پشت صحنه شراکت استراتژیک چین و گرجستان چیست؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، توافقنامه مشارکت استراتژیک که توسط پکن و تفلیس در 31 ژوئیه 2023 منتشر شد، بسیاری را در گرجستان و غرب شگفت زده کرد.

در حالی که این پیشرفت دیپلماتیک در پس‌زمینه روابط گرم و سنتی بین چین و گرجستان رخ داده است، دلایل و زمان انتشار این سند می‌تواند وضعیت سیال ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی را برجسته ‌کند.

از یک‌سو تلاش چین برای ارتقا موقعیت خود در منطقه بی‌ثبات قفقازجنوبی و از سوی‌ دیگر، تلاش گرجستان برای ایجاد تعادل بین غرب و شرق در جهت کسب امتیاز، از مهم‌ترین عوامل تمایل پکن و تفلیس به ایجاد همکاری‌های گسترده و راهبری است.

این سند که در جریان سفر ایراکلی غاریباشویلی، نخست وزیر سابق گرجستان به چین امضا شد، چشم اندازی را برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی دوجانبه ترسیم می‌کند. دو طرف توافق کرده‌اند که «هماهنگی و همکاری در امور منطقه‌ای و بین‌المللی» از جمله در پروژه‌های جهانی چین، مانند یک‌کمربند و یک‌ جاده و ابتکارات امنیت جهانی را تقویت کنند.

برای چین، گسترش روابط با گرجستان می‌تواند راه را برای حضور گسترده‌تر در قفقاز جنوبی هموار کند. پکن به طور سنتی این منطقه را بخشی از حوزه نفوذ روسیه می‌داند و تمایلی به برداشتن هر گونه گام بزرگ در این حوزه که روابط پکن و مسکو را تحت تاثیر قرار دهد ندارد.

با نگاهی به گذشته می‌توان مشاهده کرد که قفقازجنوبی حتی در میان راهروهای تحت پوشش طرح «کمربند و جاده» قرار نداشت. با این حال، منطقه وسیع‌ دریای سیاه ثابت کرده که یک منطقه ژئوپلیتیکی حیاتی است که در آن رقابت بین روسیه و غرب، زمینه مساعدی را برای دیگر قدرت‌های بزرگ در جهت کسب منافع حداکثری ایجاد می‌کند.

همچنین برای پکن امری منطقی است که نقش فعال‌تری را در منطقه بازی کند زیرا به دنبال گسترش حضور دریایی خود در سراسر جهان است. از همین‌ روی بسیاری بر این باورند که همکاری گسترده پکن با تفلیس بر سر ساخت بندر آناکلیای گرجستان متمرکز خواهد بود زیرا این مسیر کوتاه‌ترین کریدور رسیدن چین به اروپا خواهد بود.

شاید وجه دیگر تلاش چین برای روابط نزدیکتر با گرجستان را باید در آسیای مرکزی مشاهده کرد. این منطقه برای نزدیک به دو قرن با زیرساخت‌هایی که به طور انحصاری از شمال به روسیه مرتبط است با جهان خارج در ارتباط بوده.

اکنون، چین با توسعه اتصال شرق به غرب از طریق خطوط راه‌آهن و جاده‌ها، این الگو را مختل خواهد کرد. آسیای مرکزی بازار بزرگی است، اما گسترش فعالیت‌ها در این منطقه، اولین گام در تعقیب هدف بزرگ‌تر پکن یعنی اتصال به غرب است. ایجاد پیوندهای زمینی متعدد به اتحادیه اروپا و ایجاد زنجیره تامین جایگزین برای مسیر روسیه، که پس از شروع جنگ در اوکراین به دلیل تحریم و عدم امنیت تضعیف شده از مهمترین اهداف چین برای حضور در آسیای میانه و قفقاز است.

قفقاز جنوبی یکی از مهمترین گزینه‌های راهبردی چین در نیل به این هدف است. از نظر جغرافیایی، کوتاه‌ترین نقطه اتصال از سین‌کیانگ در چین به کشور‌های عضو اتحادیه اروپا یعنی رومانی از حوزه دریای سیاه می‌گذرد.

این کریدور میانی که از آسیای مرکزی و دریای کاسپین و سپس از طریق دریای سیاه یا به صورت زمینی از طریق ترکیه به اروپا می‌رسد، اکنون به‌ طور فزاینده‌ای به‌ عنوان جایگزین مناسبی برای مسیر سنتی شمالی یا همان ترانس‌سیبری که از خاک روسیه می‌گذرد مورد توجه قرار گرفته است.

