روابط اسرائیل و اردن، بدتر از بد

گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس – یادداشت تحلیلی؛ وحید صمدی.

از آغاز جنگ و عملیات «شمشیرهای آهنی» علیه غزه (در پاسخ به عملیات طوفان الاقصی)، روابط اردن و اسرائیل هم رو به تیرگی گذاشت. یک ماه بعد از شروع جنگ (اول نوامبر)، اردن سفیر خود را فراخواند و سفیر اسرائیل در عَمـان را «عنصر نامطلوب» نامید و به تل‌آویو اعلام کرد سفیرش حق بازگشت به اردن ندارد.

البته این تیرگی قبل از این جنگ شروع شده بود. برخی کارشناسان سیاسی اردن می‌گویند، تیرگی روابط از زمان روی کار آمدن کابینه افراطی بنیامین نتانیاهو آغاز شد (۲۹ دسامبر ۲۰۲۲)؛ از زمانی که کابینه راستگرا، هر روز در کرانه باختری تنش را افزایش داد و وضعیت مسجدالاقصی را بحرانی کرد.

نیمه آوریل ۲۰۲۲ اتفاق عجیبی رخ داد. بشر الخصاونه نخست‌وزیر اردن که از تنش‌زایی اسرائیل در کرانه باختری و قدس به تنگ آمده بود، به پارلمان رفت و گفت: «من به همه فلسطینی‌ها و همه کارمندان اوقاف اسلامی اردن، که سرافراز مانند مناره ایستاده‌اند و بارانی از سنگ را به صهیونیست‌های تحت حمایت دولت اشغالگر اسرائیل پرت می‌کنند، آنگاه که آنان در حال هتک حرمت مسجد الاقصی هستند، درود می‌فرستم».

خصاونه، ضمن اشغالگر خواندنِ اسرائیل، از پرتاب سنگ به شهرکنشینان صهیونیست هم تمجید کرد. چنین اموری در ادبیات دیپلماتیک اردن نبوده و همین اسرائیلی‌ها را عصبانی کرد.

دولت اردن تحت فشار مردم خود، بارها اعلام کرده که «مسجد الاقصی» خط قرمز است. نفتالی بنت نخست وزیر چند ماهه اسرائیل هم آن سخنان را تحریک‌آمیز خواند و این تنش آنقدر ادامه یافت تا برخی مثل رسانه آمریکایی «الحره» در گزارشی اعلام کردند، روابط اردن و اسرائیل در لبه پرتگاه قرار گرفته است.

تنش، در قدس و کرانه باختری و روبط عَمان-تل‌‌آویو ادامه یافت. اسرائیلی‌ها عدم دعوت رئیس اسرائیل به مراسم عروسی ولی‌عهد اردن را نشانه سردی شدید روابط قلمداد کردند. سرانجام با طوفان الاقصی، این روابط بدتر از بد شد. از طرفی اسرائیل ایده کوچاندن مردم غزه به اردن و مصر را مطرح کرد و مسئله برای اردن قوزِ بالای قوز شد؛ چون اردن تا قبل از طوفان الاقصی نگران بحران در کرانه باختری و سرایت آن به مردم خودش بود و حال اسرائیل، صحبت از انتقال سکنه غزه به اردن هم می‌کند. لذا ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن پاسخ داد: «غزه وطن فلسطینیان است و خواهد ماند».

سرانجام یک ماه پس از جنگ، تنش به حدی رسید که اردن سفیرش را فراخواند. هم‌اکنون جلسات امنیتی مشترک اردن و اسرائیل که از حدود ده سال پیش، سالانه دو تا سه بار در هتل‌های نتانیا و بحر المیت برگزار می‌شد و نتایج آن مورد اطمینان شاه اردن و سران تل‌آویو برای زمان‌های اضطراری بود، از هفتم اکتبر، تعلیق شده است.

اسرائیلی‌ها در این مدت حتی از مصاحبه ملکه رانیا همسر شاه با سی.ان.ان هم ناراحت شده‌اند. به تعبیر یدیعوت آحارونوت، بعد از هفتم اکتبر، «رانیا اولین نفر در اردن بود که دهانش را علیه اسرائیل باز کرد». یدیعوت نوشت، دلیلش است که ریشه رانیا، فلسطینی است. او در مصاحبه با سی.ان.ان اسرائیل را به دلیل کشتار در غزه محکوم ‌کرد و گفت، از رنج هزاران نوزاد و شیرخواره، متأسف است بدون اینکه از حمله حماس چیزی به زبان آورد. همین اسرائیلی‌ها را ناراحت کرد. مدتی بعد، اسرائیل ویدئویی از اتفاقات هفتم اکتبر برای همسر شاه اردن فرستاد. رانیا در مصاحبه دوم با سی.ان.ان، صرفاً لحنش را علیه اسرائیل نرم‌تر کرد اما در واکنش به ادعاهای اسرائیل مبنی بر اینکه نیروهای حماس مرتکب «جنایت‌های غیراخلاقی» شدند و حتی جو بایدن هم آن را تکرار کرد، گفت، «رئیس جمهور بایدن که این امور دردناک را که ادعا شده، به چشم خود ندیده است».

