آوای خوش "هَلی تِتی بَزو بِهار دَرِنه" در مازندران

به گزارش وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم، بهار از راه رسید، هوش زمستانی از سر طبیعت پریده، تکاپوی بیداری از خواب فصل سرد در شاخ و برگ‌های درختان به حرکت افتاده است، نبض بهار در رگ‌های زمین سرسبز می‌زند و آواز هَزار شنیدنی شده است.

بهار در خروش سرمستی طبیعت جلوه‌گری کرده و آوای خوش زندگی را سر می‌دهد، رستاخیزی به پا شده و زمین را حیاتی دوباره بخشیده است، سال نو می‌شود و نویدش را طبیعت با رنگ و آوازش سر داده و آدمی را آماده سال نو می‌کند.

بهار که می‌شود حال و هوای شهرهای مازندران از حال و هوای طبیعتش دیدنی‌تر می‌شود و مردمانش صدای آمدن بهار را از ” نوروز‌خوان‌ها” می‌شنوند؛ همان هنرمندانی که شاعرانه در کوچه پس کوچه‌های شهرها و روستاها بهار را می‌سرایند و آیین زیبا و سنتی ” نوروز‌خوانی” را به پا می‌دارند؛ آیینی با قدمت کهن که هر بهار پررنگ‌تر از بهار گذشته برگزار و فضای شهرها و روستاها را جلوه خاصی می‌بخشد.

علی حسن‌نژاد؛ کارشناس و محقق فرهنگ بومی مازندران با بیان اینکه ده کشور صاحب نوروز هستند و ایرانیان در هر کجای دنیا این آیین را گرامی می‌دارند، به خبرنگار تسنیم گفت: گستردگی این آیین به دلیل ملی بودن بین کشورهای دارای نوروز بویژه در ایران جشن گرفته می‌شود و ما به دو دلیل نوروز را جشن می‌گیریم؛ هم آغاز سال نو و هم شروع اعتدال ربیع است؛ درواقع تقارن فصل بهار و اعتدال ربیعی با هم گرامی داشته می‌شود.

گشایش سال نو با “مادرمه”

حسن‌نژاد یکی از آیین‌های مهم ویژه نوروز برای مردم مازندران را ” مادرمه” یا ” مارمه” عنوان کرد و افزود: این آیین تبلیغ و تلقین مثبت‌اندیشی و نگاه نو، نگاه روشن بویژه با استفاده از آب، شکوفه و قرآن است که توسط آدم‌هایی که خوش قلب، خوش پا و به نیکی مرسوم هستند، انجام می‌شود و گشایش سال نو صورت می‌گیرد.

وی خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری، آش چهار‌شنبه، کوزه شکانی، فالگوش و پریدن از روی آتش با نگاه مثبت آتش زدن وسایل کهنه مانده از زمستان همراه با شادی را از دیگر آیین‌های استقبال نوروز برشمرد و درمورد “نوروزخوانی”، افزود: در همه جای ایران نوروزخوانی با عناوین مختلف قاصد نوروزی، بشارت دهنده نوروز و بهاری‌خوان یاد می‌شود و در دو سوی البرز آیین” نوروزخوانی” انجام می‌شود. در مازندران این آیین هم زمان با نوید سال جدید توسط ” بلبل”، ” تیکا” و ” چِلچِلا” ، نو شدن سبزه، روییدن بنفشه، آب شدن برف، گرم شدن زمین و روشن شدن درخت آیینی شکل می‌گیرد که یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های بومی مردم به شمار می‌آید؛ آیینی کاملا مردمی و بهره گرفته از شعر و موسیقی؛ نوروز‌خوان‌ها به یقین شاعر هستند و از هوش شاعرانه خود بهره و فی‌البداهه شعر می‌گویند.

پژوهشگر فرهنگ مازندران در توصیف نوروز‌خوان، ادامه داد: نوروز‌خوان‌ها به صورت دسته‌جات چند نفره با لباس محلی، دست به چوب، خورجینی بر پشت و فانوسی در دست برای شب، کوچه به کوچه در شهرها و روستاها رفته و نوید آمدن بهار را به مردم می‌دهند و با مدح خدا و ائمه شروع می‌کنند.

