوتی که به دور از حضور مهاجران، مسافران و گردشگران تجربه می کند برای رها سازی افکار و اذهان مشوش بهترین دارو است و گاهی هم برای مراقبه و درک عظمت کردگار آن هنگام که در دل کویر دست به قلم شده و بر بوم خاکی رنگ آن تالاب سفید رنگی نگاشته که ذهن را به انتهای افق بیکران آن می برد و گاهی هم برنمی گرداند.
اگر بخواهی عظمت کردگار را درک کنی لازم است در فصل سکوت تالاب به آن سری بزنی و تکانی به دل بدهی تا خدایی شدن و زلال شدن را بهتر درک کند.
لحظات ناب سکوتی که این فصل تالاب کجی تجربه می کند برای این است که وقتی مهاجران آمدند بهتر بتواند مهمان نوازی کند.
کاش سکوت این فصل تالاب را می شد خرید آن هم به هر نرخی که تالاب روی آن قیمت می گذاشت اما دریغ از این که گاهی برای رسیدن به آرامش فکر و ذهن کمتر حاضریم برای بهره بردن از این سکوت هزینه کنیم.
لباس رنگی که پاییز به تن تالاب کرده شاید به اندازه بهار زیبا نباشد اما دل انگیزی تالاب در این فصل به علت نبود گرمای طاقت فرسای تابستان و سرمای جان سوز زمستان ، به نوعی بهترین فصل گردشگری را برای تالاب رقم زده است.
نمایشگاه مجسمه های نمکی
دیگر این که دراین فصل تالاب خلوت از حضور مهاجران است و می توان به دیدن نمایشگاه آثار هنرمندان جشنواره ملی مجسمه های نمکی تالاب هم رفت.
نمایشگاهی که در اطراف تالاب، آثار هنرمندان را بر بوم خویش به یادگار نگه داشته تا هر مسافر و گردشگری با تعمق در آن به فلسفه هدفی که خالق آن اثر در پی ایجاد آن بوده است پی ببرد و این که با هر آنچه در طبیعت است هم می توان بهترین را خلق کرد.
گاهی با نداشته ها می توان بهترین ها را آفرید به شرط آن که ذهنی خلاق داشته باشی و از داشته های طبیعت مدد بگیری.
لب های ترک ترک شده تالاب
اما این روزها که لب های ترک ترک شده تالاب کجی نمکزار نهبندان در انتظار سخاوت باران است و آن طور که امیر کوهستانی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان درباره آخرین وضعیت این تالاب گفت: آخرین آبگیری تالاب کجی نمکزار نهبندان مربوط به سال گذشته بود و از بهمن ماه تاکنون به خاطر نبود بارندگی همچنان خشک است.
وی افزود: تالاب کجی نهبندان آذر سال گذشته حدود ۲۰ درصد آبگیری شد اما چون بارندگی‌ها تداوم نداشت از بهمن ماه خشک شد هرچند چشمه‌های اطراف تالاب مقداری آب داشت اما چشمگیر نبود.
وی ادامه داد: به دلیل نبود بارندگی‌ها از بهمن سال گذشته در حوضه آبریز سهل آباد، تالاب کجی امسال خشک‌تر شد و تالاب کجی فصلی بوده و به طور معمول در تابستان خشک است اما آبگیری تالاب به ریزش نزولات جوی بستگی دارد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان اضافه کرد: ورود پرندگان مهاجر طبق روال معمول در منطقه آغاز شده ولی پرندگان به خاطر خشکی در تالاب ماندگاری ندارند، این پرندگان اسفند و فروردین به مناطق سرد شمالی باز می‌گردند و اگر تالاب آبگیری شده باشد در آن توقف خواهند داشت.
وی گفت: تالاب هر سال تا اواخر خرداد آب داشت اما چون باران‌های بهاری نداشتیم که رودخانه‌ای جاری شود از ابتدای امسال تالاب کجی به طور کامل خشک شد و از شرکت آب منطقه‌ای خواسته‌ایم چاه‌های اطراف تالاب را مدیریت کند که حدود ۹۸ درصد این کار با نصب کنتورهای هوشمند محقق شده است.
