درآمدی بر رابطه اخلاق و فقه سیاسی با حضور مردم در انتخابات

گروه خبرگزاری فارس سیاسی؛ یادداشت- مریم اسماعیلی پژوهشگر حقوق اسلامی: یکی از تلقی‌هایی که از اخلاق سیاسی و فقه سیاسی وجود دارد جنبه فراگیرسازی بایدها و نبایدهای اخلاقی و شرعی در عرصه سیاست و حکمرانی هست که همواره در اندیشه امامین انقلاب اسلامی مورد تأکید بوده است.

دو علم اخلاق و فقه به ترتیب در پی بیان ارزش‌گذاری و الزام گذاری آن دسته از صفات انسانی هستند که بتوان از طریق آن‌ها به زندگی مطلوب در تمامی ساحات و شئون بشری دست‌یافت. از جمله ساحات بشری، عرصه سیاست و حکمرانی است که باید دانست در این حوزه، مردم و دولت چه‌کارهایی باید انجام داده و از چه اموری لازم است اجتناب کنند. این امر، به‌ویژه در نظام سیاسی از نوع دموکراسی قابل‌طرح و بحث است. زیرا شالوده و اساس این نظام، «جمهوریت یا مردم‌سالاری» است.

در مکتب حقوقی اسلام، باتوجه‌به آن که از یک سو، تمام امور زندگی مردم باید بر اساس آموزه‌های دینی و منطقِ شریعت اسلام باشد و از سوی دیگر، مردم نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در حاکمیت و حکمرانی کارگزاران جامعه دارند؛ لذا نظام سیاسی مطلوب انقلاب اسلامی ایران، “جمهوری اسلامی” یا “مردم‌سالاری دینی” هست.

یکی از گزاره‌های اخلاقی و احکام فقهی در عرصه سیاست و حکمرانی در نظام مردم‌سالاری دینی، الزام مردم برای مشارکت در انتخابات است.

زیرا حضور فعال همراه با عقلانیت مردم در انتخابات، نقش بسیار مهمی در استمرار  حاکمیت و اعتلا و بالندگی آن دارد.  برای تحقق این هدف، لازم است مردم در انتخابات سرنوشت‌ساز جامعه اسلامی، در مسیر عقلانیت حرکت کرده و افراد مناسب و شایسته‌ای را برای دستگاه حاکمیتی انتخاب کنند تا در حلّ مسائل و مشکلات مردم و نظام اسلامی کوشا باشند. از جمله مبانی این مسئله، آیه ۴۱ سوره مبارکه حج است که می‌فرماید: “الَّذینَ إنْ مَکَّنّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلّهِ عاقِبَةُ الأُمُور؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، زکات می‌دهند، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند و پایان همه ی کارها از آن خداست.”  

تعمق در این آیه، به این حقیقت مهم رهنمون است که مشارکت و حضور فعال مردم در انتخابات به جز داشتن صبغه و جهت اخلاق سیاسی؛ وجهه فقهی و شرعی نیز دارد؛ با این بیان که مردم همواره تکلیف اخلاقی و شرعی دارند که در سرنوشت جامعه اسلامی تأثیرگذار بوده و برای اصلاح آن تلاش کنند. یکی از موارد بارز این امر، آن است که افرادی را برای حکمرانی انتخاب نمایند که به جز ادای تکالیف عبادی خود در مقابل خداوند متعال، از وظایف اجتماعی و سیاسی خود نیز غفلت نورزیده و به آن اهتمام داشته باشند؛ بنابراین در نظام اسلامی، حضور مردم در انتخابات یکی از مصادیق مهم اخلاق و فقه سیاسی تلقی می‌شود. چنانچه در مکتب امامین انقلاب به هر دو بعد این قضیه اذعان و تصریح شده است.

به همین خاطر حضرت امام خمینی (ره) شرکت در انتخابات را وظیفه ی ملی و شرعی دانسته و بیان داشته است «این وظیفه‌ای است الهی، وظیفه‌ای است ملی، وظیفه‌ای است انسانی و وظیفه‌ای است که ما باید به آن عمل بکنیم. همه‌مان باید در انتخابات شرکت کنیم.» [۱]

حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه ای (مدظله‌العالی) نیز شرکت در انتخابات را به‌عنوان یک سرمایه اجتماعی که موجب حفظ عزت ملی است دانسته و چنین می‌فرماید: «درست در نقطه ی مقابل خواست دشمنان، همه ی ما باید در انتخابات حضور فعالی داشته باشیم… انتخابات، یکی از شاخص‌های رشد ملی ماست. انتخابات، وسیله‌ای برای عزت ملی است.» [۲] و یا در جای دیگر فرموده‌اند: «انتخابات، فقط یک پدیده ی سیاسی نیست… هم حق و هم تکلیف مردم است که بیایند و سرنوشت کشورشان را به دست خود تعیین کنند.» [۳]

بدیهی است در این مسیر، لازم است که مردم آداب اسلامی و اخلاق انتخاباتی را رعایت نموده و تنها هدف ایشان، تنظیم و سامان‌دادن به جامعه اسلامی باشد و این مهم نیز، از مصادیق اخلاق و فقه سیاسی شمرده می‌شود؛ اما ” آنچه که از اهمیت بیشتری برخوردار است، مسئله حضور مردم در صحنه انتخابات است”. [۴] بر اساس آنچه گفته شد؛ حضور فعال و همه‌گیر در انتخابات یکی از مهم‌ترین مصادیق احکام اخلاقی و گزاره‌های الزام‌آور فقهی در ساحت سیاست به‌مثابه یکی از مستحکم‌ترین نمادهای استحکام و اقتدار یک نظام در مقابل فتنه‌گری‌های معاندان و دشمنان داخلی و خارجی است. چنانچه ” از نظر مردم دنیا و تحلیلگران و سیاست‌گذاران عالم، آن نظامی مستحکم است که تعداد بیشتری از مردمش در هنگام انتخابات پای صندوق‌ها آمده و رأی بدهند. این نشانه استحکام یک نظام است.” [۵]

فهرست منابع
۱. صحیفه ی امام خمینی، ج۱۸، ص۳۱۸
۲. بیانات مقام معظم رهبری  در جمع مردم استان کردستان‌ در میدان آزادی سنندج‌، ۲۲/۰۲/۱۳۸۸
۳. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران حج، ۲۶/ ۱۱/۱۳۷۸
۴. بیانات مقام معظم رهبری  در جمع مردم استان کردستان‌ در میدان آزادی سنندج‌، ۲۲/۰۲/۱۳۸۸
۵. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران حج، ۲۶/ ۱۱/۱۳۷۸

پایان پیام/