میانجی‌گران جنگ اوکراین در سال ۱۴۰۲؛ کلاف سردرگمی که باز نشد

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: در دو سال اخیر هیچ بحرانی به اندازه جنگ اوکراین بر امنیت و اقتصاد بین‌الملل تأثیر نگذاشته است تا جایی که همه کشورهای دنیا به صورت مستقیم و غیرمستقیم از پیامدهای نامطلوب تداوم جنگ متأثر شده‌اند. تأثیر این جنگ بر اقتصاد جهان از صادرات غلات گرفته تا انرژی و بحران مهاجرت، سران کشورها را در قاره‌های مختلف جهان به فکر میانجیگری انداخت.

در این میان پاپ و «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل متحد تکاپوی میانجی‌گرانه داشتند که راه به جایی نبرد و همزمان برخی مقام‌های عالی‌رتبه از کشورهای گوناگون جهان نیز به انحای مختلف مسیر میانجی‌گری را پیمودند.

رونمایی چین از طرح ابتکاری ۱۲ ماده‌ای

چین از جمله کشورهای پیشرو در سال ۱۴۰۲ با هدف میانجی‌گری و حل‌وفصل بحران اوکراین بود؛ کشوری که هم انگیزه و هم توان کافی را برای حل اختلافات بزرگ و فرسوده دارد. باز شدن گره روابط ایران و عربستان به دست سران پکن نیز نشان داد که می‌توان روی چین بیش از هر بازیگر دیگری حساب باز کرد.

اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ «شیء جین پینگ» رییس‌جمهوری چین برای اولین بار از زمان آغاز بحران با «ولودیمیر زلنسکی» همتای اوکراینی به صورت تلفنی گفت وگو کرد؛ این نخستین گفت‌وگوی آنها در ۲۱ ماه اخیر به شمار می‌رفت.

اگرچه این نخستین گفت‌وگوی تلفنی آنها از آغاز بحران بود اما چین پیشتر با رونمایی از طرح ۱۲ ماده‌ای شامل آتش‌بس و پایان تحریم‌های غرب علیه روسیه نشان داد که در این مسیر عزمی راسخ دارد؛ طرحی که با استقبال هر دو طرف درگیر رو به رو شد.

به دنبال رونمایی چین از سند ابتکاری خود در یکسالگی شروع این جنگ، زلنسکی رییس جمهور اوکراین گفت که قصد دارد با همتای چینی خود دیدار کند. همزمان «دیمیترو کولبا» وزیر امور خارجه اوکراین در گفت وگو با شبکه تلویزیونی «الشرق» با تاکید بر اینکه کشورش طرح صلح پکن را رد نکرده و درحال بررسی آن است، ابراز امیدواری کرد که رییس جمهور چین با زلنسکی دیدار کند.

پاسخ روسیه نیز به این طرح ابتکاری چین مثبت بود و «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهوری روسیه به همتای چینی خود گفت که مسکو طرح پکن برای خاتمه دادن به بحران اوکراین را مورد بررسی قرار خواهد داد.

دال مرکزی طرح پکن، دو اصل «کاهش تنش» و «اهمیت میز مذاکره» بود. در این طرح آمده‌بود همه طرف‌ها باید عقلانیت و خویشتن‌داری از خود نشان دهند و از دامن زدن به تنش‌ها و اتخاذ اقدامات برای تشدید درگیری‌ها و خارج شدن اوضاع از کنترل جلوگیری و به تماس بین روسیه و اوکراین و از سرگیری گفت‌وگوهای مستقیم و کاهش تنش تدریجی کمک کنند.

چین در این سند پیشنهادی خود نوشته‌بود که مذاکرات صلح باید آغاز شود. گفت‌وگو و مذاکره تنها راه حل بحران اوکراین است و همه تلاش‌ها برای حل مسالمت‌آمیز بحران باید مورد تشویق و حمایت قرار بگیرند.

