پالایشگاه‌های فراسرزمینی؛ از اهداف سیاسی تا تامین بنزین و درآمد

شهاب‌الدین متاجی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی اجرای پروژه‌های پالایشگاهی در خارج از کشور اظهار داشت: اصولا سرمایه‌گذاری خارجی اهداف کسب درآمد از طریق بازار خارجی، استفاده از نیروی کار و انرژی ارزان‌تر، استفاده از مواد اولیه در کشور هدف، صدور فناوری و ایجاد کار برای نیروهای تخصصی داخلی و سازندگان تجهیزات، ایجاد رابطه عمیق‌تر با کشور هدف و رسوخ در زمینه‌های دیگر با استفاده از حضور و یا پیشبرد اهداف سیاسی و استراتژیک  برای کشور سرمایه‌گذار را دنبال می‌کند.

اهداف استراتژیک پروژه‌های پالایشگاهی در سوریه و ونزوئلا

وی با اشاره به اجرای پروژه نفتی و پالایشگاهی در کشورهای سوریه و ونزوئلا افزود: در این رابطه به نظر می‌رسد اهداف سیاسی و استراتژیک غلبه دارد. از سوی دیگر کشور هدف نیز مقاصد خود را دنبال می‌کند که می‌تواند صرفا اقتصادی یا امنیتی- اقتصادی باشد. در این دو کشور بازسازی و احداث پالایشگاه‌ها اهمیت اقتصادی و امنیتی  دارد. شایان ذکر است سرمایه‌گذاری به معنی تملک شرکت‌ها و احداث کارخانه جدید یا در اختیار گرفتن بخشی از سرمایه شرکت‌ها، با صدور خدمات فنی و کالا و تامین مالی پروژه‌های کشور هدف تفاوت دارد. بعبارت دیگر فعلا در این کشورها صدور خدمات فنی و کالا مدنظر است.

توسعه بازار نفت و فرآورده 

مدیر برنامه‌ریزی پیشین شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی گفت: سرمایه‌گذاری کشورهای نفت‌خیز  در زمینه پالایش نفت خام در کشورهای دیگر اقدام درستی است و سبب توسعه بازار نفت خام و فراورده‌ها می‌شود. هم‌اکنون کشورهای صادر کننده مانند امارات و عربستان این کار را کرده‌اند. شرکت ملی نفت ایران نیز در گذشته پیش‌قدم این سیاست بوده است و در پالایشگاه‌های کشورهای کره‌جنوبی، آفریقای‌جنوبی و هند دارای سهام بوده و در سال‌های اخیر دوباره این فکر در وزارت نفت شکل گرفت.

سرانجام پروژه های پالایشی سوریه و ‌مالزی چه شد؟

وی تصریح کرد: بیش از ١٢ سال قبل ساخت و تملک سهام پالایشگاه به ظرفیت صد و چهل هزار بشکه در روز در الفروقلوس سوریه با مشارکت ایران، سوریه و ونزوئلا مورد تصویب قرار گرفت. مطالعات فنی و اقتصادی توسط یک شرکت معتبر بین‌المللی صورت پذیرفت و دانش فنی واحدهای فرایندی خریداری و طراحی بنیادی آن پایان یافت ولی به دلیل مشکلاتی مانند عدم امکان تامین مالی ادامه کار متوقف ماند . مشارکت دیگری با سرمایه‌گذارخارجی برای ایجاد پالایشگاه ۲۵۰ هزار بشکه در روز در کداح مالزی شکل گرفت که تا مرحله انجام مطالعات فنی اقتصادی پیش رفت و به دلیل کنار کشیدن طرف خارجی متوقف شد. از سوی دیگر بخش خصوصی نیز در زمینه  صدور خدمات فنی و مدرن‌سازی در خارج از کشور فعال بوده است، به عنوان مثال یکی از واحدهای  پالایشگاه حمص در کشور سوریه توسط یک شرکت ایرانی REWAMP شد.

شروط کسب سود فرامرزی

 متاجی تاکید کرد: با توجه به اینکه کار مدرن‌سازی و رفع تنگناهای واحد موجود نیاز به تجربه و تخصص بالایی دارد، تجربه شرکت‌های ایرانی در این کار موفقیت بزرگی محسوب می‌شود، بطور کلی مشارکت و ساخت پالایشگاه‌ها در کشورهای خارجی در صورت انجام مطالعات لازم و اطمینان از سودآوری اقدامی مثبت از نظر توسعه بازار مواد نفتی – خدمات فنی مهندسی و کالاهای صنعتی محسوب می‌شود، در هر حال اینکار نیاز به وجود زمینه‌های مناسب دارد که به سرنوشت طرح‌های قبل گرفتار نشود و گرنه در حد شعار تلقی می‌شود.

