گرجستان از درون| چهارراه ژئوپلتیکی قفقاز و متصل کننده اروپا به آسیای میانه و چین

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، منطقه قفقاز‌جنوبی را می‌توان یکی از مهم‌ترین مناطق ژئوپلیتیک جهان دانست. این منطقه که از 3 کشور گرجستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشکیل شده، از دیرباز به دلایل مختلف جغرافیایی و سیاسی همیشه در کانون توجه قدرت‌های‌ بزرگ شرق و غرب جهان بوده است.

موقعیت منحصر به فرد و قرار گرفتن در مرکز راه‌های ارتباطی شرق و غرب عالم و همچنین برقراری اتصال بین شمال و جنوب جهان از قفقاز یک شاهراه ارتباطی جهانی ساخته است که بخشی از اقتصاد جهان را بهم پیوند زده است.

مزیت‌های فوق‌العاده مهم دیگری همچون برخورداری از منابع عظیم انرژی و گذرگاه خطوط انرژی بین‌المللی این منطقه را در منظر بسیاری از سیاستمداران و کارشناسان، به منطقه‌ای مهم و اثرگذار در روندهای جهانی تبدیل کرده است.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تکه تکه شدن جمهوری‌های آن در سال 1991 که منجر به ایجاد 3 کشور جمهوری‌آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در منطقه قفقاز شد، هرکدام از آن‌ها در برهه‌ای خاص از زمان مرکز توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار گرفتند.

در این بین، جمهوری آذربایجان و ارمنستان به دلایل گوناگون در طول 30 سال گذشته از اهمیت به مراتب بالاتری در سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران برخوردار بوده‌اند.

گرجستان به دلایلی همچون نزدیکی و هم مرز بودن با روسیه و قرار گرفتن در لایه اول امنیتی مسکو و پس از آن، وجود جهت‌گیری‌های  شدید غرب‌گرایانه در تفلیس و حضور در مدار سیاست ‌خارجی ایالات‌متحده، در رویکرد دیپلماسی ایران از درجه اهمیت پایین‌تری برخوردار بوده است.

همچنین این موضوع را نیز باید اضافه کرد که به دلایل مذهبی هم گرجستان در کانون توجه نهادهای مذهبی و متعاقباً سیاسی ایران قرار نگرفته است.

اما در حال حاضر با تغییر سریع ساختارهای نظام بین‌الملل و دوران گذار در این نظم جهانی در کنار تغییر در دولت و سطوح اول تصمیم‌گیران سیاسی کشور، تغییر دیدگاه در سکان دستگاه دیپلماسی و مورد اهمیت قرار گرفتن سیاست‌های همسایگی و منطقه‌ای در دولت جدید همچنین برجسته شدن مسائل و چالش‌های منطقه‌ قفقازجنوبی، باید با دیدی کاملاً متفاوت و آینده‌نگرتر توسط مسئولین دستگاه سیاست‌خارجی به گرجستان نگریسته شود.

رویکرد جدید باید متضمن شناخت فرصت‌ها و مزیت‌های سیاسی و اقتصادی این کشور در جهت ارتقای سطح همکاری‌ها و ایجاد یک توازن و تعادل در سیاست‌خارجی ایران در منطقه قفقاز جنوبی باشد که این موضوع می‌تواند یکی از مهم‌ترین موضوعات دیپلماسی کشور در آینده نزدیک باشد.

گرجستان به‌ عنوان یکی از ناشناخته‌ترین کشورهای همسایه ایران از ظرفیت‌ها و مزایای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بزرگی برخوردار است. همین عدم شناخت ظرفیت‌ها در داخل به‌‌خصوص برای سیاست‌مداران و فعالان اقتصادی ایرانی، گسترش روابط و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گوناگون با گرجستان را بدست فراموشی یا با مشکلات عدیده مواجهه کرده است.

در همین راستا در جهت شناخت هرچه بیشتر کشور گرجستان و اهمیت روز افزون تفلیس در روندهای سیاسی منطقه، ایفای نقش مهم این کشور در اقتصاد و بازرگانی ایران و همچنین بررسی اشتراکات فرهنگی و تمدنی میان دوکشور سلسله مطالبی با عنوان «گرجستان از درون» به صورت هفتگی منتشر خواهد شد.

این مطالب با تمرکز بر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و جامعه گرجستان با رویکرد شناخت مزیت‌ها و بررسی نقاط اشتراک میان دو کشور و همچنین بخش‌ها و حوزه‌هایی که جمهوری اسلامی نباید به آن‌ها ورود کند تا رابطه با گرجستان با کمترین مانع و تنش گسترش یابد، طرح و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اهمیت ژئوپولتیک گرجستان

گرجستان، هم از نظر جغرافیایی و هم به لحاظ فرهنگی، کانون محوری و چهار راه بین 3 امپراتوری بزرگ تاریخی است، ایران صفوی، ترکیه عثمانی و روسیه تزاری و بعدها جماهیر شوروی هرکدام به شکلی بر این سرزمین حکم راندند.

گرجستان نوین به‌طور فزاینده‌ای در مرکز توجه اروپای غربی، ایالات متحده و چین قرار گرفته است، زیرا این کشور تلاش‌های مضاعفی را برای تبدیل شدن به عضوی از اتحادیه اروپا را دنبال می‌کند، چیزی که روسیه مدت‌هاست در برابر آن ایستاده است.