در مجموع این طرح ۱۲ ماده‌ای را می‌توان به این صورت خلاصه کرد: لحاظ شدن منافع و نگرانی‌های امنیتی مشروع همه کشورها، کنار گذاشته شدن ذهنیت جنگ سردی، رد تأمین امنیت منطقه‌ای از طریق تقویت بلوک‌های نظامی، شدت‌یابی کمک‌های انسانی و بشردوستانه، اهمیت تبادل زندانی میان روسیه و اوکراین، ضرورت احترام به قوانین و حقوق بین‌المللی از سوی همه طرف‌ها، اجتناب از حمله به تأسیسات غیرنظامی، احترام به حقوق زنان، کودکان و زندانیان جنگی، تضمین صادرات غلات به بازارهای جهانی، جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی، حفظ امنیت نیروگاه‌های اتمی و منع گسترش سلاح‌های بیولوژیک و شیمیایی.

همان‌طور که انتظار می‌رفت میانجیگری مؤثر چین مورد تأیید آمریکا به عنوان بزرگترین رقیب پکن مقبول واقع نشد و سران واشنگتن با ادعای نزدیکی چین و روسیه از آن استقبال نکردند.

میانجی‌گری هند؛ واقعی یا در رقابت با چین؟

اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ و تنها چند روز پس از میانجی‌گری چین، سران دهلی نو هم وارد گود شدند. «سوبرامانیام جایشانکار» در یک سخنرانی با اشاره به تلاش‌های چین برای میانجی‌گری در ازسرگیری روابط تهران-ریاض، گفت که هند نیز تلاش کرده است به حل‌وفصل درگیری روسیه و اوکراین کمک کند؛ نه به این خاطر که چین کاری انجام داده، بلکه به این دلیل که وضعیت اوکراین سزاوار چنین اقدامی است.

وزیر امور خارجه هند درباره تمایل این کشور برای کمک به حل‌وفصل درگیری میان روسیه و اوکراین گفت: من با کسی رقابت نمی‌کنم. اگر کاری در اوکراین انجام دهم، به این خاطر نیست که چین کاری در اوکراین انجام داده‌است. این کار را به این دلیل انجام خواهم داد که وضعیت اوکراین سزاوار آن است.

وی ادامه داد که «واقعیت امر این است ما از آغاز این جنگ، به روش‌های مختلفی سعی کرده‌ایم کمک کنیم. نخست‌وزیر مودی از رهبرانی بوده‌است که مدام با رییس جمهور زلنسکی در ارتباط بوده و من هم با همکارانم در ارتباط بوده‌ام.»

برزیل پویاترین کشور آمریکای لاتین در مساله اوکراین

اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ بعد از اظهار نظرهای «لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا» رییس جمهور برزیل درباره آمادگی این کشور با هدف کمک به حل بحران اوکراین، وزارت خارجه برزیل نیز بر این آمادگی تاکید کرد.

«مائورو ویِیرا» وزیر امور خارجه برزیل گفت که این کشور آماده پیوستن به دیگر کشورهایی است که برای حل بحران اوکراین با طرف‌های درگیر در تماس هستند.

«لولا داسیلوا» نیز در پیامی توییتری با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی خود با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه خاطرنشان کرد: در این گفت‌وگو، اعلام کردم که برزیل در کنار هند، اندونزی و چین، آماده گفت‌وگو با طرفین برای رسیدن به صلح است.

ترکیه؛ عضو ناتو و متحد روسیه

ترکیه از یک سو عضو ائتلاف ۳۰ عضوی ناتو است و از سوی دیگر روابط حسنه‌ای با روسیه دارد. این کشور با توجه به پتانسیل بالای خود تلاش کرد تا یک میانجی برای بحران فرسوده اوکراین باشد.

«ترکیه به دنبال میانجی‌گری در جریا جنگ اوکراین است»؛ این خبر را «دیمیترو لوبینتس»، کمیسر حقوق بشر اوکراین اواخر دی ماه ۱۴۰۲ اعلام کرد. این مقام اوکراینی گفت که ترکیه خاک خود را به عنوان پایگاهی برای کریدور بشردوستانه بین روسیه و اوکراین پیشنهاد کرده‌است، اگرچه تردیدهایی هنوز از سوی طرف‌های درگیر وجود دارد.

