ابعاد سفر «رئیسی» به «دوشنبه» از منظر تحلیلگران تاجیک

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه، خبرگزاری «آسیا پلوس» با توجه به سفر رسمی «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران به تاجیکستان، دیدگاه‌های کارشناسان این کشور در خصوص اهداف و انتظارات از این سفر و همچنین چشم‌انداز حضور ایران در آسیای مرکزی را منتشر کرده است.

قاسم بیک محمد، کارشناس مسائل منطقه

هدف سفر رسمی رئیس جمهور اسلامی ایران به تاجیکستان دیدار و مذاکره با رئیس جمهور و سایر مقامات عالی تاجیک و امضای اسناد جدید همکاری‌های دوجانبه است. علاوه بر بیانیه مشترک سران دو کشور، همچنین چندین سند مهم همکاری در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، انرژی، حمل‌و‌نقل، فرهنگی، علمی، ورزشی و تسهیل در رفت و آمد شهروندان دو کشور به امضا خواهد رسید.

به نظر من تحکیم و گسترش همکاری‌های دوجانبه اقتصادی و تجاری بین تاجیکستان و ایران مهمترین موضوعی است که باید به آن توجه جدی شود. سطح همکاری‌های موجود در این زمینه‌ها متناسب با ظرفیت‌های موجود در دو کشور نیست. باید به مرحله‌ای برگشت که ایران در ردیف پنج کشور اول شریک تجاری تاجیکستان قرار داشت و اقدام به اجرای پروژه‌های راهبردی زیربنایی مانند نیروگاه برق آبی «سنگتوده 2» و تونل «استقلال» می‌کرد. این کار کاملا عملی است، زیرا سیاست خارجی رئیس جمهور ایران همکاری تنگاتنگ با کشورهای همسایه و نزدیک است که از آن به عنوان «نگاه به شرق» یاد می‌شود.

در شرایط کنونی ژئوپلیتیکی پیچیده منطقه و جهان مسئله حمل‌ونقل و ترانزیت به‌خصوص برای کشورهای محصور در خشکی اهمیت خاصی پیدا کرده‌است. بدون تردید ایران یکی از مهم‌ترین مسیرهای دسترسی تاجیکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی به آب‌های آزاد است. در این میان بندر چابهار مناسب‌ترین و راهبردی‌ترین مسیر برای این منطقه به شمار می‌رود. در این بندر اقیانوسی کارهای ساخت و ساز به سرعت پیش برده می‌شود و توجه کشورهای خارجی به چابهار بسیار بالاست.

بنابراین تاجیکستان نیز باید هرچه زودتر برای دریافت زمین در ساحل آن با هدف ساخت تاسیسات مورد نیاز اقدام کند. اگر این کار انجام نشود، پس از چند سال پیدا کردن محل مناسب در این بندر سخت خواهد شد و به صورت طبیعی قیمت‌ها هم بالا خواهد رفت. زیرا با پایان یافتن ساخت راه‌آهن زاهدان-چابهار در یک یا یک و نیم سال آینده، چابهار برای کشورهای اوراسیا به یکی از اصلی‌ترین بنادر و مسیر ترانزیتی کالا تبدیل خواهد شد.

بنابراین هنوز که دیر نشده باید برای حضور موثر تاجیکستان در این بندر اقدام صورت گیرد. انتظار می‌رود که ضمن مذاکرات سران تاجیکستان و ایران به این موضوع مهم نیز توجه خواهد شد.

در رابطه به اهمیت تاجیکستان برای ایران، شایان ذکر است به این نکته اشاره شود که در ماه سپتامبر سال 2021 «سید ابراهیم رئیسی» نخستین سفر رسمی خود را به عنوان رئیس جمهور منتخب ایران به تاجیکستان انجام داد. این در حالی بود که چندین کشور از قدرت‌های جهانی از ایشان برای بازدید رسمی از کشورهایشان دعوت کرده بودند. سفر یادشده حاوی پیام اهمیت تاجیکستان برای ایران بود. در واقع طی فاصله دو سال انجام دو سفر رسمی رئیس جمهور ایران به تاجیکستان تاکید روشنی است بر این نکته.

امروزه آسیای مرکزی در معادلات جهانی جایگاه خاصی پیدا کرده است که قبل از همه به شدت اختلافات بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای ارتباط می‌گیرد. کشورهای آسیای مرکزی برای کاهش آسیب‌های احتمالی از رویارویی‌های روزافزون قدرت‌ها اقداماتی را در سطح دوجانبه و چندجانبه انجام می‌دهند که بارزترین آن تشکیل سازمان کشورهای ترک است. ما شاهد نشست‌های مرتب و برنامه‌ای این سازمان و عمق بیشتری یافتن همگرایی کشورهای ترک هستیم که در چشم‌انداز نه‌چندان دور بر فضای سیاسی، فرهنگی و هویتی منطقه تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.

بنابراین برای ما نزدیکی و همگرایی با کشورهای هم‌زبان، هم‌فرهنگ و هم‌نژاد یکی از راه‌های به اصطلاح کاهش «احساس تنهایی» خواهد بود. با این حال تاجیکستان و ایران باید برای خود «نقشه راه» در نظر بگیرند، تا با شناخت و تعریف منافع و به اصطلاح «خط‌های قرمز» یکدیگر وارد عمل شوند.

