گرجستان همچنان سردرگم بین روسیه و غرب

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این ایده که حزب حاکم رویای گرجستان به‌ عنوان یک حزب طرفدار روسیه و بنیانگذار آن، بیدزینا ایوانیشویلیِ میلیاردر، به عنوان یک سیاستمدار طرفدار روسیه است، در گرجستان و غرب به یک کلیشه دائمی تبدیل شده است. گذاره فوق مدام توسط مخالفان گرجستان، کارشناسان و رسانه های جهان تکرار می‌شود.

دلایل ظاهری این امر را می‌توان درک کرد. گرجستان به تحریم‌های ضد روسیه نپیوست، از ارسال سلاح به اوکراین امتناع می‌ورزد و به برخی از مخالفان و روزنامه نگاران ضد روس اجازه ورود به کشور را نمی‌دهد.

تفلیس از ابتدای جنگ اوکراین بیش از یک بار از سوی مسکو به خاطر این موضع‌گیری‌ها مورد تمجید قرار گرفته است. همچنین مقامات گرجستان مدام کشورهای غربی و اوکراین را به تلاش برای کشاندن این کشور به درگیری مسلحانه با روسیه متهم می‌کنند. به عبارت دیگر مقامات گرجستان در حال بیان این مطلب هستند که اگر جنگ بهای پیوستن به اتحادیه اروپا است، «ما این را نمی‌خواهیم».

با این حال، اگر در مورد اقدامات واقعی مقامات گرجستان صحبت کنیم، دلیلی وجود ندارد که ادعا کنیم تفلیس در راستای منافع مسکو عمل می‌کند. این بدان معناست که دلایل تنش در داخل گرجستان و درگیری با بروکسل و کیف را باید در جای دیگری جستجو کرد.

آنچه که نیست

آخرین موج اتهامات به رفتار طرفداران روسیه علیه مقامات گرجستان در ماه مارس رخ داد، زمانی که اعتراضات گسترده‌ای در این کشور علیه تلاش برای تصویب قانونی، در مورد عوامل خارجی برگزار شد.

یکی از شعارهای اصلی معترضان این بود: «نه به قوانین روسیه». این قانون در واقع مشابه قانونی در روسیه بود. اما معترضان معنای دیگری نیز به این شعار دادند و آن، متهم کردن مقامات گرجستان به دنباله‌روی و اتخاذ سیاست‌های همسو با روسیه بود.

با این حال، این سرزنش‌ها نسبتاً غیر واقعی و زاییده افکار مخالفان دولت و حزب حاکم این کشور است. اگر به اقدامات مقامات گرجستان در چند سال گذشته نگاه کنیم، به سختی می‌توان گام‌هایی به طرفداری از روسیه را در میان آن‌ها یافت.

در سال 2023، این کشور هیچ روابط دیپلماتیکی با روسیه ندارد. عدم وجود خطوط ارتباطی هوایی میان دو کشور، محکوم کردن حمله روسیه به اوکراین، دفاع و حمایت از تمامیت ارضی اوکراین و اعلام رای مثبت در قطعنامه‌های سازمان ملل به نفع اوکراین نمونه‌ای از اقدامات دولت فعلی گرجستان در حرکت خلاف جهت رویه مسکو است.

در جریان اعتراضات چند ماه گذشته، بسیاری، از جمله سالومه زورابیشویلی رئیس جمهور کشور، (که به لطف حمایت ایوانیشویلی به قدرت رسید) یادآوری کردند که مسیر ادغام یورو-آتلانتیک در قانون اساسی گرجستان نوشته شده است.

به این ترتیب منتقدان، به نقض الزامات قانون اساسی توسط مقامات و حزب حاکم اشاره کردند، اما با نگاهی به گذشته می‌توان دید که در جریان اصلاحات سال 2018 این لایحه حرکت به سمت ساختارهای اروپایی دقیقاً با فعالیت‌های حزب رویای گرجستان به قانون اساسی این کشور اضافه شده است.

این درست است که ریل‌گذاری حرکت کشور به سمت اتحادیه اروپا و ناتو توسط رئیس جمهور سابق گرجستان میخائیل ساکاشویلی انجام گرفته، اما روند ادغام گرجستان در ساختارهای اروپایی توسط تمام احزاب و دولت‌های بعدی در این کشور با قدرت در حال پیگیری بوده است.

