هابرماس؛ تعصب یا تئوری/ یادداشت لاریجانی درباره موضع هابرماس راجع به جنگ غزه

به گزارش وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم، محمدجواد لاریجانی رئیس پژوهشگاه دانشهای بنیادی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری تسنیم در نقد “بیانیه‌ی یورگن هابرماس و همراهان درباره‌ی جنگ غزه” نوشت:

1. در مقاله ای که اخیراً در سایت آلمانی “الگماینه” درج شده است، هابرماس ـ فیلسوف و تئوری پرداز پرآوازه معاصر ـ  سه مطلب را صریح و روشن درباره حوادث اخیر غزّه و فلسطین بیان کرده است:

مطلب اول: یهودیان در هر کجا که باشند حق زندگی راحت و بدون دغدغه و تعرض را دارند و این یک “ارزش بنیادی” است. (در غرب و خصوصا در آلمان)

مطلب دوم: کشور اسرائیل (و نظام صهیونیستی آن) باید همواره امنیتِ تضمین شده داشته و از هر تعرّضی مصون باشد و این امر هم یک ارزش سیاسی ـ اجتماعی بنیادی است. (در غرب و خصوصا در آلمان)

مطلب سوم: اتهام نسل کشی به رژیم صهیونیستی، اتهامی خارج از موازین قابل دفاع قضاوت است؛ زیرا عمل “نسل کشی” نیاز به “نیّت” مقدم بر اقدام دارد؛ در حالی که هدف رژیم صهیونی، صرفاً دفاع از خود است و کشته شدن مردم غیرنظامی صرفاً حادثه و اتفاقی خارج از مقصد حکومتِ صهیونی بوده و می باشد.

2. هابرماس در بیانیه خود هیچ اشاره ای به حقوق طرف مقابل صهیونیست ها، یعنی مردم فلسطین و غزّه مظلوم ندارد و ظاهرا در این صحنه فقط یک بازیگر، محور بحث است! البته وی نیاز به قلم فرسایی نداشت و صرفاً می توانست با مصادره به مطلوب، اعلام کند که از رژیم صهیونی و اَعمالش حمایت بی چون و چرا دارد، والسلام! و این مصادره با سوابق علائق نامبرده، هماهنگی کامل دارد! هابرماس بارها از سوی تجمعات یهودی “نشان افتخار” گرفته است و در آدم کشی های دهه های گذشته صهیونیست ها هم اظهار حمایت کرده بود و هنگامی که در قبال جنایات صبرا و شتیلا و بیروت و غزّه، متهم به طرفداری و یا حداکثر سکوت شده بود، به سختی از مواضع مشهور خود ـ در رابطه دیالکتیک تئوری/پراکسیس ـ دفاع می­کرد.
    
3. از سه مطلب اعلام شده، مطلب سوم، انصافاً در حدّ یک شوخی باید به حساب بیاید! مگر عمل تصادفی طراحی، تمهید قبلی داشته و دائماً تکرار می شود؟ رژیم صهیونی هر روز ده ها خانه را ویران می کند، مدارس، بیمارستان ها و مراکز اقامت آوارگان را با حجم وسیعی از بمب های فسفری مورد حمله قرار می دهد و بالغ بر پانزده هزار نفر را تاکنون شهید کرده است و نیمی از این تعداد کودکان هستند و …..

دولت صهیونی مکرراً اعتراف کرده که نیروهای مسلح حماس در تونل های زیرزمینی مستقر بوده و تحرک نظامی دارند و لذا هدف بمباران قرار نمی گیرند و این مردم بی گناه، زن،کودک و پیر و جوان هستند که آماج حملات کور آنها قرار می گیرند. به علاوه، دولت صهیونی رسماً اعلام کرده که قصد کوچاندنِ اجباری مردم غزّه را دارد و با فشارِ بمباران های وسیع و قتل عام فجیع و بستن راه وصول آب، غذا، دارو، سوخت و سایر مایحتاج ضروری حیات می خواهد آنان را از سرزمین خودشان آواره کند.

چگونه میتوان با این همه قرائن روشن، جنایات فجیع و باورنکردنی صهیونیست ها را فارغ از نیّت نسل کشی دانست؟! هابرماس در آثار خود(خصوصاً درباره اَفعال ارتباطی و مباحثه ای و….) درباره دسترسی به فکر دیگران (و توانمندی بازسازی هسته درونی ـ نفسانی اَفعال ارادی)، آراء جالبی دارد؛ و فرض “عدم قصدیّت نسل کشی” برای اَعمال متکرر، مستمر و تمهید شده رژیم صهیونی با هیچ یک از آن موازین، قابل توجیه نمی باشد!

