تنزل جایگاه و کارکردهای علم در پی حاکمیت ارزش‌های اقتصادی ‌

به گزارش وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از مشهد، به نقل از روابط عمومی بنیاد ملی نخبگان، جمیله سادات علم الهدی،شب گذشته در آیین اختتامیه گردهمایی مستعدان و نخبگان استان تهران در مشهد به پیامد‌های حاکمیت رویکرد اقتصادی بر علم و فناوری اشاره و تصریح کرد: در تفکر اسلامی، ارزش‌ها بر علم تقدم دارند و علم باید متناسب با ارزش‌ها شکل گیرد و این مهم در سایر کتب اسمانی نیز مورد تأکید است، با این وجود جریان کنونی علم به جای تکیه بر ارزش‌های فطری و دیانت، متکی بر ارزش‌های اقتصادی است بوده و گزاره‌های علم و فناوری بر این اساس قیمت‌گذاری می‌شوند.

تغییر اولویت‌های دانشگاه‌ها در اثر حاکمیت رویکرد اقتصادی

وی با بیان اینکه جریان علم امروز متأثر از دو شیوه رایج اقتصاد یعنی اقتصاد دولتی و اقتصاد بازار آزاد و بر سر دوراهی است، اضافه کرد: در چنین شرایطی، دانشگاه‌ها هزینه تحقیقات را یا باید از دولت دریافت کنند و یا از بخش خصوصی و ذهن نخبگان هم درگیر این است که استخدام شوند یا خودشان شرکت راه‌اندازی کنند؟ البته اخیراً رویکرد دولتی به نفع بازار آزاد، به کمار رفته و اکنون رویکرد بازار آزاد تعیین‌کننده است. در هر صورت کشور‌های جهان سوم نیز به تبع کشور‌های پیشرفته درگیر مسأله دولتی یا خصوصی بودن دانشگاه‌ها هستند و اینکه رشته‌هایی را در اولویت قرار دهند که دستاورد‌های اقتصادی و مشتری بیشتری دارد.

دبیر شورای تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور ادامه داد: در نتیجه رویکرد اقتصادی، اولویت‌های دانشگاه‌ها تغییر کرده است؛ رشته‌های علوم پایه، علوم انسانی و مهندسی به حاشیه رفته و رشته‌هایی که با نیاز بازار کار ببیشتر هماهنگ هستند مهم‌تر تلقی می‌شوند چنانکه در کنکورسراسری شاهد هستیم از رشته‌های پزشکی بیشتر استقبال می‌شود؛ یعنی حتی ملاک انتخاب رشته هم، اغلب ارزش‌های بازار ازاد است و ارزش افراد، دانشمندان و علوم برمبنای ارزش‌های بازار تعیین می‌شود. تداوم این روند می‌تواند به افزایش رقابت ناسالم افراد، گروه‌ها، رشته‌ها و شرکت‌ها و حتی ملت‌ها و ایجاد یا تشدید عداوت‌ها ونهایتاً از هم گسیختگی اجتماعی منجر شود چرا که در چاچوب بازار، موفقیت هریک در گرو شکست دیگری است.

تنزل جایگاه علم به ابزاری برای رفاه

به گفته علم الهدی، در حال حاضر دانشگاه‌ها در رقابت شدید برای یافتن جایی در بازار آزاد هستند تا بتوانند خدماتشان را بفروشند. در واقع  امروز رقابت‌های صنعتی، علم را که فضیلت بود، در خدمت خود گرفته و وسیله رسیدن به رفاه و اسایش قرار داده است اما این تمام ماجرا نیست؛ وقتی در نتیجه پیشرفت تکنولوژی، زمان و انرژی انسان‌ها صرفه‌جویی و ذخیره شد، برای مصرف آن، اقتصاد مبتنی بر سرگرمی رشد می‌کند نه اقتصاد مبتنی بر علم و دانش.

اقتصاد دانش بنیان با کدام اقتصاد و دانش؟

این نویسنده و پژوهشگر تأکید کرد: باید دقت داشت که اگر دنبال اقتصاد دانش بنیان هستیم، منظورمان از اقتصاد و دانش، کدام اقتصاد و دانش است؛ اقتصاد کنونی حاکم بر جهان، دانش بنیان هم که باشد، علم را تهدید کرده و در خدمت توسعه بازار وحفظ نظم آن است. همچنین دانشی که خودمشروعیت بخش و وابسته به سلیقه مصرف‌کننده باشد، به تدریج خادم بازاری می‌شود که خودسامان بخش است. در این شرایط بجای اینکه علما و دانشمندان، رهبران جامعه باشند، مصرف‌کنندگان که علم برایشان ملاک نیست، جامعه را راهبری می‌کنند؛ اینجاست که جنگ تمدنی به نقطه اصلی خود یعنی ارزش مطلق علم و حقیقت می‌رسد. بر این اساس، اقتصاد دانش بنیان در ایران هم در بعد اقتصادی و هم دانشی باید متفاوت از سایر نقاط جهان و مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی باشد.

انتهای پیام/282/.