«شیرسنگی» نمادی از سلحشوری بر گورهای بزرگان بختیاری

خبرگزاری فارس چهارمحال و بختیاری|شاید با عبور از قبرستان‌های مناطق بختیاری به پیکره‌های سنگی شیر بر روی مزار برخی افراد برخورد کرده باشید، استفاده از این نماد بر روی مزار افراد فوت شده یکی از آیین‌های قوم بختیاری در تدفین اموات است که دارای پیشینه تاریخی بسیار غنی است و امروزه نیز همچنان در بین مردم این قوم رواج دارد.

البته از شیرهای سنگی بر روی مزار تمامی افراد فوت شده استفاده نمی‌شود بلکه زمانی که فردی دلاور، شجاع، جنگاور و در مجموع شخصیتی بزرگ از دنیا می‌رود بر روی مزار او شیر سنگی قرار می‌گیرد تا به این ترتیب افراد متوجه بزرگی و جنگاوری فردی که در آن مزار آرمیده شوند.

جایگاه شیر در آیین‌های میترا، زرتشت و اسلام

عباس قنبری رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در شهرکرد، گفت: شیرسنگی یا بردشیر یک نماد یا تندیسی از پیکره سنگی شیر در بختیاری است که ریشه این موضوع به آیین میترا در ایران باز می‌گردد، در این آیین و پس از آن در آیین زرتشت و اسلام شیر جایگاه بسیار مهمی دارد و به عنوان قدرت زمینی محسوب می‌شود و خورشید نیز قدرت آسمانی است.

وی با اشاره به اینکه در برج‌های فلکی برجی به نام اسد وجود دارد، ادامه داد: در فرهنگ اسلامی نیز برای امام علی(ع) لقب اسدالله در نظر گرفته شده است همچنین وجود نام‌هایی مانند اصلان و غضنفر که به معنای شیر است جایگاه این حیوان را در فرهنگ ایرانیان باستان، زرتشت و ایرانیان مسلمان نشان می‌دهد.

قنبری افزود: شیر در واقع نماد سلحشوری، قدرتمندی، جوانمردی و آزادگی است بنابراین استفاده از نماد شیر در سنگ نگاره‌ها، تعزیه و هنرهای نمایشی، ادبیات، هنر و شعر نشان می‌دهد پیشینیان ما تا چه اندازه به جایگاه این حیوان در آثار خود توجه داشته‌اند.

وی عنوان کرد: در فرهنگ مردمان زاگرس شیر حقیقی وجود داشته است و این حیوان تا دوران قاجار نیز در طبیعت بختیاری به ویژه در کوهستان‌های زاگرس و استان‌های لر تبار زندگی می‌کرده اما به مرور زمان و بر اثر شکار و ورود تفنگ به طبیعت این حیوان منقرض شده است.

علل استفاده از شیرسنگی بر مزار مردگان در فرهنگ بختیاری

 رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری گفت: در فرهنگ بختیاری قرار دادن پیکره شیرسنگی بر روی مزار مردان بیانگر روحیه جوانمردی، صلابت، شجاعت و شهادت فرد متوفی در راه رسیدن به آرمان‌هاست.

 وی با اشاره به اینکه استفاده از نماد شیر در سنگ مزارهایی که از دوران صفوی به بعد در منطقه بختیاری وجود دارد قابل مشاهده است، تصریح کرد: عظمت شیرسنگی با شکوهمندی دولت‌ها در دوران‌های مختلف ارتباط داشته است، برای مثال شیرهای سنگی در دوران صفویه بزرگ و عظیم و در دوران نادریه و زندیه بسیار باشکوه هستند همچنین این شیرها حالت‌های ایستاده، حمله‌ور و خروشان دارند.

