«شُو چله» آیینی به بلندای قدمت مردم لر

خبرگزاری فارس لرستان- مرضیه شیرخان چگنی، هر کدام از اقوام ایران‌زمین در شب یلدا آیین و رسوم خاصی دارند و لرستان نیز به ‌عنوان یکی از خواستگاه‌های لُر و لک زبانان ایران این شب آیین خاصی دارند که ریشه این آیین در لرستان به هزاره سوم و چهارم پیش ‌از میلاد برمی‌گردد.

شب یلدا در لرستان بیشتر با نام «شو چله»، «توک چله» و «اول قاره» نام برده می‌شود و در برخی مناطق به نام ۹۰ نوروز نیز مشهور است، یعنی تا نوروز ۹۰ روز باقی‌مانده است.

چله بزرگ وکوچک اعتقادی ماندگار

«شو چله»هنوز هم برای مردم لرستان مهم است و سعی در اجرای آیین‌های خاص این شب دارند، در باور مردم لر چله بزرگ و چله کوچک وجود دارد که چله بزرگ از اول زمستان تا چهل روز یعنی تا دهم بهمن‌ماه ادامه دارد و چله کوچک در ادامه چله بزرگ به مدت ۲۰ روز ادامه دارد و علت نام‌گذاری شب یلدا در لرستان به “شو چله” اشاره به دو چله بزرگ و کوچک در فصل زمستان دارد که یک فرآیند اقلیمی و علمی است.

جمع شدن در کنار یکدیگر و در منزل بزرگ فامیل از مناسک این آیین سنتی در لرستان است و در گذشته که اکثریت مردم از نظر مالی در یک سطح قرار داشتند، هر‌کس هر چه داشت بر سر یک سفره مشترک می‌گذاشتند و همه از آن استفاده می‌کردند.

مردم مقدمات پذیرایی در این شب را از چند روز قبل فراهم می‌کنند، به ویژه در ایلات عشایر بنابر وسع مالی گوسفند، بوقلمون و خروس را از چند ماه قبل پرورش می‌دهند و در شب یلدا ذبح کرده و گوشت آن را به‌صورت کباب یا پخته سرو می‌کردند، همچنین مردم لرستان عقیده داشتند که حتماً باید در این شب اجاق روشن باشد و برای شام خون دام یا طیوری را بریزند و شام گرم و مطبوعی از گوشت طبخ کنند.

 

«چارشو دُر کنی» منسکی در تاریخ لرستان

«شال دُر کنی» یا «چارشو دُر کنی» از رسوم کهن لرستان در شب یلدا است که پسربچه‌ها بر سر پشت‌بام خانه‌ها رفته سر و صورت خود را پوشانده و شال یا چادری را به داخل حیاط خانه دراز می‌کردند و شعر «امشو اول قهاره خیر دِ هونت بواره، نون و پنیر و شیره کیخا هونت نمیره» را می‌خواندند که در این زمان صاحب‌خانه به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را درون شال‌هایی که از پشت‌بام آویزان شده بود می‌گذاشتند.

«کاسم سا» سنت برادری و همسایه داری در میان مردم لرستان

مردم لرستان در طول سال رسم «کاسم سا» را داشتند، «کاسم‌سا» از دو کلمه کاسه و همسایه گرفته شده و به «کاسه همسایه» اطلاق می‌شود، مردم لر در این شب سفره‌هایشان را با سفره همسایه یکی می‌کردند و سر یک سفره می‌نشستند و «شال دُر کردن» یا چارشو «دُر کنی» نیز مصداق رسم «کاسم سا» است.

یلدا با تنقلاتی از دل زاگرس

گندم شیر مهم‌ترین تنقلات شب یلدا در لرستان است که روش تهیه آن بدین صورت است که گندم را مدتی در شیر می‌خیسانند و سپس با نمک و زردچوبه روی تابه یا همان ساج حرارت می‌دهند و همراه با پسته وحشی که از کوه‌های زاگرس برداشت می‌شود و کنجد و شاهدانه، بو داده و با کشمش و ناردون مخلوط می‌کردند و به عنوان تنقلات شب چله مصرف می‌کنند

شیرینی محلی لرستان یا همان «برساق» به عنوان شیرینی مخصوص شب یلدا و عید نوروز است که توسط زنان لرستانی از ترکیب شیر، شکر و آرد تهیه و در روغن حیوانی سرخ می‌شود که یک شیرینی بسیار لذیذ و خوشمزه است و در یلدا شیرین کننده کام مردم لر بوده است.