این مقام مسوول افزود: طبق آخرین سرشماری فروردین امسال بین هزار تا ۲ هزار پرنده هنگام برگشت از مناطق گرمسیری در تالاب دیده شدند.
کوهستانی اظهار کرد: خشکی تالاب در سال گذشته موجب شد که از آمار گردشگران هم کاسته شود در صورتی که سال‌های آبگیری تالاب شاهد رونق گردشگری و جشنواره‌های مجسمه سازی بودیم.
خطر ریزگردهای نمکی
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان گفت: اگر تالاب به خشکی مطلق برسد یک کانون ریزگرد است که به خاطر نمکی بودن سطح آن، تهدید جدی‌تر محسوب می‌شود.
وی افزود: برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی موجب خشکی تالاب شده و در این زمینه باید جوامع محلی هم در نگهداشت این پدیده زیست محیطی همکاری کنند.
کوهستانی ایجاد مشاغل پایدار را از راه حل‌هایی عنوان کرد که برای توانمندسازی جوامع محلی دنبال می‌شود و گفت: امسال چند کارگاه برای روستاهای حاشیه تالاب برگزار و در زمینه حوله بافی آموزش‌هایی ارایه شده که استقبال مردم هم خوب بوده است.
وی تاکید کرد: احیای تالاب نیازمند همکاری مردم و دولت است تا بتوان در راستای مقابله با ریزگردها و حفظ این پدیده زیست محیطی اقدام کاربردی انجام داد.
کاهش ۴۵ درصدی سطح آب در تالاب
آن طور که فاطمه شهابی فرد، عضو هیئت مدیره و مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب خراسان‌جنوبی به تازگی به رسانه ها اعلام کرد: سطح آب در تالاب کجی نمکزار نهبندان ۴۵ درصد کاهش یافته است.
وی گفت: برداشت از چاه‌های آب در محدوده تالاب کجی نمکزار نهبندان به اندازه است، اما تعداد زیاد این چاه‌ها سبب تهدید جان تالاب شده است.
وی افزود: در سال آبی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲، ۷۵ میلیمتر نسبت به پارسال و دراز مدت کاهش سطح آب در محدوده تالاب کجی نمکزار نهبندان را داشتیمکه به طور درصدی نشان دهنده کاهش ۴۵ درصدی و بحرانی شدن وضعیت تالاب است.
عضو هیئت مدیره و مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب خراسان‌جنوبی ادامه داد: یک شبکه سنجش آب سطحی و زیرزمینی در دشت سهل آباد ایجاد کردیم که در آن خط آب ۲۷ حلقه چاه اندازه‌گیری می‌شود و بر اساس داده‌ها مشخص شده که عمق آب کمتر از ۱۰ متر است.
به گفته شهابی فرد از آنجایی که جهت جریان آب‌های زیرزمینی به سمت تالاب است، هرچه برداشت از چاه‌ها کمتر باشد ورودی آب‌ها به تالاب بیشتر شده و تالاب جان بیشتری می‌گیرد.
وی افزود: آبخوان سهل آباد از سال ۸۸ ممنوعه اعلام شده، اما در طی ۲۰ سال گذشته حدود ۳ متر افت سطح آب زیرزمینی در این منطقه داشتیم که منجر به اضافه برداشت ۲۷ میلیون متر مکعبی شده است.
عضو هیئت مدیره و مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه خراسان جنوبی گفت: بر اساس آمار سال ۱۴۰۰، ۱۱۸ چاه بهره‌برداری، ۱۵۰ قنات و ۱۱ چشمه در دشت سهل آباد داریم و به طور کلی ۹۵ درصد منابع آبی این منطقه برای کشاورزی و ۴ درصد در شرب مصرف می‌شود که می‌توان گفت نجات تالاب از طریق وارد شدن به بحث کشاورزی و مدیریت برداشت آب‌ها امکان پذیر است.
