کاهش ظرفیت ترانزیتی کشورهای ساحلی با کاهش سطح آب دریای خزر

به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل فارس، پایگاه تحلیلی اوروسیا دیلی مانیتور طی گزارشی نوشت، دریای خزر در خطر خشک شدن قرار دارد. مقامات دولتی شهر ساحلی آکتائو قزاقستان در 7 اکتبر با انتشار بیانیه‌ای به دلیل پایین بودن سطح آب دریا برای صنعت دریایی وضعیت فوق‌العاده اضطراری اعلام کردند.

به نوشته این گزارش، تمامی 5 کشور ساحلی دریای خزر یعنی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان امید دارند همچنان بتوانند از ذخایر ماهی و نفت و گاز زیر سطح آب این دریا استفاده کنند. در عین حال، کشورهای ساحلی در حال توسعه مسیرهای حمل‌ونقل شمال به جنوب و شرق به غرب هستند تا از طریق این دریا، ارتباط ترانزیتی به چین و اروپا را فراهم کنند.

* کاهش سطح آب دریای خزر و کاهش ظرفیت ترانزیتی کشورهای ساحلی

با این حال، کاهش سطح آب دریای خزر تهدیدی برای این طرح‌ها به شمار می‌رود و ظرفیت بنادر و دسترسی به بیشتر سواحل این دریا را کاهش می‌دهد.

این روند، کشورهای ساحلی را مجبور کرده تا بر این مشکلات که تا حد زیادی نادیده گرفته‌اند، تمرکز و این احتمال را بررسی کنند که کاهش سطح آب و آلودگی آن، پیامدهای جدی اقتصادی، جمعیتی، ژئوپلتیکی و امنیتی برای سراسر منطقه دارد.

به نوشته این پایگاه تحلیل، سطح آب دریای خزر بیش از یک متر کاهش یافته و پیش‌بینی شده است تا پایان قرن جاری 9 تا 18 دیگر کاهش یابد. کاهش سطح آب در 3 دهه گذشته سبب افزایش شوری آب دریا شده و اثرات مخرب فاضلاب‌های تصفیه و رها شده را به دنبال داشته است.

در عین حال، ایجاد لایه‌های گل‌و لای در نزدیکی سواحل، همانطور که در عکس‌های ماهواره‌ای دیده می‌شود، بر نواحی شمالی و جنوبی خزر تاثیر گذاشته است. کاهش ظرفیت ترانزیتی در بنادر قزاقستان و روسیه در بخش‌های شمالی به خوبی محسوس است. در جنوب هم ایجاد لایه‌های گل‌ولای بر توانایی ترکمنستان و آذربایجان برای فعالیت‌های دریایی تاثیر منفی گذاشته است. شرایط در نزدیکی بندر ترکمن‌باشی رو به وخامت گذاشته است.

برخی محققان می‌گویند که این وضعیت از شرایط شمال دریای خزر هم بدتر است. این وضعیت زنگ خطر را برای ایران و آذربایجان به صدا دراورده است.

عواقب چنین وضعیتی را می‌توان در آنچه برای دریای آرال رخ داد، دید؛ خشک شدن دریای آرال جرقه درگیری‌های سیاسی را زد.

* پیآمدهای خشک شدن دریای خزر

خشک شدن دریای خزر می‌تواند 2 پیامد داشته باشد: یکی، کاهش تعداد ماهی‌های این دریا و دوم به خطر افتادن سلامت مردم منطقه به علت وزرش بادهای ناسالم پخش‌کننده مواد معدنی که در بستر دریا وجود دارد.

اکنون پیامدهای اقتصادی و سیاسی خشک شدن دریای خزر برای کشورهای ساحلی اهمیت پیدا کرده است و مدتی است که در مورد تاثیرات آن بحث می‌کنند و اکنون تهدید خشک شدن خزر به قدری مهم شده است که اقتصاد ساحلی این کشور را به خطر بیندازد.

کاهش سطح آب و ایجاد لایه‌های گل‌و‌لای توجه سطوح بالای سیاسی کشورها را به خود جلب کرده است. اخیر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه این موضوع را در نشست روسیه- قزاقستان در 9 نوامبر مطرح کرده است. رئیس‌جمهور قزاقستان نیز متعهد شده است تا موسسه ویژه‌ای برای مطالعه کاهش سطح آب خزر و تعیین چگونگی همکاری کشورهای ساحلی ایجاد کند.