وی یادآور شد: طبق برخی پژوهش‌ها این آیین قبل از اسلام وجود داشت، اما در مدح حاکمان خوانده می‌شد، اما بعد از اینکه اسلام در مازندران ریشه دواند و مردم اسلام را پذیرفتند بسیاری از آیین‌های ایرانی رنگ و بوی اسلام گرفت، از جمله نوروزخوانی که با مدح خدا شروع شد،” هَمی خوانم به نومِ آن خِدارِ، کریم لم یزل بی مُدِعارِ، دو تا گوشواره خیرالنساء‌رِ”، ” بهار آمد بهار آمد خوش آمد، علی با ذوالفقار آمد خوش آمد، بهار آمد بهار آمد خوش آمد، همان دین محمد برقرارِ، علی در خدمت پروردگارِ ” .

حسن‌نژاد اسطوره‌سازی و گسترش اسطوره از منظر داستان‌های منظوم را یکی از بخش‌های زیبای نوروزخوانی دانست و گفت: نوروزخوانی در مازندران فخر داستان‌های بومی منظوم و ترکیبی از شعر و موسیقی بوده و از زندگی حضرت آدم و رانده شدن او، زندگی حضرت نوح، حضرت محمد(ص)، حضرت علی( ع) و … تشکیل می‌شود. انواع داستان‌ها در نوروز‌خوانی گفته می‌شود که به 200 الی 300 بیت می‌رسد، بخشی از محتوای نوروز‌خوانی داستان‌های اسطوره‌ایی مذهبی بویژه داستان‌های مربوط به پیامبران اولوالعزم و بخشی دیگر حضور معنوی امامان شیعه در نوروز‌خوانی است: ” صاحبخِنه با وِفا، ته حیاطِ زَمبه پا، به حق شاه کربِلا، ایشا‌ء‌الله بوری کربِلا “، یعنی توسل به ائمه و انجام دعا.

نوروزخوانی با روانشناسی صاحبخانه

محقق فرهنگ بومی مازندران بخش دیگری از نوروز‌خوانی را مربوط به روانشناسی نوروز‌خوان نسبت به صاحبخانه برشمرد که براساس آن شعر فی‌البداهه می‌خواند.

وی افزود: نوروز‌خوان بر‌اساس شناختی که از پرس‌وجو از همسایه‌ها به دست می‌آورد، مانند نام صاحبخانه، تعداد فرزند و … وارد حیاط می‌شود و شعر بداهه می‌خواند،” صاحبخِنه با وفا، ته اسم هَسه آقا رضا “، حتی اگر خانه نو ساخته باشد نیز اشاره می‌کند،” مِن بِشناسیمه اِمسا، بِساتی خِنه هستی خِشحال”، بخشی هم توصیف معماری خانه است ،” صاحبخِنه با صفا خِنه بِساتی طِلا “.

حسن‌نژاد درمورد توصیف طبیعت در نوروز‌خوانی به عنوان بخشی از این آیین گفت: بخشی از اشعار نوروز‌خوانی مربوط به توصیف طبیعت است که نوید بهار می‌دهد:” هَلی تِتی بَزو بِهار دَرِنه، اوجا نوج بَزو کَکی مار دَرِنه “.

این پژوهشگر فرهنگ مازندران با بیان اینکه اقتصاد برای نوروزخوان مهم است و اگر صاحبخانه انعام خوبی ندهد اشعار بداهه طنز و نکوهش خوانده می‌شود، بیان کرد: اگرچه هدف نوروزخوان زنده نگه داشتن آیین است، اما اقتصاد برایش مهم است، درواقع آنچه که آیین را نگه می‌دارد، پشتوانه اقتصادی‌اش است، به همین دلیل مردم به نوروز‌خوان‌ها انعام می‌دهند از جمله پارچه، مواد غذایی و پول و اگر انعام خوب نباشد صاحبخانه مورد هجو و نکوهش نوروز‌خوان قرار می‌گیرد: ” صاحبخِنه با وفا، مِره هِدایی چِفا، چِفارِ شَندِمبه هِوا، بَخِرِن کِرک و چیندِکا، مِن مَگه هستِمِ گِدا …” ، می‌گوید: وقتی من طلب انعام از تو می‌کنم گدا نیستم که به من برنج شکسته می‌دهی.”