شهابی فرد افزود: در محدوده تالاب چاه بهره‌برداری وجود ندارد و سطح آب زیرزمینی در این محدوده کمتر از ۱۰ متر و تمام چاه‌های کشاورزی فعال در این منطقه هوشمندسازی شده است و اضافه برداشت ندارد، اما، چون تعداد چاه‌ها زیاد است سبب ایجاد بحران در تالاب می‌شود.
تهیه طرح سازگاری با کم آبی
وی گفت: به همین دلیل طرح سازگاری با کم آبی تهیه و بر اساس آن مشخص شد که تالاب کجی نمکزار نهبندان ۱۲ میلیون مترمکعب بیشتر از توانش برداشت آب دارد که قرار شد تا پایان سال ۱۴۰۵، ۳.۲۶ میلیون مترمکعب کاهش برداشت داشته باشیم که تاکنون ۲.۸ میلیون مترمکعب از این برنامه را عملیاتی کرده‌ایم و هدف بعدی از سال ۱۴۰۵ به بعد شروع می‌شود.
عضو هیئت مدیره و مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: می‌توان از اقداماتی مثل پرداخت هزینه نکاشت به کشاورزان و خریداری تعدادی چاه توسط دولت از بحران در این منطقه جلوگیری کرد و به آن جان دوباره بخشید.
اسدالله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز گفت: تالاب کجی نمکزار نهبندان یک تالاب فصلی است که پارسال ۸۰ درصد آبگیری شد و از فصل چهارم سال به بعد به طور کامل خشک شد.
وی افزود: در حوزه تالاب ۷۸ حلقه چاه فعال وجود دارد و سه حلقه چاه غیرمجاز نیز پلمب شده است که این چاه‌های فعال باید مدیریت شود و اگر بتوانیم سطح آب‌های زیرزمینی را در حد معمول نگه داریم مشکلی نخواهیم داشت.
در انتظار سخاوت آسمان
این مقام مسوول گفت: امسال ۱۵ درصد تالاب تا الان آبگیری شده و بحث گرما و تبخیر زیاد در خشک شدن آب تالاب تأثیر زیادی دارد که امیدواریم امسال با توجه به آماری که هواشناسی داده است بارندگی‌های خوبی داشته باشیم تا تالاب مجدد آبگیری شده و جان دوباره بگیرد.
حاتمی افزود: ۱۶ دستگاه موظف شدند تا در برنامه مدیریت تالاب کجی نمکزار نهبندان همکاری کنند که تاکنون عملکرد اداره کل آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی قابل قبول بوده است.
ابوالفضل ایروانی، فرماندار نهبندان هم گفت: تالاب کجی نمکزار نهبندان با توجه به مشکلات فصلی، گرمای شدید و خشکسالی هم اکنون به طور کامل تبخیر شده و فقط سطح آن رطوبت دارد که این اتفاق در سنوات گذشته هم افتاده، اما باید بر اساس برنامه مدیریت جامع تالاب که بین محیط زیست و دانشگاه بیرجند تهیه و ۱۶ دستگاه متولی مدیریت شده است رفتار کنیم که نگاه هماهنگ این دستگاه‌ها بر اساس مدیریت جامع باید باشد و خود را مکلف بدانند تا تالاب کجی نمکزار نهبندان را از بحران خارج کنیم.
وی افزود: البته یک اقدام فوری با نصب کنتورهای هوشمند در چاه‌های کشاورزی انجام شد که سطح افت آب را کنترل می‌کنیم تا بیشتر از حد نشود و همچنین جهاد کشاورزی می‌تواند کشاورزان در این منطقه را متقاعد کند تا برنامه آبیاری نوین را اجرا کنند.
فرماندار نهبندان بیان کرد: به طور کلی از عمل به وظایف دستگاه‌های اجرایی در زمینه مدیریت منابع آبی تالاب کجی نمکزار نهبندان رضایت نداریم و تنها عملکرد شرکت آب منطقه‌ای را قابل قبول می‌بینیم.