به همان نسبت حرکت به سمت یورو-آتلانتیک فاصله گرفتن از ساختارهای روسی در دولت‌های این کشور با شدت و ضعف همراه بوده است. به‌ عنوان مثال در سال گذشته، حزب رویای گرجستان نه‌ تنها به دلیل اتخاذ موضعی بی‌طرف در خصوص جنگ اوکراین مورد انتقاد قرار گرفت، بلکه به محض طرح این ایده در مسکو به نفع عادی سازی روابط با تفلیس و یا تمجید از مقامات گرجستان در رسانه‌های روسیه، بلافاصله اتهامات جدیدی بر علیه سران حزب رویای گرجستان در این کشور مطرح شد در صورتی که هیچ کدام از خواسته‌های مسکو از قبیل راه‌اندازی مجدد خطوط هوایی میان دو کشور هرگز اجرایی نشد.

کلیشه‌ای دیگر در ارتباط با حزب حاکم این است که گرجستان از تحریم‌های غرب علیه روسیه تبعیت نمی‌کند که البته این موضوع به دلیل اظهارات مقامات گرجی مطرح شده: آن‌ها بارها گفتند که کشور به تحریم‌ها ضد روسیه نخواهد پیوست، اما در عمل اینطور نیست. در ژوئیه سال گذشته، وزارت امور‌ خارجه‌ ایالات متحده گزارشی را منتشر و در آن اشاره کرده بود که گرجستان به طور منظم از محدودیت‌های بین‌المللی اعمال شده علیه روسیه پیروی می‌کند.

دلایل عمل گرایی رویای گرجستان

شاید منشأ اصلی اتهامات علیه دولت گرجستان به طرفداری از روسیه، تلاش آن برای ایجاد روابط عملگرایانه با مسکو باشد. این رویکرد در ماه‌های اخیر به وجود نیامده است. به عنوان مثال، در سال 2015، در جریان افتتاح یک مرکز آموزشی ناتو در گرجستان، ایراکلی گاریباشویلی، نخست وزیر کنونی این کشور تاکید کرد: «فعالیت مرکز آموزش نظامی ناتو به هیچ وجه علیه روسیه نخواهد بود» اما طبق سیاست‌های نزدیکی با غرب افتتاح این مرکز امری ضروری است.

از زمان آغاز جنگ در اوکراین، رهبران رویای گرجستان بارها اعلام کرده‌اند که تا زمانی که این حزب در قدرت باقی بماند، اجازه گشودن «جبهه دوم» علیه روسیه را نخواهند داد، زیرا آن‌ها معتقدند که ارسال تسلیحات به اوکراین برای مسکو یک خط قرمز مسلم است.

از نظر اعضای دولت فعلی و حزب حاکم، سال 2022 نشان داد که سیاست خارجی روسیه چقدر می‌تواند غیرقابل پیش‌بینی باشد و واکنش خشونت آمیز مسکو به اعتراضات ماه مارس یادآور این بود که گرجستان در برابر تهدیدات روسیه بسیار آسیب پذیر است، چیزی به مراتب بیشتر از اوکراین.

موضوعی که در گرجستان، هم دولت و هم مخالفانش در مورد آن اتفاق نظر دارند اینست که آنان خود را اولین قربانی جاه‌طلبی‌های امپراتوری روسیه در فضای پس از شوروی می دانند. ترس از سیاست‌های مسکو با این واقعیت تقویت می‌شود که هر بار که رهبری گرجستان یک مسیر بیش از حد غربگرایانه در پیش می‌گیرد، روابط این کشور با مسکو به شدت تیره می‌شود و این موضوع با شروع حمایت روسیه از جدایی‌طلبان و یا ورود نظامی ارتش به جنگ به پایان می‌رسد.

اما آنچه در این روند حائز اهمیت است تنها ماندن گرجستان و عدم حمایت شرکاء غربی در تقابل این کشور با روسیه است.

از سوی دیگر، جمعیت گرجستان نیز از سمت روسیه احساس خطر می‌کند. ترس از این که اگر اوکراین در جنگ پیش‌رو شکست بخورد، گرجستان می‌‌تواند هدف بعدی روس‌ها باشد. هم مخالفان دولت و هم حامیان آن در این برداشت امنیتی هم‌نظر هستند به شکلی که 72 درصد از گرجی‌ها چنین تفکری دارند.

از نظر جامعه گرجستان، راه‌های مختلفی برای پاسخ به تهدید روسیه وجود دارد. بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده در نیمه دوم سال گذشته، 36 درصد از مردم گرجستان معتقدند که می‌توان از جنگ با روسیه به قیمت سازش با این کشور جلوگیری بعمل آورد و این دقیقاً همان رویکردی است که حزب حاکم رویای گرجستان در نحوه تعامل با روس‌ها پیشنهاد می‌کند.

