همه مصائب قاره سیاه در سال گذشته؛ از تغییرات اقلیمی تامهاجرت ابدی

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: دو موضوع مهم تغییرات اقلیمی و مهاجرت در آفریقا، ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و عملا به دو معضل مهم اغلب کشورهای آفریقایی تبدیل شده‌اند. در سال ۱۴۰۲ شاهد تداوم این معضلات در بسیاری از کشورهای جهان بودیم و همزمان با افزایش مشکلات این کشورها در حوزه تغییرات اقلیمی که منجر به خشکسالی و فقر روزافزون شده، آمار مهاجرت از آفریقا به سوی اروپا و بعضا آمریکا، بالاتر رفته است.

پس از سیلاب‌های عظیم آفریقای جنوبی در شاخ آفریقا و کشور سومالی نیز در پاییز سال ۱۴۰۲ شاهد تلفات و خسارات سنگینی بودیم که به خاطر پدیده آب و هوایی موسوم به ال نینو، آوارگی نیم میلیون نفر از شهروندان سومالیایی را رقم زد.

ال نینو یک الگوی آب ‌و هوایی در مقیاس بزرگ است که در آن، بارندگی به صورت پیاپی روی داده و به شکل ناگهانی بر آب ‌و هوای جهان اثر می‌گذارد. این پدیده طی یک بازه زمانی دو تا هفت ساله، با شدت‌های متفاوت بروز می‌کند و در جریان آن، دمای آب‌های شرق اقیانوس آرام تا چهار درجه سانتیگراد گرم‌تر از حد معمول می‌شود و بارندگی منجر به سیلاب‌های عظیم می‌شود.

آفریقا، خشکسالی و امنیت غذایی

ال نینو سبب بروز سیل شدید در بخش‌های شرقی آفریقا شد پس از آن، رانش زمین، افزایش بیماری ‌ها و کمبود مواد غذایی، سومالی را دچار مشکلات بزرگ کرد و همزمان با بروز سیل شدید در شرق آفریقا، بخش ‌های شمالی و جنوبی این قاره، با خشکسالی شدید مواجه شدند.

بارش باران مداوم و بی‌امان در ماه اکتبر، مرگ، ویرانی و آوارگی مردم در سومالی، کنیا و اتیوپی را به دنبال آورد و در سال ۱۴۰۲ علاوه بر سیل، خشکسالی و موج گرمای فزاینده نیز تأثیرات مخربی بر کشاورزی، منابع آب، زیرساخت‌ها و معیشت در سراسر قاره آفریقا گذاشت. در یک سال اخیر هم، بسیاری از مناطق آفریقا با کمبود آب مواجه شدند و این وضعیت، تغییرات آب و هوایی و خشکسالی را تشدید می‌کند. الگوهای بارندگی نامنظم و خشکسالی‌های طولانی مدت منجر به کمبود آب شده و این وضعیت، علاوه بر تأثیر منفی بر کشاورزی و امنیت غذایی آفریقا، ثبات، امنیت و سلامت عمومی را تحت تأثیر قرار داد.

در سال ۱۴۰۲ به طور مداوم، شاهد افزایش دمای آفریقا بودیم و در نتیجه جمعیت ‌های آسیب ‌پذیر تحت تأثیر بیماری‌های مربوط به گرما قرار گرفتند. علاوه بر این، مناطق ساحلی در آفریقا در برابر افزایش سطح دریا آسیب‌پذیر شدند که جوامع، اکوسیستم‌ها و زیرساخت‌ها در امتداد ساحل را تهدید می‌کند.

کشورهایی مانند مصر، نیجریه و سنگال در حال حاضر شاهد اثرات فرسایش سواحل و شور شدن منابع آب شیرین هستند. تغییرات آب و هوایی به تخریب اکوسیستم‌های آفریقا از جمله جنگل زدایی، بیابان زایی و از بین رفتن تنوع زیستی منجر شده است.

بسیاری از کشورهای آفریقایی به دنبال مقابله با پیامدهای تغییرات اقلیمی هستند و مرور اسناد و گزارش‌های متعدد سازمان‌هایی مانند پانل بین ‌دولتی تغییرات آب و هوا (IPCC)، مرکز سیاست ‌گذاری آب و هوای آفریقا (ACPC) و بانک توسعه آفریقا (African Development Bank) نشان می‌دهد که بسیاری از کشورهای آفریقایی در سال ۱۴۰۲ یک بار دیگر موضوع مهم «انعطاف پذیری و سازگاری با آب و هوا» را پیگیری کردند و برای جذب همکاری بین‌المللی، وارد مذاکره شدند. اما با وجود تلاش این کشورها و توجه به ابتکاراتی مانند دستور کار ۲۰۶۳ اتحادیه آفریقا و ابتکار انرژی‌های تجدیدپذیر، تغییر چندانی در وضعیت آنان روی نداد.