چین در ابتدا برای حمایت از کریدور میانی مردد بود، شاید امیدوار بود که جنگ روسیه و اوکراین به زودی به پایان برسد، اما با گذشت زمان، نیاز به یافتن یک کریدور جایگزین باثبات برای چینی‌ها قوت گرفت.

پیشرفت آزمایشی در راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان که مدت‌ها متوقف شده بود، اولین سیگنال قوی از سوی پکن در این حوزه بود. در اوایل سال 2023، سفیر چین در گرجستان آشکارا از ایده توسعه کریدور میانی حمایت کرد که باعث تعجب بسیاری از کشورهای منطقه شد. علاوه بر این، یادداشت‌ها و رایزنی‌های سیاسی مختلفی برای تسهیل ترانزیت بین گرجستان، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان به امضا رسیده است.

اگرچه ممکن است در حال حاضر فرض شود که پکن پیشرو در ارتقای روابط با گرجستان بوده اما گرجستان نیز دلایل متعددی برای احیای روابط گسترده با چین دارد.

از زمان آغاز جنگ تمام عیار در اوکراین، تفلیس خود را در شرایط بحرانی قرار داده است. تداوم حضور نیروهای روس در دو منطقه گرجستان از سال 2008 و ترس از تحرکات نظامی‌ مجدد روسیه، تفلیس را به دنبال راه حلی غافلگیرکننده سوق داده است. نزدیک شدن به روسیه در مسائل امنیتی و عدم همراهی با تحریم‌های اروپایی برضد مسکو در کنار حفظ تمایلات تفلیس در جهت الحاق به ساختارهای اروپایی.

راه رفتن روی طناب

بسیاری در اروپا این رویکرد گرجستان را به یک خیانت تعبیر می‌کنند، در حالی که برخی دیگر آن را عمل‌گرایی می‌نامند. در هر صورت، بکارگیری این راهبرد، انتقاد شرکای غربی تفلیس را برانگیخته است. هرچند به نظر می‌رسد این راهبرد رویای گرجستان با دریافت وضعیت نامزدی عضویت در اواخر سال 2023 نتیجه داده است.

گرجستان در ماه‌های اخیر از دلبستگی خود به غرب کاسته و در سیاست‌خارجی خود شروع به جستجوی مراکز جدید قدرت کرده است. این راهبرد هم در موازنه روابط تفلیس و مسکو به وضوح قابل مشاهده است و هم در دریافت امتیازات از بروکسل با افزایش همسویی با سایر قطب‌های ژئوپلیتیکی.

با این حال، همکاری استراتژیک چین و گرجستان نفوذ بیشتر یا حتی بدون مانع چین در گرجستان را تضمین نمی‌کند. تفلیس ‌هنوز شریک اصلی ایالات متحده و اتحادیه اروپا در همسایگی روسیه است.

هم واشنگتن و هم بروکسل، به درجات مختلف، پکن را به عنوان یک رقیب سیستمی‌ در نظر می‌گیرند و این بدیهی است که افزایش ارتباطات با چین اگر کنترل نشده باشد، هزینه‌هایی را برای گرجستان به همراه خواهد داشت.

این دوگانگی ژئوپلیتیکی همچنین خطر تضعیف عملکرد مؤثر کریدور میانی را به همراه دارد که در حال حاضر توسط اتحادیه‌ اروپا و چین حمایت می‌شود. منافع مشترک این دو در حالت ایده‌آل می‌تواند به عنوان محرک اصلی در توسعه کریدور عمل کند، اما این امر به هیچ عنوان تضمین شده نیست. بروکسل و پکن احتمالاً برنامه‌های متفاوتی در مورد اینکه چه کسی قرار است نقش اصلی ‌در توسعه زیرساخت‌ها در گرجستان، آذربایجان و سایر نقاط در طول مسیر ایفا کند، خواهند داشت.

روسیه نیز احتمالاً از اقدامات چین استقبال نخواهد کرد. اگرچه مسکو، قفقاز جنوبی را بخشی از حوزه نفوذ بلامنازع خود می‌داند، اما پس از شروع جنگ اوکراین و درپیش گرفتن برخی سیاست‌های قفقازی اشتباه کرملین شاهد فرسایش تدریجی قدرت و اعتبار خود در منطقه بوده است.

قدرت‌هایی مانند ترکیه، ایران و اکنون چین با بهره‌گیری از مشغله‌ مسکو در جنگ علیه اوکراین، برای پر کردن خلاء در حال ظهور، به قفقاز جنوبی قدم نهاده‌اند. در نتیجه، رقابت چند جانبه‌ای در حوزه فقفاز پدید آمده که فعالیت‌های اخیر چین و گرجستان می‌تواند این روند را به شدت تشدید ‌کند.

نویسنده: مهدی سیف تبریزی پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز

انتهای پیام/