پس از فروپاشی اتحاد‌ جماهیر‌ شوروی، غرب به تدریج به اهمیت استراتژیک گرجستان و منطقه قفقاز پی برد. گرجستان و قفقاز‌ جنوبی که در گذشته به عنوان حیاط خلوت روسیه تلقی می‌شد، اکنون منطقه‌ای با اهمیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی برای غرب بدل شده است.

منطقه قفقاز از نظر منابع طبیعی غنی است و غرب را به ذخایر هیدروکربنی دریای خزر متصل می‌کند. براساس برآوردهای بریتیش‌پترولیوم، منطقه کاسپین دارای 48 میلیارد بشکه نفت و 449 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است.

قفقاز یک کریدور انرژی بسیار مهم است. مسیرهای جایگزین صادرات نفت و گاز از این منطقه می‌گذرد که وابستگی اروپا به منابع هیدروکربن‌ روسیه را کاهش می‌دهد. بنابراین غرب علاقه‌مند به تقویت حضور خود در این منطقه است.

اگرچه گرجستان ذخایر قابل توجه نفت و گاز ندارد، اما همچنان نقش بسیار مهمی در صادرات منابع هیدروکربنی به غرب را داراست. گرجستان پل ضروری و استراتژیک، برای اتصال اروپا به آسیای مرکزی و چین است. گرجستان که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد، پلی است که چندین منطقه مهم اقتصادی جهانی را به هم متصل می‌کند. کوتاه ترین مسیر اروپا به چین از گرجستان می‌گذرد و تجارت «جاده ابریشم» همیشه از منطقه قفقاز گذشته است.

اهمیت گرجستان به عنوان کشور کلیدی انتقال انرژی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آشکار شد. در سال‌های گذشته، غرب شروع به احداث خطوط لوله نفت و گاز جدید در قفقاز کرد تا وابستگی انرژی خود را به کشورهای خاورمیانه عربی کاهش دهد و مسیرهای تامین انرژی خود را متنوع کند.

این خطوط لوله نفت و گاز به طور قابل توجهی اهمیت استراتژیک گرجستان را افزایش داده است.

گرجستان مسیر ترانزیت کلیدی برای صادرات هیدروکربن از منطقه‌ای محصور در خشکی مابین دریای سیاه و دریای کاسپین است. از طریق گرجستان خط لوله نفت باکو – تفلیس – جیهان و خط لوله گاز باکو – تفلیس – ارزروم می گذرد که هیدروکربن های دریای خزر را به بازارهای ترکیه و اروپا منتقل می‌کند.

علاوه بر این، پروژه های خطوط لوله گاز «ترانس آناتولین» و «نابوکو» موقعیت گرجستان را به عنوان منطقه ترانزیت انرژی تقویت می‌کند و بر نقش کلیدی گرجستان در تنوع بخشیدن به مسیرهای تامین انرژی تاکید می‌افزاید.

این اهمیت پس از شروع جنگ روسیه و اوکراین و بسته شدن راه‌های تجاری غرب به شرق و همچنین تحریم‌ انرژی که از سوی غرب‌ علیه روسیه به عنوان بزرگترین منبع انرژی اروپا اتفاق افتاده بر اهمیت گرجستان به‌عنوان پل ارتباطی اروپا به شرق جهان و دسترسی به منابع انرژی قفقاز افزوده است.

به‌لحاظ جغرافیایی، گرجستان در منطقه مشرف به شمال کوه‌های قفقاز شمالی قرار گرفته که از شمال و شمال غرب با روسیه، از طرف جنوب شرق با جمهوری‌آذربایجان، جنوب با ارمنستان و از سمت جنوب غربی با ترکیه هم مرز است.

این کشور از ویژگی‌های چون تنوع قومی ملیتی و خصوصیات و روحیات خاص ملی و قومی برخوردار است و در حال حاضر نزدیک به چهار میلیون نفر جمعیت دارد که از قومیت‌های مختلفی شامل گرجی، روسی، آذربایجانی و ارمنی تشکیل شده است.

قرار گرفتن این کشور در دالان اتصال قفقاز‌جنوبی به دریای سیاه و همسایگی با مناطق بحرانی چون قره‌باغ از دیگر وجوه خاص این کشور محسوب می‌شود. از دیگر وجوه مهم ژئوپلیتیکی گرجستان امکان تاثیرگذاری این کشور بر عمق استراتژیک روسیه به ویژه در منطقه بسیار حساس واقع در جنوب غربی فدراسیون روسیه است.

با توجه به اینکه گرجستان در منطقه شمال رشته کوه قفقاز شمالی قرار دارد، هرگونه تحول در وضعیت گرجستان به طور مستقیم در عمق استراتژیک روسیه تاثیرگذار خواهد بود.

اشراف گرجستان بر سواحل دریای سیاه و در اختیار داشتن بنادر مهمی چون سوپسا (بندری با اهمیت در صدور نفت و گاز) و پوتی (دارای استعداد ترانزیت کالا و حتی نفت و گاز) در مقایسه با دیگر کشورهای حوزه دریای سیاه و اروپا از ویژگی‌های ژئوپلیتیکی این کشور است.

انتهای پیام/