چولی قزک بارون کن

خبرگزاری فارس – خراسان جنوبی؛ سال هاست که کمتر بغض ابرها در آسمان خراسان جنوبی می شکند به همین واسطه زمین تشنه و سله بسته این خطه از ایران زمین بیش از همه جا باران را برای رفع عطش تمنا می کند.

آن هنگام که روستاییان خود را در برابر طبیعت بی سلاح می دیدند رو به آیین ها و رسومی آوردند تا باران را از خدای باران تمنا کنند.

اگر کمی در فرهنگ عامه مردم خراسان جنوبی تعمق کنیم باروها و آیین های بسیار می‌یابیم که در ریشه در قهر طبیعت و طلب برای باران دارد و اغلب این رسم و رسوم نیز رنگ و بوی مذهبی دارد.

 در این برهه حساس و آن طور که کارشناسان می گویند امسال خشکسال ترین سال در نیم اخیر است به همین واسطه با یکی از پژوهشگران حوزه فرهنگ خراسان جنوبی همکلام می شویم تا کمی از آیین های باران خواهی در این خطه برایمان بگوید.

رنگ بوی مذهبی تمنای باران

آن طور که دکتر مفید شاطری، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند در گفت وگو با خبرنگار فارس از این شهرستان اظهارداشت: با مطالعه فرهنگ عامه استان افسانه ها،باورها وآیین های بسیاری را می توان یافت که ریشه در خشکسالی این  سرزمین وطلب باران ازسوی مردم دارد. 

به گفته وی بیشتر مراسم های مربوط به تمنای باران رنگ و بوی مذهبی دارد و با راز و نیاز به پیشگاه خداوند برگزار می شود.

وی ادامه داد: مردم در این آیین ها، واسطه ای بین خود وخدا قرار می دهند تا از این طریق رحمت خداوند شامل حالشان شود.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ خراسان جنوبی در ادامه اضافه کرد:این آیین ها در استان با خواندن اشعار و ترانه هایی به شکل دسته جمعی همراه است که در بیشتر مواقع از زبان حیوانات و مترسک هایی که خود ساخته اند بیان می شود.

همچنین در قدیم این مراسم را زنان و بچه ها اجرا می کردند و شاید علت آن گرایش بیشتر زنان به بعضی از باورها باشد.

شاطری با اشاره به این که اجرای آداب و رسوم مربوط به طلب باران در میان ملل دیگر هم وجود دارد، خاطرنشان می کند: ترس از خشکسالی سبب شده تا برپایی مراسم مربوط به تمنای باران در خراسان جنوبی از دیگر نقاط کشور رواج بیشتری داشته باشد.

نماز طلب باران

به گفته وی، نماز ودعای طلب باران(نماز استسقاء) هم از جمله این مراسم است که وقتی باران نبارد و هیچ تدبیر دیگری برای این امر موثر واقع نشود، نیایش و درخواست نزول باران از درگاه خداوند متعال در قالب اقامه نماز و دعای باران عملی می شود. 

عضوهیئت علمی دانشگاه بیرجند با بیان این که به خواندن نماز باران در منابع دینی نیز سفارش شده است افزود: در طول تاریخ موارد بسیاری را می توان یافت که با خواندن نماز و دعا به درگاه خداوند و درخواست مردم برای نزول باران در مدت کوتاهی دیدگانشان با ریزش باران پر از اشک شوق شده است.

شاطری نماز طلب باران را از اعمال مستحبی می داند که سه روز قبل از انجام  مراسم مردم روزه می گیرند وروز سوم که بهتر است روز جمعه باشد با پای برهنه به صحرا می روند و نماز طلب باران را به جماعت برپا می کنند. در پایان نماز همه مردم دعای مخصوص باران را از صحیفه سجادیه قرائت می کنند.

مراسم باران خواهی

عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند ادامه داد: مسجد دعای باران قاین و میدان تمنای باران بیرجند نمادهایی از آیین مربوط به تمنای باران در سرزمین کویری خراسان جنوبی است و پختن غلور یکی از شایع ترین مراسم باران خواهی در استان است. 

برای انجام این کار تعدادی از افراد داوطلب با مراجعه به خانه افراد مواد مورد نیاز برای پخت غلور را جمع آوری می کنند. پس از پخت غلور از خداوند طلب باران کرده و سپس نذر خود را بین حاضران تقسیم می کنند.

 

چولی قزک

 شاطری در ادامه با بیان این که پختن غلور در مناطق مختلف استان با تفاوت های اندکی انجام می شود، می گوید: اجرای مراسم «چولی قزک» یکی دیگر ازمراسم باران خواهی خراسان جنوبی است که با ساخت عروسک وخواندن ترانه های باران و در واقع خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران بیان می شود. 

