«مال‌کَنون» آیین دیرینه در میان عشایر بختیاری

خبرگزاری فارس-چهارمحال و بختیاری: زندگی عشایری و ییلاق و قشلاق، به حرف ساده است اما در عمل با زحمتی عجین شده که نتیجه‌اش رشد مردمانی سخت‌کوش، معتقد و مهربان است، کوچ عشایر زیبا‌ترین تصویری است که هر لنز و دوربینی می‌تواند آن را ثبت کند.

 با آغاز فصل بهار و سبز شدن مراتع و چمن‌زارها، خانوارهای عشایری مستقر در مناطق گرمسیر قشلاقی، بار و بنه خود را می‌بندند و به مناطق خوش آب و هوا و سردسیر ییلاقی در نقاط مختلف کشور، کوچ می‌کنند.
 

 

کوچ یعنی حرکت بین قلمرو ییلاق و قشلاق در مسیری به نام ایل‌راه برای دستیابی به علوفه تازه برای دام و حفاظت از احشام در برابر سرما و گرمای شدید، در این اتفاق، نه تنها خانواده که همه احشام و اسباب زندگی هم جا‌به‌جا می‌شود.

مال‌کَنون عشایر بختیاری

اصطلاح دیگر کوچ عشایر بختیاری با عنوان مال کَنون است که از جمله آیین تاریخی و دیرین عشایر بختیاری به لحظه آغاز کوچ پاییزه عشایر گفته می‌شود و در آن از ۲ واژه «مال» به معنی آبادی و مجموع سیاه چادرها و «کَنون» به معنای از جا کندن استفاده شده است.

عشایر کوچنده نیمی از سال را در منطقه سردسیر ییلاق و نیمی دیگر را در منطقه گرمسیری قشلاق می‌گذرانند یعنی با سردی هوا آن‌ها در جنوب و با گرمی هوا در شمال هستند. 
 

کوچ ییلاق تقریبا اواسط فروردین‌ماه و کوچ قشلاق اوایل مهرماه انجام می‌شود، مسیر ییلاق و قشلاق حدود ۴۰۰ کیلومتر است که با ماشین و پیاده طی می‌شود، گوسفندان را با کامیون‌های بزرگ و اسباب خانه را با نیسان و خاور جابه‌جا می‌کنند، همچنین پیاده‌ها بین دو‌ هفته تا یک ماه مسیر را طی می‌کنند.

سرزمین‌های که ایل عشایر به آن‌ها کوچ می‌کنند به مناطق ییلاق و قشلاق تقسیم می‌شوند. ییلاق ایل چهار لنگ در ۲ منطقه قرار دارد، یک منطقه ییلاقی در محدوده شهرستان فریدن تا شهرستان دورود و دیگری از شهرستان سمیرم تا لردگان است، بخش قشلاقی آن‌ها نیز در محدوده شهرستان دزفول، شهرستان ایذه و شهرستان رامهرمز قرار دارد.

ییلاق ایل هفت لنگ در محدوده شورآب، تنگه گزی و دامنه‌های زردکوه تا اردل به مرکزیت شهرستان‌های کوهرنگ و چلگرد قرار دارد و برای قشلاق نیز به شهرستان اندیکا و شهرستان مسجد سلیمان می‌روند.

از ایل عشایر بختیاری و فرهنگ و آداب و رسوم خاصشان هرچه بگوییم، کم گفته‌ایم. این مردمان سخت‌کوش، ساکنان سرزمین بختیاری، از اصیل‌ترین وقدیمی‌ترین اقوام ایرانی و همچنین یکی از بزرگترین ایلات ایران محسوب می‌شوند و مهمترین جامعه عشایری ایران را تشکیل می‌دهند.
 

سرزمین بختیاری بخش‌هایی از ۶ استان چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، فارس، لرستان و خوزستان را در برمی‌گیرد. 

استان چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، محل سکونت عمده عشایر بختیاری و سرزمین اصلی بختیاری است، هنوز بخش مهمی از ایل‌های بختیاری کوچ‌نشین هستند و قشلاق آنها معمولا بخشی خوزستان و ییلاق آن‌ها معمولا استان چهارمحال و بختیاری است.

گویش ایل بختیاری

زبان ایل بختیاری در زیرمجموعه زبان لُری قرار می‌گیرد. گویش مردم بختیاری تفاوت چندان با زبان مردم لرستان و چهارمحال و بختیاری ندارد با این حال به علت تفاوت‌های جزیی با عنوان گویش لری بختیاری شناخته می‌شود زبان بختیاری از شاخه‌های اصیل زبان پارسی قدیم است که بسیاری از پژوهشگران ریشه آن را در زبان پهلوی باستان می‌دانند.

ایل بختیاری در هنگام کوچ معمولا در مسیر ایل‌راه با گروهی از ایلیاتی‌ها و روستائیان همسایه ارتباط و دادوستد برقرار می‌کنند. 

هرچند کوچ عشایر در سال‌های اخیر دستخوش تغییراتی مانند کوچ با خودرو شده، این شیوه اصیل زندگی ایرانی هنوز زنده است و زیبایی‌های خاص خود را دارد، به طوری که بسیاری از شهرنشینان با دیدن عشایر در کنار جاده‌ها به هنگام کوچ، خودروهای خود را متوقف می‌کنند و لحظاتی این زندگی سنتی را تماشا می‌کنند و از آن عکس می‌گیرند.

با توجه به اینکه کوچ ایل بختیاری در عصر معاصر عظمت دوره‌های گذشته را ندارد، بخش قابل توجهی از مردم کوچ‌رو در ایل بختیاری امروزه به زندگی شهری یا روستایی روی آورده و دیگر زندگی عشایری ندارند با این حال همچنان می توان شاهد کوچ بسیار زیبای ایل بختیاری در فصل‌های خاصی از سال بود. 

تصرف ایل‌راه‌ها و تغییر شرایط اقلیمی مهم‌ترین علت کوچ زودرس عشایر

با مسدود شدن و تصرف ایل‌راه‌ها و البته بروز خشکسالی در برخی از نواحی کشور، عشایر مجبور به کوچ با ماشین شده‌اند و به همین دلیل زودتر از موعد تعیین شده به مناطق قشلاقی یا ییلاقی خود که هنوز آماده حضور و چرای دام‌های آنان نیست، می‌رسند که در این خصوص جدال عشایر و ماموران منابع طبیعی، خود حکایت دیگری دارد.
 

کوچ سنتی عشایر به ویژه عشایر بختیاری، علی‌رغم همه سختی‌ها و فراز و نشیب‌های تاریخ چند صدساله خود، بخشی از میراث فرهنگی و شیوه زندگی انسان‌هایی سخت کوش و طبیعت دوست، از مردمان ایران زمین بوده و هست، میراثی که آرام آرام در حال از بین رفتن و منسوخ شدن است. 

پایان پیام/ ۶۸۰۴۰