رئیس‌جمهور روسیه بر توسعه مسیر شمال- جنوب که از میانه دریای خزر می‌گذرد، تمرکز کرده است تا از مشکلاتی که مسیرهای شرق به غرب دارد، رهایی پیدا کند.

تهران نیز به مسیر شمال- جنوب به عنوان فرصتی برای تبدل خود به یک قطب تجاری نگاه می‌کند. رهبران 3 کشور ساحلی دیگر یعنی اذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان همه روی دریای خزر برای تقویت تجارت شرق به غرب حساب کرده‌اند. این کشورها امید دارند با پیوند با چین به شرق و اروپا در غرب استقلال بیشتری از نظر اقتصادی و سیاسی پیدا کنند. قطعا، کاهش سطح آب و ایجاد گل‌ولای رسیدن به تمامی این اهداف را دشوار می‌سازد.

پیآمدهای اکولوژیکی خشک شدن دریای خزر تنها برای این منطقه خطرناک نیست. رقابت میان کشورهای ساحلی بر سر مسیر شمال-جنوب تحت تسلط روسیه و مسیر شرقی-غربی با حمایت کشورهای آسیای میانه و آذربایجان، بخشی از یک رقابت ژئوپلتیکی شدید است. جنگ‌های تجاری و تامین نیروی نظامی کافی (در دریای خزر) برای تضمین اینکه کشتی‌های عبوری از یک مسیر، عبور و مرور کشتی‌های عبوری از مسیر رقیب را مختل نکنند، به ثبات منطقه‌ای آسیب می‌زند.

روسیه همچنان قدرت مسلط در دریای خزر است هرچند که نفوذ آن در حال کمرنگ شدن است. ناوگروه این کشور دیگر تنها نیروی در این دریا نیست. استفاده گسترده روسیه از کشتی‌ها در جنگ علیه اوکراین و به منظور ترانزیت از طریق کانال ولگا-دان سبب شده تا تسلط روسیه در دریای خزر کم شود.

* عدم توافق عملی کشورهای عضو برای حل معضلات دریای خزر

به نوشته این گزارش، با به اوج رسیدن کاهش سطح آب و ایجاد گل‌ولای در دریای خزر، رقابت میان طرفداران 2 مسیر در ماه‌های اخیر شدت گرفته است. هر 5 کشور ساحلی حداقل تمایل دارند تا در مورد چگونگی محدود کردن تاثیر بیشتر این شرایط بر ماهیگیری و تنوع‌زیستی گفت‌وگو کنند.

آنها چندین بار نشست‌های مشترک برگزار کردند اما هنوز به یک توافق رسمی در مورد اقدامات مورد نیاز نرسیده‌اند. بحث‌های سازنده‌تر میان مقامات محلی مناطق ساحلی در هر کدام از این کشورها انجام شده است اما این مذاکرات تاکنون به هیچ راه‌حل عملی که تمامی طرف‌ها بتوانند بر سر آن توافق کنند، منجر نشده است.

از آنجایی‌که خشک شدن احتمالی دریای خزر عواقب گسترده‌ای دارد و با توجه به تجربه مشابه خشک شدن دریای آرال، بسیاری از ناظران نگران هستند. برخی می‌گویند اگر وضعیت دریای خزر در آینده نزدیک برطرف نشود، اقتصاد کشورهای ساحلی آسیب خواهد دید و بسیاری از طرح‌های مسیرهای شمال-جنوب و شرق- غرب را از بین خواهد برد البته برای چنین صحبت‌هایی بسیار زود است.

با این حال، کاهش سطح آب دریای خزر در حال حاضر بر ظرفیت ترانزیت بنادر روسیه، قزاقستان و ترکمنستان تاثیر می‌گذارد و تهدیدی برای آذربایجان و ایران است که در آینده نزدیک مشکل مشابهی پیدا کنند.

از اینرو کشورهای ساحلی دریای خزر نمی‌توانند این روند اکولوژیکی را هنگام ارزیابی پروژه‌های اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای برای آینده قابل پیش‌بینی نادیده بگیرند.

پایان پیام/