احیای روابط سوریه با جهان عرب؛ شکست پروژه انزوای دمشق

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ و پس از یک غیبت ۱۲ ساله، سوریه مجددا به اتحادیه عرب بازگشت. بدون شک، این رویداد یکی از مهمترین تحولات سیاسی مرتبط با سوریه در یک سال اخیر بود. دریافت دعوتنامه امارات برای حضور رییس جمهور سوریه در نشست آب و هوا و همچنین دریافت دعوت از بن سلمان برای حضور اسد در عربستان، نویدبخش آغاز دوران جدیدی در تاریخ روابط سوریه و کشورهای عربی بود.

حضور فیصل مقداد وزیر خارجه سوریه در نشست وزرای امور خارجه اعضای اتحادیه عرب و دیدار او با وزرا، مسیری را رقم زد که بدون شک تحولی مهم در پرونده سوریه و در سال ۱۴۰۲ بود. بشار اسد رییس جمهور سوریه نیز در روز ۲۸ اردیبهشت وارد جده شد. سازمان ملل متحد در همان روز ابراز امیدواری کرد که حضور بشار اسد در نشست سران جده در پیشبرد روند سیاسی نقش داشته باشد.

همچنین محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی اعلام کرد: «از حضور بشار اسد، رییس جمهور سوریه بسیار خرسند هستیم و امیدواریم که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در حمایت از امنیت سوریه نقش داشته باشد و به پایان بحران در این کشور منجر شود. این همه سال نزاع و درگیری که ملت‌های ما از آن رنج بردند برای ما کافی است». همچنین قیس سعید رییس جمهوری تونس و ایمن بن عبدالرحمن، نخست وزیر الجزایر و دیگر سران عرب، به گرمی از حضور اسد در جده تمجید کردند. اسعد بن طارق آل سعید» معاون نخست‌ وزیر عمان نیز ابراز امیدواری کرد که سوریه جایگاه خود را به عنوان «چراغ راه عربی» به دست آورد.

آرون لوند تحلیلگر امور خاورمیانه و یکی از کارشناسان موسسه Century International معتقد است که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، یک دستاورد و پیروزی بزرگ برای دولت سوریه است. او در ادامه گفته است: «سوریه در حال ادغام مجدد در منطقه و همکاری با کشورها است. حالا دیگر سران عرب اطمینان دارند که باید با دمشق همکاری کنند. پس قبول کنیم که این یک پیروزی سیاسی برای دولت دمشق است».

عکس دیدار بشار اسد رییس جمهور سوریه و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در جده، به عنوان تصویری از یک تحول دیپلماتیک مهم، با تحلیل‌های متعددی روبرو شد و در اغلب تحلیل‌ها، به این نکته اشاره شده که عربستان و دیگران، به خوبی متوجه شدند که باید در برابر مقاومت دور و دراز دولت سوریه، احترام نشان دهند.

بشار اسد و «بیت عربی»

با وجود حضور رسمی بشار اسد در جده، برخی رویکردهای منفی نیز درباره این سفر مشاهده شد. از جمله اینکه امیر قطر پیش از آغاز سخنرانی بشار اسد در جده، این نشست را ترک کرد و حاضر به شنیدن صحبت‌های رییس جمهور سوریه نشد. اما سخنرانی بشار که به شکلی هوشمندانه تنظیم شده بود، حاوی معانی و عبارات دقیقی بود که مواضع غلط ترکیه و قطر را زیر سوال برد.

بشار اسد در سخنان خود به صورت تلویحی کنایه‌هایی را به قطر وارد کرد و ضمن تاکید بر این که کشورهای عربی نباید در امور داخلی هم دخالت کنند و دست به بحران آفرینی بزنند، تصریح کرد: «سوریه همیشه متعلق به جهان عرب خواهد بود. مهم است که امور داخلی به مردم کشورها واگذار شود؛ زیرا آنها به بهترین نحو می‌توانند امور خود را مدیریت کنند».

یکی از مهمترین عبارات به کار رفته در سخنرانی بشار اسد در نشست اتحادیه عرب در جده «بیت عربی» بود. او گفت: «من خواهان آن هستم که در منشور اتحادیه عرب و اساسنامه آن توسعه و بازنگری صورت گیرد تا با ملزومات عصر کنونی، انطباق و همخوانی داشته باشد. یک فرصت تاریخی برای ساماندهی مجدد بیت عربی به دست آمده تا با کمترین میزان مداخله خارجی خانه خود را اداره کنیم».