تقویت حضور ایران در تاجیکستان برای کشورهای دیگر منطقه حساسیت‌برانگیز نخواهد بود، زیرا تجربه سه دهه گذشته نشان می‌دهد که آنها هیچ دلیلی برای چنین کاری ندارند. همچنین باید گفت که افزایش نقش ایران در تاجیکستان به هیچ وجه با منافع روسیه و چین نیز در تناقض قرار نمی‌گیرد، بلکه تا جای همسویی نیز دارد. پس تنها غرب باقی می‌ماند که با توجه به واقعیت روندهای امروز منطقه و جهان، به‌ویژه عامل هویت فرهنگی و نژادی ما و ایرانیان، این حق را به ما خواهد داد.

«پرویز ملاجانف»، کارشناس سیاسی تاجیک

ایران در حال حاضر در شرایط پیچیده و حساس سیاسی و اقتصادی قرار دارد. درگیری و اختلاف با غرب رو به افزایش است. در این شرایط ایران تلاش دارد همکاری و پایگاه خود را در فضای شوروی سابق تثبیت کند.

از سوی دیگر، ایران نگران است که نفوذ ترکیه و عربستان سعودی در منطقه به زودی افزایش یابد. از این منظر، برای ایران، تاجیکستان (با در نظر گرفتن قرابت فرهنگی و زبانی) می‌تواند ابزار مناسبی برای گسترش همکاری و نفوذ خود در فضای شوروی سابق باشد.

این بار، هر دو طرف ممکن است بیشتر به بررسی مسائل امنیتی در منطقه و افغانستان بپردازند.

«سعدی یوسفی» کارشناس تاجیک

گسترش روابط و تقویت همکاری در زمینه‌های مختلف و نیز بحث در مورد مسائل مختلف منطقه‌ای و جهانی و قضیه افغانستان از جمله موضوعات مورد بحث در جریان این سفر است.

سطح روابط به باور من وارد یک مرحله جدیدی شده است که می‌تواند همکاری‌های جدی‌تری را به دنبال داشته باشد که تبادل سفرهای رسمی بین مقامات دو کشور و نیز گرم شدن روابط دوجانبه بیانگرد این امر است.

نباید فراموش کرد که علاوه بر اشتراکات تاریخی، فرهنگی و زبانی که زمینه‌ساز تحکریم روابط است، تاجیکستان و ایران عضو سازمان همکاری شانگهای هستند و روابط خوب و دوستانه‌ای با تاثیرگذارترین قدرت‌های منطقه، یعنی روسیه و چین دارند.

در مجموع، فضای همکاری از هر جهت و در هر زمینه‌ای قابل گسترش است و این سفر می‌تواند انگیزه‌ تازه‌ و جدی به آن بدهد. با این حال، فکر می‌کنم طی این سفر همگرایی و تقویت همکاری در مسئله افغانستان توجه بیشتری خواهد شد.

زمان آن فرا رسیده است که همکاری‌ها در این دو زمینه بیش از پیش گسترش یابند.

«رحمت‌الله عبدالله‌اف» کارشناس مسائل ایران و افغانستان

در دو دهه اول استقلال تاجیکستان، ایران نقش مهمی در ساخت منابع انرژی، راه و شبکه‌های حمل‌و‌نقل، تجارت کالاهایی مصرفی، علم و آموزش و تبادل دانشجویان و پژوهشگران داشت.

امید است در سفر رئیسی به دوشنبه سطح روابط و همکاری‌های بین دو کشور بیش از پیش ارتقا یابد. فرصت‌های زیادی برای توسعه تجارت سودآور بین ایران و تاجیکستان وجود دارد و باید از آن استفاده کرد. در رابطه با نقش ایران در آسیای مرکزی باید گفت نقش تهران پس از فروپاشی شوروی در منطقه پررنگ شد و روابط خوبی برقرار کرد اما با تشدید رقابت ایران و کشورهای غربی این روابط کاهش یافت.

هم‌اکنون، ایران خواهان تقویت بیشتر این روابط با کشورهای منطقه است و در این زمینه تاجیکستان می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند. به اصطلاح، تاجیکستان می‌تواند دروازه آسیای مرکزی برای ایران باشد و این فرصت‌ را نباید نادیده گرفت.

«ارشاد سلیمانی»، روزنامه‌نگار و  مفسر سیاسی

تاجیکستان و ایران حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. تا این زمان جلساتی در سطوح مختلف از جمله نهادهای انتظامی دو طرف برگزار شده بود. اما بسیاری از مسائل دیگر نیز وجود دارد که برای تصمیم‌گیری در مورد آنها به اراده سیاسی رهبران سطح اول نیاز است.

ایران و تاجیکستان اشتراکات زیادی دارند. زمینه‌های زیادی برای همکاری دو کشور فارسی‌زبان از بخش‌های سیاسی و اقتصادی گرفته تا بخش‌های فرهنگی و تمدنی وجود دارد. در حال حاضر اگر به روابط اقتصادی و فرهنگی و همکاری‌های منطقه‌ای توجه زیادی شود برای هر دو کشور مفید خواهد بود.

ایران در منطقه کشورهای اسلامی، منطقه خاورمیانه و جنوب غرب آسیا و تمدن شرقی یک قدرت منطقه‌ای است. همچنین کشوری با ذخایر بزرگ نفت و گاز و یکی از پررونق‌ترین اقتصاد‌ها است. علاوه بر این، سال‌هاست که تحت فشارهای ژئوپلیتیک کشورهای غربی از جمله آمریکا بوده و با تحریم‌های شدیدی مواجه است.

علاوه بر این، اکنون که آسیای مرکزی به کانون ژئوپلیتیک جهان تبدیل شده است، این منطقه برای سیاست خارجی ایران نیز جالب توجه است. این در حالی است که این منطقه هم به لحاظ تاریخی و هم از نظر ارزش‌های امروزی، حوزه نفوذ فرهنگ ایرانی است. ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای همیشه در بازی‌های منطقه‌ای دخیل است.

پایان پیام/ح