ابعاد چندلایه بحران سیاسی در لبنان

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: مدت مدیدی از پایان دوران ریاست جمهوری میشل عون رییس جمهور سابق لبنان سپری شده است. ماموریت او ۳۱ اکتبر ۲۰۲۲میلادی پایان یافت اما از آن دوران تاکنون، برای انتخاب جایگزین عون توافقی صورت نگرفته است. در نتیجه لبنان عملا در یک بن بست قرار گرفته و ناتوانی در تشکیل دولت و انتخاب رییس جمهور در لبنان، در سال ۱۴۰۲ نیز تداوم یافت و این معضل، بر تمام ارکان زندگی مردم این کشور تاثیر گذاشته است.

لبنان از سال ۲۰۱۹ میلادی در یک بحران طاقت ‌فرسای سیاسی و اقتصادی قرار گرفته و مدت‌هاست توسط کابینه موقت اداره می‌ شود و عملا رییس جمهور ندارد. چندین نشست پارلمان لبنان در سال ۱۴۰۲ برای انتخاب رییس جمهور جدید، بی‌نتیجه ماند و سه گروه سیاسی اصلی این کشور یعنی مسیحیان، مسلمانان اهل تشیع و مسلمانان اهل سنت، برای انتخاب رییس جمهور جدید، به توافق نرسیدند.

قانونگذاران لبنانی ۱۲ بار در انتخاب رئیس جمهور جدید شکست خوردند. آمریکا تلاش کرده تا شکست در پارلمان لبنان را به اثرگذاری جمهوری اسلامی ایران بر تصمیمات حزب الله و شیعیان لبنان ربط دهد. اما شواهد روشن نشان داد که در سال ۱۴۰۲ در نشست‌های پارلمان، اختلاف در جبهه مسیحیان و همچنین تفاوت دیدگاه جدی بین اهل سنت، نقش مهمی در شکست مذاکرات داشته و ادعاهای آمریکا، صحت نداشته است. جایگاه لبنان در منطقه، از منظر سیاسی و امنیتی اهمیت حیاتی دارد و علاوه بر اهمیت ژئوپولیتیک، پیشینه و اعتبار فکری و فرهنگی شایان توجهی دارد. اما لبنانِ امروز، گرفتار مشکلات و معضلات بزرگی همچون بن بست سیاسی و بحران اقتصادی است. در نتیجه رئیس جمهور جدید، برای تعامل با نخست وزیر و کابینه او و هدایت سیاست داخلی و خارجی کشور بر اساس توجه به استقلال، ثبات و وحدت، بسیار مهم است.

ابتکار کمیته ۵ جانبه، یانجیگری یا رقابت؟

چندین کشور برای حل معضل سیاسی لبنان در حال رایزنی هستند و در تابستان سال ۱۴۰۲ اعضای کمیته پنج جانبه‌ای متشکل از سفرای مصر، قطر، عربستان، فرانسه و آمریکا جلساتی را با رییس پارلمان لبنان به منظور توافق بر سر گزینه ریاست جمهوری برگزار کردند.

یکی از مهمترین نشست‌های کمیته ۵ جانبه در نیویورک برگزار شد و دولت جو بایدن به دنبال این بود که پیروزی دیپلماتیک پایان دادن به اختلافات سیاسی لبنان را به نام خود تمام کند اما نشست مزبور نیز به شکست انجامید.

بعدها مشخص شد که در جریان نشست نیویورک، آمریکا از دیدگاه‌های قطر حمایت کرده و عربستان سعودی و فرانسه نیز در جبهه مشترکی قرار گرفته‌اند. به این ترتیب، کمیته‌ای که قرار بود به عنوان میانجی دیپلمایتک؛ موانع موجود را رفع کند، در میدان عمل به عامل تشدید اختلافات تبدیل شد. نکته شایان توجه این است که سیاست آمریکا در مورد لبنان، ابعاد موذیانه خود را رو کرد و باربرا لیف، نماینده آمریکا در این نشست پنج ‌جانبه تاکید کرد که به خاطر عدم توافق، واشنگتن تمایلی ندارد به کمک‌های خود به ارتش لبنان ادامه دهد.

روزنامه‌های لبنانی در سال ۱۴۰۲ بارها به سوءنیت آمریکا در مورد روند سیاسی بیروت اشاره کرده و نوشتند: «آنچه که واشنگتن به دنبال آن است، عبور از بن بست سیاسی در لبنان نیست بلکه به دنبال این است که مدیریت پرونده لبنان در دست فرانسه نباشد و صفر تا صد آن در اختیار دیپلمات‌های آمریکایی باشد». روزنامه الاخبار لبنان هم اشاره کرده که در طول سال ۱۴۰۲ مقامات واشنگتن به دنبال آن بوده‌اند که در برابر جبهه متشکل از فرانسه – عربستان، دیپلمات‌های قطری را به سوی خود جذب کنند و طرحی را در لبنان پیش ببرند که برخلاف خواسته‌های سیاسی و امنیتی پاریس و ریاض باشد».

