«ایران» نقطه کلیدی برای کریدور خلیج‌فارس- دریای سیاه

به گزارش خبرنگار مهر، ایران، هند و ارمنستان ابتکار منطقه‌ای کریدور چندوجهی خلیج فارس-دریای سیاه را در سال ۲۰۱۶ مطرح کردند که خلیج فارس و جنوب ایران را به آذربایجان، ارمنستان، سپس بنادر پوتی و باتومی گرجستان را به دریای سیاه متصل می‌کند. پس‌از حمل، محموله‌ها با استفاده از کشتی به بنادر بلغارستان و در نهایت به اتحادیه اروپا منتقل می‌شود. این ابتکار، علاوه بر سه کشور ایران، هند و ارمنستان منافع کشورهای جمهوری آذربایجان، گرجستان، بلغارستان و یونان را نیز دربرمی‌گیرد. همچنین در خرداد ماه امسال خبر نهایی شدن سند موافقت‌نامه کریدور بین‌المللی خلیج فارس-دریای سیاه، پس از دیدار وزیر امور خارجه ایران و دبیرکل سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه اعلام شد.

اهمیت کریدور خلیج فارس-دریای سیاه برای اتصال هند به اروپا از طریق ایران

هند به عنوان یکی از کشورهای در حال رشد اقتصاد جهانی که به تازگی انگلیس را پشت سر گذاشته و به پنجمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شده است، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه را جایگزین مناسبی برای کانال سوئز و اتصال به اروپا به خصوص بعد از افزایش تقاضای کانال سوئز در سال ۲۰۲۱ و مسدود شدن آن، در نظر گرفته است. بعد از وقوع جنگ روسیه و اوکراین و محدود شدن مقصد انتهایی کریدور شمال-جنوب به روسیه برای هندی‌ها، آن‌ها تمایل خود را به استفاده از کریدور خلیج فارس-دریای سیاه و اتصال به اروپا از طریق ایران و ارمنستان نشان دادند که نشست‌های سه جانبه ایران، هند و ارمنستان حاکی از همین مسئله است. از طرفی، رویکرد جدیدی در شراکت راهبردی پاکستان، آذربایجان و ترکیه رقم خورده است که دهلی نو را به سمت درک اهمیت و فعال‌سازی این کریدور سوق داده است.

اخیراً اتحادیه اروپا تعامل خود با ارمنستان را افزایش داده و حمایت‌های توسعه‌ای و اقتصادی خود را از آن‌ها اعلام کرده است. این حمایت‌ها که در ژوئیه ۲۰۲۱ ابلاغ شد، شامل پنج طرح اقتصادی است که بر زیرساخت‌های حمل و نقلی در منطقه سیونیک ارمنستان تمرکز دارد و ساخت بزرگراه جدید ارمنستان-ایران را نیز در برمی‌گیرد.

ارمنستان و ایران درصدد بهره‌مندی از منافع کریدور خلیج فارس-دریای سیاه هستند

ارمنستان یکی از ذی‌نفعان اصلی این کریدور به شمار می‌رود، به منافع اقتصادی، سیاسی و مهم‌تر از آن، قدرت‌نمایی در برابر اتحادیه آذربایجان و ترکیه چشم دوخته است. ارمنستان برای تحقق اهداف خود با این چالش روبه‌رو است که امکانات و زیرساخت‌های مناسبی برای ترانزیت بار از سرزمین خود را ندارد و برنامه‌ی احداث بزرگراه جدید، زمان‌بر است. لازم به ذکر است که شرکت‌های ایرانی تمایل خود برای مشارکت در احداث زیرساخت‌های مناسب در خاک ارمنستان ابراز کرده‌اند.

کریدور خلیج فارس – دریای سیاه نیز به چند دلیل برای ایران اهمیت دارد نخست آنکه ایران به عنوان نقطه کانونی اتصال چهار حوضه دریایی کلیدی شامل خلیج فارس و دریای عمان، دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه مطرح می‌شود که می‌تواند منافع اقتصادی و سیاسی خود را با ذی‌نفعان این چهار حوضه دریایی گره بزند. دوم آنکه همکاری ایران با اتحادیه اوراسیا (EEU) ذیل دو کریدور خلیج فارس-دریای سیاه و کریدور شمال-جنوب (INSTC)، تقویت می‌شود.

لازم به ذکر است که در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۹ توافق‌نامه تجارت ترجیحی اتحادیه اوراسیا و ایران (PTA) اجرا شد و در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲ به توافق‌نامه تجارت آزاد کامل ارتقا یافت. سوم آنکه تنش‌های سیاسی در منطقه قفقاز جنوبی و رقابت ترانزیتی آذربایجان و ترکیه با ایران، مسئولان را به سمت کاهش وابستگی به این کشورها و افزایش گزینه‌های کشور برای اتصال به اروپا کشانده است. مورد آخر آن است که پس از اعلام دریای سیاه به عنوان منطقه خطر جنگی توسط اوکراین و وجود تهدیدهای احتمالی، ایران می‌تواند مقدمات جذب مسیر ترانزیت محصولات راهبردی از جمله غلات را از خاک خود فراهم سازد.

برگزاری نشست‌های چندجانبه مستمر

ایران برای بهره‌برداری از موقعیت جغرافیایی خاص خود و تحقق منافع اقتصادی آن، باید کریدورهای شمال-جنوب و کریدور خلیج فارس-دریای سیاه را هر چه سریع‌تر فعال کند. به این منظور، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های منطقه‌ای و جهانی همچون اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری‌های شانگهای بهره گیرد تا بتواند توافق‌نامه‌های مشترکی در خصوص ترانزیت، گمرک، بیمه، بانکی میان کشورها برقرار کند و همچنین به تکمیل یا تقویت حلقه‌های ارتباطی این کریدورها بپردازد. این اقدامات، ابتکار عمل را به دست ایران خواهد داد تا بتواند جایگاه ترانزیتی و اقتصادی-سیاسی خود را در منطقه تثبیت کرده و گزینه‌های متعددی پیش رو داشته باشد.