4. هابرماس در بیانیه خود، نگرانی شدید نسبت به گسترش ضدیّت با یهود در دنیا و خصوصاً در غرب و بالاخصّ آلمان ابراز می دارد. اما درباره اسلام­هراسیِ معاصر غربی و نفرت­پراکنی علیه مسلمانان و اِعمال خشونت به آنها و سخت­گیری “زورمدارانه” درمورد انجام شعائر مذهبی مسلمانان و راه و رسم زندگی آنان ـ از حجاب زنان گرفته تا مراسم در مساجد و … ـ هیچ سخنی نمی گوید!!

به نظر من آنچه به نمایش گذاشته شده، “نژادپرستی”، خودبرترپنداریِ تاریخی آلمانی به نحو روشن و درجه اعلاء می باشد. از سیاست­مداران غربی هیچ چیز بعید نیست، ولی از فیلسوفی که در “ساحل چپ” و “مردم­محور” تفکر غربی لنگر انداخته، نمایش این هیئت فکری بسیار جدّی و برای دیگران ـ خصوصاً روشنفکران جهان اسلام ـ آموزنده است.

5. اکنون یک سوال مهمّ مطرح است: هابرماس متفکر و فیلسوفی معروف و تاثیرگذار ـ خصوصاً در دوایر روشنفکری و پسامدرنیته ـ و صاحب مکتب در حوزه معرفت­ شناسی و از همه مهم تر در توجیه مبانی ارزشی ـ اخلاقی است. آثار او را بخش وسیعی از اهل ­نظر در غرب خوانده و می خوانند و حتی طرفداران فلسفه تحلیلی ـ که با مشی او چندان همراهی ندارند ـ مطالب او را قابل ملاحظه و مهم می دانند.

سوال مهم این است که: ادعاها و مواضع اعلام شده از سوی وی، در طرفداری از رژیم صهیونی و توجیه نسل­ کشی و جنایات وسیع آنان علیه فلسطین مظلوم ـ چه قبل از هفت اکتبر  و چه بعد از آن ـ، آیا از مبانی فکری وی ناشی می شود یا صرفاً یک نظر متعصّبانه شخصی در طرفداری از صهیونیست ها و رژیم غاصب است؟ اگر دومی باشد، مسئله اهمیتی ندارد و در دنیای غرب، متعصّبانِ کاسب فراوان یافت می شوند؛ اما اگر مواضع هابرماس منبعث از مبانی فلسفی وی باشد، مسئله بسیار مهمّ و جالب و امروزین است و درواقع  میدانی برای پرده­برداری از مبانی فکری ـ نظری لیبرالیسمِ معاصر و خصوصاً نحله مدّعی مردمی بودن است.

به نظر من همین احتمال درست است و هابرماس با مبانی تئوریکِ خود، به این نتایج تاریک و خطرناک رسیده است. خصوصاً توجه شود به اینکه وی از آن دسته از متفکران غربی است که قویّاً پیاده کردن مبانی تئوریک را به مسائل مستحدثه اجتماعی ـ سیاسی ضروری میداند و آن را یک محکّ جدّی برای قدرت تئوری و تناسب آن میداند و مجموعه مقالاتی که درباره “ظهور محافظه­ کاری جدید” در آمریکا و اروپا نوشته است به این امر صراحت دارد.

6. برای توضیح بیشتر درباره موضوع فوق الذکر، من نکاتی را از دو اثر مهمّ وی درباره ماهیّت ارزش های اخلاقی که تحت عناوین: “آگاهی اخلاقی و فعل مباحث ه­ا” و “بین حقائق و ارزشها” اشاره می­ کنم. البته هابرماس آثار فراوان دارد، فیلسوفی پرنویس و پُرکار است و توجّه به سایر نوشته ­های نامبرده را هم استطرداداً مطرح می ­نمایم.

(یک): فهم ما از حقایق عالم، چه آنها که در حوزه نظری هستند و بصورت گزاره ­هائی درصدد بیان واقعیت می­ باشند و چه آنها که مربوط به حوزه “عمل ارادی” می­ باشند و درصدد بیان “فعل موجه” هستند، هر دو قابل هستند که بر مبنای محکم و خصوصاً جهان شمول استوار شوند.