جایگاه‌های سوخت در اختیار ایران باشد 

وی با اشاره به اجرای پروژه در سوریه خاطرنشان کرد: در صورتی‌که پروژه رفع تنگناها و نوسازی پالایشگاه موجود باشد طبیعی است که هدف کشور سوریه تامین نیازهای داخلی و رفع کمبود سوخت برای مردم باشد و شرکت‌های ایرانی هم با استفاده از این فرصت خدمات فنی مهندسی صادر کنند. از سوی دیگر امکان صادرات نفت‌خام بیشتر نیز فراهم می‌شود. سودآوری این گونه طرح‌ها بستگی به قرارداد و توانایی شرکت دولتی پالایش نفت سوریه به پرداخت هزینه‌ها دارد. در صورتی‌که جایگاه‌های سوخت در اختیار شرکت سرمایه‌گذار ایرانی قرار داده شود و سوخت به قیمت بازار به مصرف‌کننده داده شود می‌تواند برای شرکت‌های سرمایه‌گذار سودآور باشد.

تامین مالی در درجه اول اهمیت

مدیر برنامه‌ریزی پیشین شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی درباره ورود به دیگر کشورها علاوه بر ونزوئلا و سوریه برای اجرای پروژه خاطرنشان کرد: اجرای این پروژه‌ها در کشورهای دیگر به عوامل متعددی بستگی دارد در هر مورد باید مطالعه فنی و ارزیابی اقتصادی از جمله بررسی بازار انجام گیرد. تامین مالی مهمترین موضوع است که باید تعیین تکلیف شود. هم‌اکنون تعداد کثیری طرح داخلی هست که مطالعات و طراحی و آماده‌سازی زمین انجام شده اما به دلیل عدم تامین سرمایه مسکوت مانده است.

نیاز به ۱۴ میلیارد دلار سرمایه برای مدرنسازی پالایشگاه‌های داخلی

وی اذعان داشت: مانع دیگر تحریم‌ها است که باوجود آن کشورهای دیگر حاضر به همکاری نیستند. حتی بدون توجه به عوامل فوق، بین سرمایه‌گذاری در طرح‌های داخلی و خارجی باید مقایسه به عمل آید. به عنوان مثال در حالیکه بسیاری از پالایشگاه‌های داخلی به دلیل قدیمی بودن فناوری نیاز به مدرن‌سازی دارند و طبق برآوردهای قبلی حدود ١٤ میلیار د دلار فقط برای این کار نیاز هست آیا سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر بر این کار ارجح است؟ روش دیگر برای سرمایه‌گذاری خارجی استفاده از وام بانک‌های بین‌المللی و کشورهای دیگر است و این در شرایط رفع تحریم‌ها و روابط خوب با کشور هدف و نهادن وثایق مناسب امکان‌پذیر است.

پروژه‌های پالایشگاهی در کشورهای دور توجیه دارد؟

متاجی درباره منافع اجرای پروژه‌های پالایشگاهی در کشورهای دور برای کشور بیان داشت: در رابطه با احداث پالایشگاه‌های جدید با توجه به هزینه زیاد و زمان طولانی ساخت (حداقل ۵ سال) در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار ارزآوری داشت. برای تعمیرات و نوسازی یا خرید پالایشگاه‌های موجود در صورت انجام ارزیابی فنی اقتصادی و قرار داد مناسب و یا امکاناتی از قبیل در اختیار گرفتن جایگاه‌های سوخت می‌توان انتظار ارزآوری داشت. 

هدف‌ها کدامند؟ 

وی یادآور شد: در هر حال اهداف سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف بستگی به نوع روابط و اهمیت کشورها برای یکدیگر دارد در بعضی موارد تنها اقتصاد اهمیت دارد و در برخی دیگر منافع سیاسی-اقتصادی مدنظر است.

تامین سوخت از پالایشگاه‌های فراسرزمینی چقدر امکان‌پذیر است؟

مدیر برنامه‌ریزی پیشین شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی درباره اجرای پروژه پالایشگاهی در خارج از کشور به منظور تامین نیازهای داخل از جمله سوخت کشور نیز گفت: در صورتی‌که منظور تامین کمبود سوخت مورد نیاز کشور باشد ساخت پالایشگاه در خارج بدین منظور منطقی نبوده و در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست، ساخت پالایشگاه در خوشبینانه‌ترین برنامه حداقل ۵ سال بطول می‌انجامد و در درازمدت نیز با توجه به هزینه انتقال نسبت به تولید داخل گران‌تر خواهد بود. اگر مشارکت در پالایشگاه‌های موجود دنیا مدنظر باشد تا از این طریق در کوتاه‌مدت کمبود سوخت جبران شود بستگی به شرایط و هزینه‌های تولید پالایشگاه مورد بحث و قیمت‌های بازار دارد و باید بین هزینه تامین سوخت از بازار و هزینه تولید و انتقال سوخت از پالایشگاه مورد بحث در هر شرایط مقایسه انجام گیرد.