موقعیت و توانمندی های تالاب
تالاب کجی و دریاچه نمک در شمال غربی روستای چاه دراز و در ۷۵ کیلومتری نهبندان و در حاشیه محور ارتباطی بیرجند به زاهدان قرار گرفته است و ۲۲ هزار و ۷۶۵ هکتار وسعت دارد و یک پدیده منحصر به فرد در شرق کشور به حساب می آید. با توجه به آبگیری خوب تالاب در سال ۱۳۸۹، ۱۴ گونه پرنده آبزی و کنار آبزی از قبیل مرغابی سرسبز و فلامینگو به این تالاب مهاجرت کرده اند. از پرندگان بومی منطقه می توان به زاغ بور، هوبره و عقاب طلایی، از خزندگان می توان به مار قیطانی، مار شتری، مار پلنگی و تیر مار و بزمجه بیابانی اشاره کرد.
حاشیه تالاب زیستگاه ۱۴ گونه پستاندار از قبیل، خرگوش، روباه، کفتار، گرگ، پایکا، پامسواکی،زرده بر و تشی است. آب تالاب به واسطه املاح معدنی موجود در آن دارای خواص درمانی برای بیمار ی هایی نظیر آرتروز، رماتیسم و مفاصل است.
تالاب زیبای کجی نمکزار نهبندان با ۲۲ هزار هکتار وسعت یکی از مناطق گردشگری خراسان جنوبی است که با وجود خشکسالی های پیاپی همچنان زنده است. تالاب کجی نمکزار، شوره زاری وسیع است که به دلیل پایین بودن سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف، محل تجمع زهاب منطقه است. این پدیده با توجه به شوری بیش از حد خاک آن به دریاچه نمکی تبدیل شده و مامن زندگی پرندگان و حیوانات زیادی است. هر چند در سال های اخیر به دلیل خشکسالی از میزان آب تالاب کاسته شده ولی به طور کلی در فصول پاییز و زمستان همواره آب دارد و محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می شود.
این قابلیت باعث شده است هر سال تعداد زیادی از پرندگان مهاجر چون اردک سرسبز، کشیم گردن سیاه، حواصیل خاکستری، سلیم طوقی و غیره به این پناهگاه مهاجرت کنند زیرا در آن پوشش گیاهی مناسب برای تخم گذاری پرندگان وجود دارد.
گز و تاغ نیز از گیاهان این تالاب است و زاغ بور، هوبره، عقاب طلایی، پرستو، کبک و کلاغ سیاه نیز از پرندگان بومی و روباه، خرگوش، پامسواکی کوچک و موش خانگی هم از پستانداران موجود در تالاب کجی نمکزار نهبندان محسوب می شود.
این تالاب تنها آبگیری است که به رودخانه و حتی آبراه ها وصل نمی شود و در تابستان خشک و در زمستان با جوشیدن آب آبگیری می شود و پذیرای پرندگان و حیوانات مختلفی است.
مهاجران سیبری در تالاب
طبق آمار بیش از پنج هزار پرنده مهاجر هر ساله به این منطقه مهاجرت می کنند. در این میان پرنده ای به نام زاغ بور که گونه ای نادر در دنیاست را فقط در حاشیه کویرهای ایران در استان‌های سمنان، یزد و خراسان جنوبی می توان یافت که البته بیشتر، این نوع پرنده در خراسان جنوبی و آن هم فقط در تالاب کجی نمکزار زندگی می کند و محل اصلی زندگی آن در قیچ زارهاست. از آن جا که در فصول پاییز و زمستان این تالاب دارای آب است محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می شود و با داشتن برآمدگی ها، خشکی و پوشش گیاهی، محل مناسبی برای تخم گذاری پرندگان است.
پاییزجنگل و دریاچه نمک کجی، تابلویی زیباست که خدا نقاش آن است پس می شود در این فصل سراسر زیبایی هم به این نمایشگاه رفت و توشه ها از آن برگرفت.
پایان پیام/
این خبر در هاب خبری وبانگاه بازنشر شده است