مقام اوکراینی طرح مورد نظر ترکیه را به این شرح اعلام کرده‌است: «آنها می‌خواهند میانجی شوند، آنها می‌خواهند از کانال‌های ارتباطی که با فدراسیون روسیه دارند، استفاده کنند و در این صورت اگر این میانجی‌گری صورت گیرد، غیرنظامیان یا سربازان زخمی ما می‌توانند بازگردند.»

این مقام اوکراینی همچنین تاکید کرد که این طرح فقط یک پیشنهاد در حال حاضر روی میز است و هنوز کار بیشتری صورت نگرفته‌است.

گرایش ترکیه به ایفای نقش میانجی در بحران اوکراین در حالی صورت گرفت که همزمان «ینس استولتنبرگ» دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سخنانی اعلام کرد: به زودی تسلیحات سنگین بیشتری در اختیار اوکراین قرار خواهیم داد.

دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در این ارتباط اضافه کرد: جنگ در اوکراین در مقطع حساسی قرار دارد و سلاح‌هایی که پیروزی را به ارمغان می‌آورند باید برای کی‌یف ارسال شوند.

فرانسه دست به دامن ایران برای میانجی‌گری

فرانسه، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی که خود در جبهه اوکراین قرار دارند، تلاش زیادی را برای ایفای نقش میانجی به کار بستند که مستقیماً و با صراحت از سوی کرملین رد شد.

«دمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین در گفت‌وگو با خبرنگاران درباره تلاش‌های پاریس به منظور حل مساله اوکراین، گفت که از نظر روسیه، فرانسه حق میانجی‌گری درباره مساله اوکراین را ندارد.

پسکوف تصریح کرد: فرانسه نمی‌تواند ادعای میانجی‌گری درباره مساله اوکراین را داشته باشد چرا که حامی یکی از طرف‌های درگیر است. از سوی دیگر پاریس به صورت مستقیم و غیرمستقیم در مساله اوکراین نقش دارد.

صبح روز چهارشنبه (۹ شهریور) «محمد جمشیدی» معاون سیاسی دفتر رییس جمهوری در حساب کاربری خود در توئیتر سابق (ایکس) با اعلام این موضوع، از ارسال «یک ابتکار صلح در کنار یک پیام مهم» از تهران به مسکو خبر داد.

جمشیدی در توئیت خود توضیح داده بود که پس از مجموعه‌ای از رایزنی‌ها، این بسته ابتکار صلح در کنار یک «پیام مهم» از سوی امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه به مسکو ارسال شده است.

در پی انتشار این توییت، مشخص شد که «امانوئل ماکرون» رییس جمهوری فرانسه از ایران درخواست کرده‌است برای حل بحران اوکراین پا پیش بگذارد.

اوایل مهرماه نیز آیت‌الله «سیدابراهیم رییسی» رییس جمهور ایران در گفت‌وگو با شبکه «راشاتودی» اعلام کرد که ایران معتقد به پایان هرچه سریع‌تر جنگ اوکراین است و آمادگی دارد تا بین روسیه و اوکراین میانجی‌گری کند.

همچنین رییس جمهور ایران در نیویورک در دیدار با جمعی از اندیشمندان آمریکایی از آمادگی ایران برای میانجیگری در بحران اوکراین خبر داد و گفت: ما با جنگ مخالفیم و برای میانجی‌گری به منظور پایان دادن به آن نیز اعلام آمادگی کرده‌ایم، اما مالیات مردم آمریکا خرج جنگ‌افروزی و پر کردن جیب کارخانجات اسلحه‌سازی از محل فروش اسلحه در این زمینه می‌شود.

در سال ۱۴۰۲ بازیگران دیگر نیز برای میانجی‌گری و حل بحران اوکراین وارد گود شدند که عربستان، امارات، عراق، اندونزی، الجزایر، آفریقای جنوبی، سنگال از آن جمله بودند.

با وجود تمامی این تلاش‌ها اما بحران اوکراین از مرز دو سالگی گذشت و این پرسش به ذهن می‌رسد که «با چه مکانیسمی می‌توان بر بحران اوکراین و این جنگ فرسایشی پایان داد و اساساً چه قدرتی ظرفیت و پتانسیل برقراری فضای مذاکره و گفت‌وگو میان رهبران روسیه و اوکراین را دارد؟»