 

فال «چل سرو» تفالی با زبان لکی

فال «چل سرو »یا چهل سرود از آداب شب یلدا در این دیار است به این صورت که گروهی از بزرگان خانواده در شب یلدا دور هم می‌نشینند و پس از نیت و صلوات و استعانت ازپروردگار یک نفر تسبیح به دست و چهل دانه انتخاب می‌کند و دور از دیگران می نشیند و چند دانه اول را با نام مبارک الله، محمد و علی جدا می‌کند و سپس جمع به نوبت شروع به خواندن بخشی از ابیات و اشعاری می‌کنند که به همین نام «چل سرو» معروفند و بیشتر این ابیات به زبان لکی هستند.

در این میان افرادی که «سرو» می‌خوانند از تعداد و چگونگی دانه‌های تسبیح بی‌اطلاعند تا اینکه با جدا شدن آخرین دانه یعنی چهلمین دانه تسبیح، فرد تسبیح به دست اعلام می‌کند که این دانه چهلم است و سرود و بیتی که چهلمین بیت بوده با صدای بلند برای همه تکرار می‌شود و فرد آن بیت را تا آخر می‌خواند.

هر بیت داری تفسیر خاصی است که برای افراد شرکت کننده روشن است، در چل سرو ابیات دارای تعابیر منفی و مثبت به موازات هم خوانده می‌شود و طبق اقبال و طالع هر کس بیت خاصی در دانه چهلم می افتد، که همان فال فرد است.

«خدات و بین د دو گل ژوهار ، اول اسب و زین دوم ژن و مال» به معنی خدایت بدهد دو گل از بهار اول اسب و زین دوم زن و دارایی.

«تلی ژ زلفت پاونی پامه، گری نوینمت آخر دنیامه» به معنی تاری از زلفانت پایبند پامه، لحظه‌ای نبینمت آخر دنیامه.

 «هر صو و سحر بانگ خروسان ، شوره تلمیت بار تازه عروسان» به معنی هر صبح و سحر بانگ خروسها، صدای پای کاروان تازه عروسها، نمونه هایی از ابیات فال چهل سرو هستند.

 

 

شاهنامه‌خوانی مردم در شب یلدا

در بین مردم لر شب یلدا بزرگ‌ترهای خانواده حکایت و داستان‌هایی از گذشته تعریف می‌کنند، ناگفته نماند مشهورترین افسانه شب یلدا در لرستان افسانه «امیل و ممیل» یا همان چله بزرگ و کوچک است.

برخی موارد نیز کسی که سواد داشت شروع به خواندن داستانی از روی کتاب می‌کرد، این کتاب‌ها «شاهنامه»، کتاب «فلک ناز» یا کتاب «حمله حیدری» یا امیرارسلان‌خوانی می‌کردند همه این کتاب‌ها به نظم بود و خواننده نیز آن‌ها را با آواز می‌خواند.

بازی‌ها و ورزش‌های بومی‌محلی نیز مانند کشتی و مچ‌اندازی در جمع صمیمی و خانوادگی شب یلدا فضای خوب و خوشی را برای خانواده‌های لرستانی رقم می‌زند.

آیین آتش نوروزیِ «آگِر نوروژی»شب چله مردم لک زبان

 «آگِر نوروژی» آیین آتش نوروزیِ شب چله در فهرست ملی میراث ناملموس کشور ثبت شده است و  در گاهشمار لکی ماه نوروژ اولین ماه سال و مطابق با دی ماه خورشیدی است که آغاز این ماه در غروب ۳۰ آذر خورشیدی و مصادف با شب چله است. 

به اعتقاد مردم قوم لک، در این شب که سردترین، تاریکترین و طولانی‌ترین شب سال است، هوِئَر یا مِیر (خورشید یا مهر) زاده می‌شود؛ بنابراین آتش بزرگی برپا کرده و در گرداگرد آن به پایکوبی و شادی می‌پردازند.

ما لرستانی‌ها به لحاظ باستانی بودن شب یلدا را ارج می‌‌نهیم که پیشینه تاریخی این شب نماد زایش، ایزد مهر و تاریخ ایرانیان است. امید است روزی آنچه حُسن آیین است را حفظ و خیلی از آیین‌ها که سبب تحکیم و استحکام خانواده می‌شود را زنده نگه داریم.

پایان پیام/