ارتباط بین تغییرات اقلیمی و مهاجرت

فقر گسترده و عدم دسترسی به منابع غذایی و رفاه، از مشکلات عمده بسیاری از کشورهای آفریقایی بوده که باعث مهاجرت شهروندان کشورهای این قاره شده است اما در سال ۱۴۰۲ شاهد افزایش آمار مهاجرت آفریقایی‌ها بودیم و عوامل مهمی مانند تلاش برای دستیابی به فرصت‌های اقتصادی، فرار از بی‌ثباتی سیاسی و درگیری، فقدان امنیت غذایی به خاطر تغییرات آب ‌و هوایی، فقر و عدم دسترسی به خدمات اولیه، بسیاری از آفریقایی‌ها را عمدتا از مسیرهای مختلف دریای مدیترانه، راهی اروپا کرد. مدیترانه همچنان یک مسیر کلیدی برای مهاجرت از شمال آفریقا به اروپا است و مهاجران اغلب سفرهای خطرناکی را از طریق دریا در جست و جوی فرصت‌های بهتر آغاز می‌کنند و در سال ۱۴۰۲ نیز در این مسیر، شاهد بروز حوادث متعدد و افزایش تلفات انسانی بودیم.

با وجود تداوم حرکت پناهجویان آفریقایی به سمت اروپا در سال ۱۴۰۲ کشورهای اتحادیه اروپا (EU) سیاست‌ها و چارچوب‌های مهاجرتی مختلفی را برای مدیریت مهاجرت از آفریقا و سایر مناطق اجرا کردند. این سیاست‌ها شامل کنترل مرزها و نیز امضای موافقتنامه‌های مهاجرت با کشورهای آفریقایی است.

هانس لایتنس مدیر اجرایی فرانتکس، آژانس محافظت از مرزهای خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرده که با وجود همه سخت گیری‌ها و تدابیر امنیتی، توقف کامل مهاجرت به سمت اروپا غیر ممکن است. طبق آمار، مهاجرت غیرقانونی به اتحادیه اروپا از غرب آفریقا در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۰ برابر افزایش یافته است. در یک سال اخیر، ۳۸۰ هزار گذرنامه جعلی برای ورود به اروپا از مهاجرین آفریقایی به دست آمده و با این حال، افراد بیشتری همچنان از کشورهای جنوب صحرای آفریقا برای سفر به اروپا تلاش می‌کنند. داده‌های فرانتکس در ژانویه ۲۰۲۴ میلادی نشان داده که اقیانوس اطلس شلوغ‌ترین مسیر مهاجرت غیرقانونی به اتحادیه اروپا است و داده‌های سازمان ملل نشان می‌ دهد که در یک سال اخیر، بیش از سه هزار و ۷۰۰ مهاجر در راه اروپا جان خود را از دست داده ‌اند که مرگبارترین رویدادها در شهر ساحلی استکاتو دی کوترو ایتالیا و جزیره پیلوس یونان رخ داد.

رویارویی غرب با مهاجران آفریقایی

کشورهای ایتالیا، اسپانیا، یونان، فرانسه، آلمان و انگلیس، سخت گیری در برابر مهاجران آفریقایی را افزایش دادند و با توجه به تعداد بالای ورود مهاجران غیرقانونی آفریقایی به اروپا، در سال ۱۴۰۲ شاهد اتخاذ تصمیمات و سیاست‌های سخت گیرانه از جانب اتحادیه اروپا بودیم.

اورسلا وندر لاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، در سال ۱۴۰۲ یک طرح ۱۰ فقره‌ای را برای حمایت از ایتالیا در برابر موج مهاجران آفریقایی ارائه داد که مبنای اصلی تصمیمات آن، تلاش برای برگرداندن یا اخراج سریع مهاجران، تقویت مرزها و مبارزه علیه باندهای قاچاق انسان است. در سال ۱۴۰۲ بیشترین میزان اخراج مهاجران افریقایی و بازگرداندن آن ها به کشور مبدا و به ویژه کشورهایی مانند گینه، ساحل عاج، سنگال و بورکینا فاسو و تونس ثبت شد.

در سال ۱۴۰۲ علاوه بر اروپا، مکزیک نیز شاهد ورود موج پناهجویان غیرقانونی آفریقایی بود و وزارت کشور مکزیک اعلام کرد که تعداد مهاجران غیرقانونی آفریقایی که وارد این کشور شده ‌اند، نسبت به سال قبل از آن ۹ برابر افزایش یافته و از ۶ هزار و ۶۷۲ نفر، به ۵۹ هزار و ۸۳۴ نفر رسیده است.

در یک ارزیابی کلی، چرخه پایدار تغییرات اقلیمی و تهدید امنیت غذایی در آفریقا، بروز مشکلات بزرگ در حکمرانی کشورهای آفریقایی و به تبع آن افزایش مهاجرت غیرقانونی، شرایط را برای بسیاری از کشورهای قاره سیاه دشوار کرده است و در کشورهای مقصد مهاجرت نیز، غالب مهاجران آفریقایی با سیاست سخت گیرانه و احتمال دیپورت یا تبعیض و استثمار روبرو می‌شوند. اما دروازه ورود برای جذب نخبگان و تحصیل کردگان آفریقایی باز نگاه داشته می‌شود و به این ترتیب، بخش منابع انسانی و تخصص‌های علمی کشورهای قاره سیاه نیز با مشکلات بزرگ مواجه می‌شود.