(دو). در مقابل عمده فلاسفه تحلیلی که ملاک درستی در قضایا را کاملاً با ملاک توجیه افعال (ارزش­های اخلاقی) متمایز می­دانند و انحلال یکی به دیگری را قبول ندارند، هابرماس معتقد است که به مبنائی دست پیدا کرده که هر دو زمینه درستی (صدق) در گزاره­ها و توجیه افعال (در ارزشها) را جوابگو است. و آن اعتقاد و ایمان به توان عظیم “نقادّی و مباحثه اصولی” در کشف حقائق نظری و عملی (تئوری و پراکسیس) است. و از همه مهمتر: به ما ملاک­های جهان شمول و فارغ از سرزمین، فرهنگ، نژاد و جنسّیت به دست می­دهد.

(سه). هابرماس قاعده اساسی تشخیص توجیه اخلاقی ـ ارزشی افعال را چنین بیان می­کند: (ترجمه از من است)

“قاعده اخلاقی منطوی درتئوری اخلاق مباحثه­ای که همه مبانی ارزشی عقل محور، “جهان شمول محور” و “ساختار محور” از آن قابل استنتاج است:

برای اینکه یک مبنای ارزشی ـ نورم عملی ـ قابل قبول باشد باید انتظار داشت که نتایج و آثار جانبیِ مراعات عمومیِ آن برای منافع ویژه تک تک افراد که در معرض تأثیر اِعمال آن امر هستند به نحوی باشد که همه آن را آزادانه بپذیرند.”

می­توان گفت اساس تئوری اخلاقی هابرماس بر  “اجماع” منبعث از بحث نقادانه و مباحثه جامع الاطراف استوار است؛ و مانند سایر متفکرین سکولار غربی دوران معاصر، دنبال پایه­های “جعلی” (قراردادی) برای معیارهای اخلاقی می­باشد. البته مدارس مختلفی در این زمینه ظاهر شده است؛ مانند:”مشی قرارداد اجتماعی” در نظریه جان رالز؛ اخلاق طبیعی و نفع سرجمع و امثال اینها که هابرماس همه را ردّ می­کند !

حال مسئله اجماع، قطع نظر از عملی بودن آن، چرا باید پایه توجیه یک ارزش اخلاقی باشد خود مهمترین چالش این بحث است. هابرماس در توجیه نظر خود مدّعی است که مباحثه و نقادی مورد اشاره و استناد وی دارای قواعد مهمّی است که رعایت آنها در طول بحث خود “معقول بودنِ” پایبندی به آن ارزشها را اثبات می­نماید. مثلاً: صداقت در بحث، استقبال از شنیدن حرف­های دیگران، احترام به نظرات دیگران و محاسبه و ارزیابی عادلانه و منصفانه از مواضع خود. هابرماس با توجه به اهمیت این بحث، دوّمین اصل اساسی “تئوری اخلاق مباحثه”، را چنین بیان می­کند: (ترجمه از من است)

” هر مبنای ارزشیِ (نورم) موّجه، حتماً تأیید همه اطراف قضیّه را بهمراه دارد، به شرط اینکه آنان در مباحثه عملی (نقد و بررسی) مربوط به آن شرکت کرده باشند.”

7. اکنون یک اشکال مهمّ به مواضع هابرماس قابل طرح است: حتّی بر اساس معیار “اخلاق مباحثه­ای” آیا بین همه اطراف موضوع، مباحثه­ای سیستماتیک صورت گرفته است که نتیجه آن، ادعای ارزشهای پایه برای امنیت جهانی صهیونیست­ها و صیانت از رژیم صهیونیستی شده باشد؟ اساساً در غرب کسی جرأت دارد و یا مجاز است درباره این امور بحث کند؟ و آیا اجماعی حاصل شده است؟ آری؛ اجماع یک طرفه علیه فلسطینیان مظلوم در مراکز حکومتی غرب دیده می شود! آیا مقصود از ” نورم های مقبول عمل سیاسی ـ اجتماعی همین­ها بوده؟”

البتّه من، بخشی از دستپاچگی غرب از مسئولین سیاسی گرفته تا متفکّرین آنها را، بر اساس همان مبانی هابرماس می­فهمم: خطر ظهور اجماع مقبول علیه پروژه صهیونیسم غرب است و این امر معادل انحلال کامل پروژه در میدان عمل سیاسی و ارزیابی اخلاقی اجماعی می­ باشد.

انتهای پیام/