چولی قزک عروسک چوبی به شکل صلیب است و با پوشاندن لباس بر آن، بچه ها به طور دسته جمعی می خوانند:

چولی قزک بارون کن
بارون بی پایون کن
گندم به زیر خاکه
 از تشنگی هلاکه 
گل های سرخ لاله
زتشنگی مناله
چولی قزک، بیا بیا
با ابری سیا سیا
بارون بیا جر جر
تو نودنا شر شر

به گفته وی، در این اشعار، روزی افراد وابسته به باران رحمت خداوند است و به این طریق کودکان با خواندن این اشعار به در خانه ها می روند و صاحبان خانه ها به آن ها شیرینی وآجیل می دهند وروی چولی قزک آب می پاشند. کودکان شیرینی هایی را که جمع آوری کرده اند را در پایان میان خود و نیازمندان تقسیم و برای بارش باران دعا می‌کنند.

وی با اشاره به این که در اشعار عامه ابیاتی برای طلب باران وجود دارد گفت: شعر «ا… بده توبارون» یکی از این اشعار است.

ا… بده تو بارون/ به ما گندم کارون

به حق شاه مردون/ یارب بده توبارون

ماها که دیمه کاریم/ آبی به جو نداریم/ از تشنگی هلاکیم
ای خدا بارش بده/ بارش بی پایون بده

گندم که سینه چاکه/ شش ماه زیر خاکه/ از تشنگی هلاکه

 

مراسم اَتَلو

سیداحمد برآبادی، یکی دیگر از پژوهشگران حوزه میراث و فرهنگ خراسان جنوبی هم با تاکید براین نکته که به دلایل مختلفی آداب و رسوم و به طور کلی فرهنگ این منطقه دچار تغییرات زیادی نشده است گفت: بعضی از این مراسم جنبه موردی دارند و به طور مستمر در طول سال برگزار نمی شوند که آداب و رسوم طلب باران از جمله  این مراسم است که خاص خراسان جنوبی نیست و حتی در شهرهای شمال کشور که نسبت به سال های گذشته کمتر باران دارد، نیز اجرا می شود.

وی مهم ترین آداب ورسوم طلب باران را درخراسان جنوبی «اتلو» اعلام و خاطرنشان کرد: این مراسم در گذشته بیشتر در استان انجام می شد و در حال حاضر منسوخ شده است. 

برای اجرای آن جمعی از بچه های دختر وپسر با تکه ای چوب که تعدادی پارچه به دورآن بسته می شود،یک مترسک به نام «اَتَلو» درست می کنند و آن را با لباس های کهنه می پوشانند.یکی از بچه ها به عنوان سردسته اتلو را برداشته و در کوچه ها به راه می افتند و در مقابل هر خانه می خوانند:
اَتَلو، مَتالو
ای خدا بارو کو
بارون اوشارو کو
تلوی ما تشنه شده
ورکوه و ور پشته شده
اوی غدیرش مایه
کمچه شیرش مایه
ای خدا بارو کو
بارون اوشارو کو
ور چوی چوپونو کو
وربیل دهقونو کو ورگز گورونوکو
ای خدا بارو کو
بارون اوشارو کو
ای نیم کو لاله زار
او نیم کو لاله زار
خیمه زده ترک هزار
ای خدا بارو کو
 بارون اوشارو کو
چو پو پنیر مایه/ نون پتیر مایه/ سگی خمیر مایه / بزغله، شیر مایه
بزون زرد لاله ای/ هر سال مزایه جَمَلی/ امسال بمرد از تشنگی
ای خدا بارو کو/ بارون اوشارو کو…

به گفته  این پژوهشگر صاحبان خانه ها به نشانه ریزش باران روی مترسک بچه ها آب ریخته و خوراکی هایی مانند آرد، گندم، خرما یا پول به آن ها می دادند و پس از آن بچه ها آن چه را که جمع شده بود را تقسیم و با آرد و حبوبات جمع شده نان و غلور می پختند و بین مردم و نیازمندان تقسیم می کردند. در قاین و فردوس به این مراسم «چولی قزک» نیز می‌گویند.

سنگ درنک درنکو

برآبادی در زمینه دیگر آداب و رسوم طلب باران در خراسان جنوبی ادامه داد: در گذشته در روستاهای خور مراسمی با نام «سنگ درنک درنکو» برای طلب باران انجام می شده است. در این مراسم سنگی در داخل خندق ده بود، اهالی روستا هنگام خشکسالی با سازو دهل به آن محل می رفتند و سنگ درنک درنکو را به ده برمی گرداندند و معتقد بودند که با انجام این کار باران می بارد.

پایان پیام/