 قنبری یادآور شد: شیرسنگی بر روی مزار بزرگان، ریش سفیدان و انسان‌های شایسته قرار می‌گرفته و به این صورت نبوده که برای تمامی افراد از شیرسنگی استفاده شود این موضوع در قبرستان‌های قدیمی نیز قابل مشاهده است یعنی با وجود اینکه مزارهای بسیاری در این قبرستان‌ها وجود دارد اما تنها بر روی برخی از مزارها شیرسنگی قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه شیرسنگی باید به صورت حتم با روح فرد متوفی رابطه داشته باشد، بیان کرد: کارکرد شیر به صورت پیکره شیر سنگ یا نقش شیرسنگی بر روی سنگ مزارها در اغلب روستاها و مناطق بختیاری در ناحیه زاگرس وجود دارد و امروزه نیز در حال گسترش است چرا که قوم بختیاری به عنوان ایرانیان کهن همواره برای کشور جان‌فشانی کرده‌اند از این رو بر سر مزار آن‌ها شیرسنگی قرار دارد.

هفشجان مرکز ساخت شیرهای سنگی در چهارمحال و بختیاری است

رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری افزود: امروزه در چهارمحال و بختیاری سنگ‌تراشان برجسته‌ای وجود دارد که کانون آن‌ها نیز در شهر هفشجان است، این افراد در ابتدا طرح اولیه شیرسنگی را روی یک پیکره سنگی ترسیم کرده و پس از آن تراش می‌دهند، نکته مهم این است که بر روی شیرهای سنگی حدود ۴۰ تا ۵۰ نوع نگاره مانند نیزه، خنجر، اسب، کمان، خورشید و شاهنامه ترسیم می‌شود.

وی ادامه داد: شیرهای سنگی امروزی که به شکل شیرهای جنگلی یا از سنگ‌های کریستال ساخته می‌شود هیچ گونه ارتباطی با پیکره شیرسنگی در فرهنگ قوم بختیاری ندارد و این موضوع از ناحیه اصفهان وارد این فرهنگ شده چرا که از نظر کارکردها بهترین سنگ موجود در چهارمحال و بختیاری سنگ بزلر هفشجان است که با آب و هوای این منطقه سازگاری دارد و یا در استان خوزستان سنگ‌های مربوط به این استان با آب و هوای منطقه تناسب دارد بنابراین استفاده از سنگ‌های کریستال نوعی بدعت است.

قنبری عنوان کرد: در آذربایجان ترک‌های منطقه از قوچ سنگی استفاده می‌کنند و یا در ارمنستان و مناطق ارمنی‌نشین اسب سنگی مورد استفاده قرار می‌گرفته که نشان از جایگاه شکوهمندی و قدرتمندی این حیوانات دارد.

 وی با بیان اینکه بسیاری از باورها، ادبیات عامه، شعرها، سروده‌ها و نقش‌ها در کارکردهای شیرسنگی وجود دارد، اضافه کرد: استفاده از نقش سلاح بر روی شیرهای سنگی با فرد متوفی در ارتباط است یعنی برای افراد سلحشور، جنگاور و قدرتمند از نقوش سلاح و اسب استفاده می‌شود و نماد شجاعت و دلیری شخص است که در فرهنگ بختیاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

نمادهای تاریخی اقوام شناسنامه ایران و مردمان آن هستند

آنچه از مطالب ذکر شده به دست می‌آید این است که مردمان قوم بختیاری احترام ویژه‌ای برای افراد متوفی قائل بودند و شهیدان، پهلوانان، چهره‌های ماندگار و سرشناس در فرهنگ بختیاری جایگاه بسیاری ویژه‌ای داشته و پس از مرگ نیز مزار آن‌ها از شکوه و عظمت خاصی برخوردار است.

در حقیقت ایران بزرگ از سابقه‌ی فرهنگی بسیار بالا و غنی برخوردار است و گنج‌های بسیاری در دل خود پنهان و آشکار دارد، نمادهای تاریخی، هنری، فرهنگی و اجتماعی اقوام و طوائف ایرانی نیز شناسنامه‌ مردمان این مرز و بوم است بنابراین باید از این نمادها به خوبی نگهداری شود تا به دست نسل‌های آینده سپرده شوند.

پایان پیام/۶۸۰۴۴/ی