نوروزخوانی که تا صبحِ سحر خواند

حسن‌نژاد با اشاره به ماجرای نوروزخوانی که در یکی از روستاهای قائمشهر تا صبح برای گرفتن انعام شعر خواند، خاطرنشان کرد: شنیده شده در مازندران در روستای ” کوتِنا” قائمشهر یک نوروزخوان به دلیل اینکه صاحبخانه به او انعام نداده از غروب تا 4 صبح نوروزخوانی کرد تا انعام بگیرد، البته گفته شده صاحبخانه به دلیل اینکه خواندن او برایش لذت‌بخش بود در دادن انعام به این صورت رفتار کرد و در نهایت صبح انعام نوروزخوان را داد.

این فعال فرهنگی و اجتماعی معتقد است که نوروزخوانی در طی این سال‌ها پر رنگ شده و علاوه بر اضافه شدن ” سُرنا” و ” دِسَرکوتِن” به ابزار موسیقی نوروزخوان، شاهد حضور بانوان و ایجاد کارناوال‌های نوروز‌خوانی نیز هستیم.

وی گفت: در 28 اسفند امسال شاهد دسته نوروز‌خوانی در یکی از ادارات ساری بودیم که اشعار به روز را در نوروزخوانی استفاده کرده بودند درواقع نشان دهنده این است که نوروز‌خوان‌ها اشعار خود را به روز می‌کنند تا بتوانند ارتباط بهتری برقرار کنند.

نوروزخوانی مازندرانی‌ها مزین به نام علی (ع) است

حسن‌نژاد با اشاره به تقارن نوروز 1403 با ماه مبارک رمضان گفت: گاهی نوروز با ماه رمضان تلاقی پیدا می‌کند، اما نوروز‌خوان تحت هیچ شرایطی کار خود را تعطیل نمی‌کند و رنگ و بوی شعر خود را تطبیق می‌دهد، ” صاحِبخِنه مِهرِبون، بِموئه ماه رَمضون،  قبول باشه ته روزه، روزه‌ی سی روزه، خِدا هاکنه قبول، ایشاء‌الله ته بَوی مَقبول “.

وی افزود: حتی از اسم حضرت علی( ع) در نوروز‌خوانی بهره می‌گیرند؛ در نوروز‌خوانی مردم مازندران اسم حضرت علی( ع) بسیار پررنگ است؛ دو بال مذهبی و ملی آیین‌ها دست به دست هم می‌دهند تا دغدغه مردم محفوظ بماند.

به گزارش تسنیم، هر ساله وقتی زمستان به انتهای خود می‌رسد، مردم مازندران منتظر آمدن نوروز‌خوان‌ها می‌شوند تا با شعرهایشان بهار را در حال و هوای هر دیاری به جریان بیندازند و قلوب را آماده ورود به رستاخیز طبیعت کنند؛ شعرهایی که زندگی را در لابه‌لای حیات دوباره طبیعت ترسیم کرده و قدرت هنر نوروز‌خوان‌ها در بداهه‌گویی را به رخ می‌کشند و بر جذابیت این آیین می‌افزایند. آیینی که سال‌هاست رنگ و بوی معنوی به خود گرفته و ستایش خالق و ائمه را در کالبد خود حک کرده و روز به روز بر قوت حیات آن افزوده می‌شود.

امسال نیز آیین نوروز‌خوانی با رنگ و بوی ماه مبارک رمضان با مدح مولا علی ( ع) فضای شهرها و روستاها را آماده ورود به بهار کرده است.

انتهای پیام/