تیرگی روابط به اینجا ختم نشد. اردن چهارم ژانویه (تقریبا دو ماه پس از آغاز جنگ) از شکایت حقوقی آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان دادگستری بین‌المللی به اتهام «نسل کشی و نقض توافقنامه ۱۹۴۸ برای منع نسل کشی» اعلام حمایت کرد. صفدی وزیر خارجه اردن گفت «قطعاً ما از این شکایت، حمایت می‌کنیم و کارشناسان حقوقی ما پرونده‌های لازم را برای تعامل با این شکایت آماده می‌کنند».

اردنی‌ها خیلی از اسرائیل شاکی هستند. آنها معتقدند، اسرائیل خود را دولتی فراقانونی می‌داند که بر خلاف اراده جامعه بین‌الملل به خود اجازه داده نسل‌کشی کند. این، محتوای صحبت وزیر خارجه اردن است.

نکته همه این ناراحتی‌ها اینجاست؛ در حقیقت اگر نگوییم که اردن بیشتر از آنکه برای فلسطین ناراحت باشد، نگران آینده خودش هست، شاید بخش مهمی از واقعیت را نگفته باشیم. لذا باید تأکید کرد: اردن رویکرد افراطی کابینه راستگرای نتانیاهو را به مثابه بمبی ساعتی در کرانه باختری تلقی می‌کند. به هم ریختن کرانه باختری یعنی سرریز شدن بحران جدی به اردن. بخصوص که اردن شاهد است، اسرائیل از ارتکاب هیچ جنایتی برای تخلیه غزه از جمعیتش، فروگذار نمی‌کند و در حقیقت اصرار تاریخی مردم غزه برای ماندن در سرزمینشان است که طرح کوچاندن سکنه غزه تا الان ناکام مانده است.

اردن معتقد است تاکنون هیچ بندی از توافق صلح با اسرائیل (وادی عربه) را نقض نکرده ولی در مقابل، اسرائیل با ایجاد بحران در قدس و کران باختری، قیمومیت اردن بر مراکز مقدسه اسلامی و مسیحی فلسطین را مکرراً زیر پا گذاشته و اکنون هم در حال صدور بحران به اردن و مصر است. از طرفی –آنطور که یدیعوت امروز سه‌شنبه ۲۳ ژانویه نوشته- شاه اردن خیلی نگران است که نتانیاهو در معامله عادی‌سازی روابط با عربستان، امتیار قیمومیت بر مسجدالاقصی را که اکنون در اختیار اردن است، به ولی‌عهد جوان سعودی بسپارد تا آن را به حاکمیت خودش بر مدینه و مکه بیفزاید.

روشن نیست روابط اردن و اسرائیل تا کجا به تیرگی ادامه می‌دهد اما نباید فراموش کرد که قطعاً بخش مهمی از واکنش شدید اردن، ناشی از فشار افکار عمومی این کشور است نه حمایت اردن از مفاهیم بشردوستانه. به همین دلیل است که روز جمعه (۲۱ ژانویه) «مروان المعشر» معاون پیشین نخست‌وزیر اردن در تلویزیون اردنی «رؤیا» به این موضع شاه کشورش اشاره کرد و گفت: محال است روابط اردن و اسرائیل به پیش از هفتم اکتبر بازگردد. موضع شاه اکنون نزدیک به موضع مردم اردن است.

هر چند اسحاق هرتزوگ رئیس اسرائیل در کنفرانس مجمع جهانی اقتصاد در داووس، از اردن خواست، روابط تل‌آویو-عَمان به حال عادی خود بازگردد اما شاه اردن در دیدارش با هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه در عَمان، تأکید کرد، جنگ در غزه باید متوقف شود و «ضرورت دارد همه مواضع منطقه‌ای جهت ایجاد یک افق سیاسی واقعی که به راهکار دوکشوری منتهی شود، یکپارچه شود»؛ راهکاری که اسرائیل قویاً آن را رد کرده و حاضر نیست حتی اسم چیزی به نام «کشور فلسطین» را بر زبان بیاورد.

پایان پیام/ص