رییس جمهور سوریه در ردّ سیاست مداخله گرایی گفت: «جهانیان باید مسائل داخلی را به دست ملت ‌ها بسپارند و ما باید با مداخله‌های خارجی مخالفت کنیم. فعالیت مشترک عربی نیازمند یک سیاست یکپارچه و مکانیزم‌های شفاف است. با همگرایی عربی ـ عربی و حرکت به سمت مرحله‌ای جدید از همکاری مشترک؛ امید در حال افزایش است».

نگرش عربستان سعودی

یکی از مهمترین مسائل مربوط به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، بررسی نگرش عربستان سعودی است چرا که این کشور در دوران بحران سوریه و با همدستی امارات، نقش مهمی در حمایت از معارضان سوری داشت. اما نهایتا با درک شرایط عینی میدان، رویکرد خود را تغییر داد. ریاض در مذاکرات مربوط به تغییر دیدگاه کشورهای عربی به تحولات سوریه، با اصل موضوع مخالفتی نکرد و میزبانی از دو هیات سیاسی سوریه در مدتی کوتاه، یک تحول مهم بود.

اندکی پس از برداشتن مانع حضور سوریه در اتحادیه عرب، یک هیات سیاسی از عربستان سعودی به ریاست غازی بن رافع العنزی برای بررسی روند بازگشایی سفارت این کشور در سوریه، به دمشق سفر کرد و این اقدام نشان داد که رویکرد ریاض درباره پرونده سوریه، وارد فاز جدید شده است.

در خرداد ماه ۱۴۰۲ ریاض و دمشق توافق کردند همکاری تجاری را از سر بگیرند و چند مجمع اقتصادی را برای افزایش تراز تجاری بین ۲ طرف ایجاد کنند. این توافق در جریان دیدار حسن بن مجیب الحویزی، رییس اتاق ‌های بازرگانی عربستان با محمد ابوالهدی اللحام، رییس اتاق‌های بازرگانی سوریه و هیات همراه وی در حاشیه شرکت در کنفرانس تجاری در ریاض، منعقد شد.

شکست سنگین آمریکا و اسراییل

نکته مشترک بسیاری از تحلیل‌های سیاسی درباره اهمیت بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، شکست آمریکا و رژیم صهیونیستی اسراییل است. آمریکا نخستین کشوری بود که به تصمیم اعضای اتحادیه عرب اعتراض کرد. وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که این کشور هیچ برنامه ‌ای برای عادی‌سازی روابط با سوریه ندارد و از دیگران نیز در این باره حمایت نمی‌ کند. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در آستانه اجلاس سران جده گفت: «به باور ما، سوریه شایستگی بازگشت به اتحادیه عرب را ندارد و این موضوع را با شرکای منطقه‌ای خود مطرح کرده ‌ایم. تردید داریم که بشار اسد تمایل داشته باشد بحران کشورش را حل کند».

روزنامه یدیعوت آحارونوت نوشت که رژیم صهیونیستی نگران پیامدهای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب به ویژه درباره حملات این رژیم به سوریه است. این روزنامه فاش کرد که اسراییل پس از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، پیام‌های روشنی به جامعه بین ‌المللی ارسال کرده است. همچنین یوآو گالانت، وزیر جنگ اسراییل در نشستی با فرماندهان ارتش، بازگشت بشار اسد رییس جمهوری سوریه به جهان عرب را یک تحول منفی دانست که باعث شده اسراییل، امکان حملات هوایی پراکنده به سوریه را از دست دهد.

نکته مهم در مورد تداوم خصومت آمریکا با سوریه این است که کمیسیون روابط خارجی در مجلس نمایندگان آمریکا با اکثریت قاطع پیش‌نویس قانون «مقابله با عادی‌سازی روابط با نظام سوریه» را تصویب کرد. محمد علا عانم، مسوول برنامه‌ریزی سیاسی در «شورای سوری- آمریکایی» و «ائتلاف آمریکایی برای سوریه» و تیمی از کارشناسان امنیتی آمریکا تلاش کردند مانع از عادی شدن روابط سوریه و کشورهای عربی شوند و ۱۰ سازمان آمریکایی متخصص در امور سوریه که در واشنگتن فعالیت دارند، در این زمینه اقدام کردند اما تلاش آن ها به نتیجه نرسید و این شکستی بزرگ برای سیاست خارجی آمریکا در سال ۱۴۰۲ بود.

سفرهای بشار اسد به ایران، امارات، عمان و روسیه در سال ۱۴۰۱ و دو سفر مهم او به عربستان سعودی و چین در سال ۱۴۰۲ نشانه تداوم آرام و منطقی بازگشت سوریه به صحنه سیاست بین الملل و شکست مخالفان دمشق است.