در آن سو 22 درصد از مردم گرجی با این دیدگاه مخالفند. بقیه افراد حاضر در نظرسنجی یا نمی‌دانند چگونه به این سوال پاسخ دهند یا معتقدند که خطر جنگ با روسیه بسیار دور از ذهن است.

در عین حال، اکثریت مردم هنوز معتقد هستند که مقامات گرجستان بیش از حد محافظه‌کارانه با روس‌ها تعامل می‌کنند. نظرسنجی های ماه مارس نشان می دهد که بیش از 60 درصد گرجستانی‌ها مایلند گرجستان حمایت بیشتری از اوکراین در جنگ با روسیه از خود نشان دهد و نیمی از پاسخ دهندگان موافق ارائه سلاح تفلیس به کی یف هستند.

البته تمایل به افزایش کمک به اوکراین را می‌توان با این واقعیت توضیح داد که برای برخی از گرجی‌ها، جنگ اوکراین و روسیه را نوعی جنگ نیابتی برای بازگرداندن تمامیت ارضی خود قلمداد می‌کنند. مصداق این امر را باید در حضور لژیونرهای گرجستانی دانست که یکی از بزرگترین گروه‌های خارجی شاغل در ارتش اوکراین در جنگ با روسیه را تشکیل می‌دهند.

در همین ارتباط سالومه زورابیشویلی، رئیس جمهور این کشور نیز پیشنهاد کرد که خروج ارتش روسیه از اوستیای‌جنوبی و آبخازیا در توافقنامه صلح آینده روسیه با اوکراین از سوی نهادهای بین‌المللی گنجانده شود. در عین حال، گرجی‌ها مخالف حل مناقشات ارضی خود با جدایی‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبیِ تحت حمایت روسیه با زور هستند و اکثریت مطلق آن‌ها تمایل دارند که حل مناقشات از طریق مذاکره و گفتگو اتفاق حاصل شود.

انگیزه‌های «رویای گرجستان»

اعتراضات در جمهوری‌های شوروی سابق، مدت‌هاست که از منظر تقابل غرب و روسیه نگریسته می‌شود، اما اعتراضات مارس علیه قانون ماموران خارجی در گرجستان با منشاء و دلایل داخلی ایجاد شد.

در سال 2022، رویای گرجستان با یک سوال دشوار روبرو شد، چگونه آینده اروپایی شدن را برای خود تضمین کند، در حالی که وارد تنش و نزاع با مسکو نشود و در عین حال بتواند قدرت خود را حفظ کند.

رویای گرجستان در حال قدم زدن روی طناب نازک این سه‌گانه بود که با اعتراضات مارس (اسفندماه 1401) روبرو شد و پس‌از بازپس‌گیری قانون جنجالی عوامل خارجی از مجلس اعتراضات خیابانی پایان یافت. این بدان معناست که تهدید روسیه برای گرجستان تهدیدی واقعی و عینی است. اما تهدید روس‌ها این واقعیت را نفی نمی‌کند که مقامات گرجستان می‌توانند برای حل مشکلات خود و مبارزه با رقبا پشت آن پنهان شوند و از این تهدید استفاده کنند.

سال گذشته گرجستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا درخواست داد، اما کمیسیون اروپا وضعیت کشورهای نامزد را تنها به اوکراین و مولداوی اعطا کرد و درخواست گرجستان را رد کرد. در عوض، این کشور «چشم انداز اروپایی» را دریافت کرد که شامل فهرستی از 12 توصیه بود. پیشنهادی برای آمادگی بهتر و قبولی در آزمون سال آینده.

این ضربه محکمی به حزب حاکم بود و نشانه‌ای واضح از نارضایتی اتحادیه اروپا از روند اوضاع سیاسی در کشور. امتناع کمیسیون اروپا اعتراضاتی را در این کشور برانگیخت.

در پاسخ، رویای گرجستان وارد مرحله تقابلی شد و در کشور مقدمات تصویب قانونی در مورد عوامل خارجی را آغاز کرد. دلایل مختلفی وجود دارد که چرا حزب حاکم تصمیم به این کار گرفت. به‌نظر می‌رسد ساده‌ترین و صحیح‌ترین این دلایل محدود کردن امکانات مخالفان و رسانه‌های مستقل تحت حمایت غرب بود که تا حد امکان از تحریک افکارعمومی گرجی‌ها جلوگیری کند.