دسیسه آمریکایی‌ها برای اثرگذاری بر روند توافق لبنان، باعث شده فرانسه نیز در اعمال دیدگاه‌های خود ناکام بماند و آشکارا به مقامات بیروت بگوید که تنها راه ممکن برای گذار از وضعیت موجود، توافق بین خود گروه‌های سیاسی لبنان است و نباید از دیگران انتظاری داشته باشند.

در تابستان سال ۱۴۰۲ دولت فرانسه بارها به منظور تسریع در حل معضل سیاسی لبنان وارد صحنه شد. دیدار مداوم دیپلمات‌های فرانسوی با نبیه بری رییس قدرتمند پارلمان لبنان و دیگر رهبران سیاسی به نتایج روشنی نرسید و رایزنی با کشورهای دیگری همچون قطر و عربستان سعودی نیز کمکی به روند مزبور نکرد.

در آذر ماه سال ۱۴۰۲ نزار العلولا مشاور دربار پادشاهی عربستان و ولید بخاری سفیر این کشور در لبنان با همراهی دیپلمات‌های فرانسوی، با نمایندگان اهل سنت در پارلمان لبنان از جمله وائل ابو فاعور و فؤاد مخزومی دیدار کردند و به آنها اعلام کردند که پاریس و ریاض، دیدگاه واحدی دارند. آن ها تاکید کردند که رئیس جمهور جدید لبنان نباید برای یک از سه طرف سیاسی پارلمان چالش آفرین باشد، بلکه باید نماینده ‌ای از طرف تمامی احزاب و جریانات سیاسی لبنان بوده و مورد قبول همگان باشد.

فرنجیه؛ سیاستمداری که نمی‌خواهد باج بدهد

با وجود حمایت چند جریان سیاسی لبنان از فرنجیه، هنوز هم توافق نهایی حاصل نشده است. اظهارات و مواضع سیاسی پیشین سلیمان فرنجیه نشان داده که او از توانایی بالایی برای تعامل با همه گروه‌های سیاسی برخوردار است و همچنین برای استقلال سیاسی کشورش، بهای ویژه‌ای می‌دهد. او قبلاً گفته بود که به هیچ وجه حاضر نیست پست ریاست جمهوری را گدایی کند. معنا و مفهوم این سخن هوشمندانه فرنجیه، این است که اهل باج دادن برای رسیدن به پست و مقام نیست و اصول سیاسی و اخلاقی را فدای معامله با گروه‌هایی نمی‌کند که به دنبال کسب رانت‌های مالی از قدرت سیاسی هستند.

تداوم وضعیت بن بست در فضای سیاسی لبنان و عدم انتخاب رییس جمهور، به موازات پافشاری احزاب و جریان ‌های سیاسی بر مواضع و نامزدهای خود، فرایند انتخاب رئیس جمهور جدید را وارد یک مسیر پیچ و خم کرده و عبور از این تنگنا، نیاز به توافق یا تغییری در موازنه قوای داخلی دارد. در سال ۱۴۰۲ حزب الله و جنبش امل لبنان حمایت خود را از سلیمان فرنجیه رئیس جریان المرده به عنوان نامزد تصدی پست ریاست جمهوری اعلام کردند اما جناح مقابل، همچنان از جهاد ازعور حمایت کرد. در عین حال، برخی از دیگر جریان‌های سیاسی لبنانی به دنبال انتخاب گزینه سوم و به طور مشخص ژنرال جوزف عون فرمانده ارتش هستند. اما در این زمینه هم توافق و اجماع وجود ندارد.

ابهام درباره تصمیم سعد حریری

علاوه بر بن بست و انسداد در مورد انتخاب رییس جمهور، درباره پست نخست وزیری نیز مشکلات قابل توجهی در فضای سیاسی لبنان در جریان است. یکی از رویدادهای سیاسی لبنان در سال ۱۴۰۲ اظهارات جدید سعد حریری نخست وزیر اسبق این کشور بود.

حریری در بهمن ماه از هواداران خود خواست یک راهپیمایی به راه اندازند و وانمود کنند که به صورت خودجوش، خواهان بازگشت حریری به صحنه سیاست هستند. هواداران جریان المستقبل، مدعی شدند که علاوه بر آن ها، چندین روحانی طراز اول لبنان نیز مصرانه از سعد حریری خواسته‌اند هر چه زودتر به دنیای سیاست بازگردد. در این میان، روزنامه الجریده چاپ کویت نیز به نقل از برخی فعالان سیاسی جریان المستقبل لبنان اعلام کرد که عبداللطیف دِریان مفتی اهل‌ سنت لبنان، مستقیما از حریری خواسته در بیروت به فعالیت سیاسی بازگردد اما حریری پاسخ روشن و قاطعانه‌ای نداده و سیگنال‌های او در مورد بازگشت یا عدم بازگشت، نامفهوم مبهم است.