 

البته نقطه ضعف این استراتژی اینست که ذینفع اصلی کمک‌های غرب در کشور خود دولت گرجستان است. اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده سالانه ده‌ها میلیون دلار به برنامه‌های دولتی کمک می‌کنند: توسعه و آموزش منطقه‌ای، پروژه‌های فرهنگی و پروژه‌هایی برای بهبود کارکرد نهادهای دموکراتیک از این دست هستند.

توضیح دیگر ترکیبی از احساسات مختلف است، از جمله احساس کوچک شمرده شدن و یا نارضایتی از اینکه به گرجستان نامزدی عضویت در اتحادیه اروپا داده نشد تا تلاش، برای چانه زنی با اتحادیه اروپا.

چشم انداز 2024

با این وجود، گستردگی اعتراضات علیه قانون عوامل خارجی، منجر به افزایش محبوبیت مخالفان دولت و حزب حاکم رویای گرجستان نشد. پس از لغو این قانون، فعالیت های خیابانی به سرعت محو شد و همه چیز به حالت عادی خود بازگشت.

از روی عادت، اعتراضات مارس در تفلیس با انقلاب‌های رنگی و میدان اوکراین مقایسه شد و در یک داستان و روایت جهانی در مورد چگونگی دفاع مردم از تمایل خود برای زندگی در یک جامعه دموکراتیک غربی قرار گرفت، اما هیچ درام واقعی در اعتراضات وجود نداشت. تنش در جمعیت نیز وجود نداشت بلکه بیشتر شبیه یک جشنواره مردمی بود.

تلاش مخالفان دولت برای سوار شدن بر موج اعتراض و دستیابی به انحلال مجلس نیز به جایی نرسید. مخالفان در گرجستان چندان محبوب نیستند. تکه تکه شده، به حاشیه رفته و سال‌هاست از همین شعارها استفاده می‌کنند.

دیگر متهم کردن مدام مقامات به روسیه‌گرایی به آنها امتیاز سیاسی خاصی نمی‌دهد. نظرسنجی‌های انجام شده در پایان سال گذشته نشان می‌دهد که هنوز حزب رویای گرجستان یک برتری چهار برابری نسبت به حزب مخالف خود یعنی حزب طرفدار ساکاشویلی دارد. 25 درصد حزب رویای گرجستان در مقابل تنها 6 درصد حزب متبوع ساکاشویلی و جمع آراء احزاب دیگر در نظر سنجی مجموعاً 13 درصد بیشتر نمی‌‌شود.

بر اساس همین نظرسنجی، حدود 50 درصد مردم گرجستان نتوانستند حزبی را معرفی کنند که منافع آن‌ها را تامین کند، اما، با وجود چنین آشفتگی در جامعه گرجستان، در یک چیز توافق دارند: اکثریت مطلق – بیش از 80 درصد- مردم گرجستان خواهان عضویت این کشور در اتحادیه اروپا هستند.

بنابراین، موفقیت رویای گرجستان در انتخابات سال 2024 بیشتر به آنچه کمیسیون اروپا در سال بعد در خصوص عضویت این کشور در اتحادیه اروپا می‌گوید بستگی دارد و ظاهراً آن‌ها اینبار درخواست گرجستان را برای عضویت قبول خواهند کرد.

تقریباً بلافاصله پس از لغو قانون عوامل خارجی، بحران میان بروکسل و تفلیس جای خود را به گرم شدن روابط داد. پیش از این در ماه مارس، وزرای خارجه بریتانیا و آلمان یکی پس از دیگری از تفلیس بازدید کردند و سپس مشخص شد که کمیسیون اروپا تمایل دارد به گرجستان وضعیت نامزدی اعطا کند. در این شرایط دولت گرجستان تنها باید مراقب باشد در ماه های آینده اقداماتی را انجام ندهد که کشور را از اتحادیه اروپا دور نگه دارد.

واضح است که بروکسل از همه روندهای سیاسی در گرجستان کنونی راضی نیست، اما هیچ نیروی جایگزینی در این کشور وجود ندارد که بتواند به آن تکیه کند و بنابراین، ظاهراً اتحادیه اروپا آماده است تا برخی از عادات اقتدارگرایانه رویای گرجستان را تحمل کند.

 مهدی سیف تبریزی- پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز جنوبی

انتهای پیام/