هویت‌بخشی صنایع‌دستی با احیای گل و چوب

به گزارش وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از آمل، “هنر در دست ایرانی‌ها است و بس” جمله‌ای فقط برای خواندن و شنیدن  نیست و گذر به گذر و جای جای این سرزمین کهن اگر رفته باشید آن را لمس خواهید کرد؛ هنری که با خشت خشت وجود ایرانیان عجین شده تا یک تمدن کهنی را کنار سایر سرزمین‌های کهن تمدن جهان قرار دهد.

هنری که در رشته‌های مختلفی تعریف شده و در نقاط مختلف این سرزمین به شکل‌های متعددی ثبت رسیده تا هویتی برای آن مناطق شود.

هنری که با ورود آن روستا، شهر، استان به عنوان تحفه و ارمغان یا خودمانی و سوغات به دنبال آن می‌گردند که هویت هر کدامشان شده است.

استان مازندران از جمله دیاری از ایران  است که به مانند سایر استان‌ها هنر نهفته و کهنی را در خود داشته و دارد؛ استانی با موقعیت جغرافیایی در چیره‌دستی هنرهایی در رشته‌های نمدمالی، حصیربافی، سفالگری سنتی، گلیج و جاجیم بافی شناخته‌ شده و مطرح است.

هر یک از این رشته‌های صنایع‌دستی به گونه‌ای هویت دیار علویان شده، چرا که قدمت برخی از آن‌ها به چندین سال و حتی قرنی برمی‌گردد.

صنایع‌دستی که در زندگی بدون تکنولوژی و امکانات پیشرفته با امرارمعاش روزمره خانواده‌های مازندرانی همراه بوده امروزه به عنوان وسایل تزئینی و دکوریجات منازل قرار می‌گیرد، به‌ گونه‌ای که  هنرمندان مازندرانی چوله، کترا، صندوقچه لاک تراشی، یا کاسه، بشقاب، لیوان سفالی سفالگری سنتی و یا زنبیل و کلاه رنگارنگ حصیربافی را درست می‌کنند. 

امروزه جای امیدواری است که با وجود شرایط بد اقتصادی و همه نوع تحریم‌های طالمانه همچنان هنرمندان صنعتگر در این رشته‌های صنایع‌دستی در دیار علویان به فعالیت می‌پردازند و با وجود نوسانات ارزی و دلاری، نبود نمایشگاهی دائمی، عدم حمایت بر ارائه تسهیلات بانکی همچنان دست‌های هنرمندشان به سمت الیاف تالاب‌های این استان یعنی”گاله” می‌رود تا زنبیل و سفره حصیری ببافند، سمت گِل قرمز می‌روند تا سفالی را در کوره‌های داغ قرار دهند و کوزه‌ای و کاسه‌ای خوش نقش و نگار درآورند.

سال‌ها تو کار حصیربافی‌ام و بیمه نیستم

الهام الهی یکی از هنرمند صنعتگر مازندرانی ست که حدود پنج سال در صنایع دستی در رشته حصیربافی فعالیت دارد، وی که در کنار فعالیت در این رشته به آموزش به علاقه‌مندان به این رشته نیز می‌پردازد در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، گفت: تعداد دقیقی از آموزش کارآموزان حضور ذهن ندارم، چرا که آموزش‌هایم برای مددجویان زندان‌ها و بانوان حاضر در مساجد بوده است.

وی رشته حصیربافی را در یک جنبه احیا و زنده کردن یک گیاه مرده تعریف کرد و افزود: گیاهی که در تالاب‌ها و آب بندان‌ها رشد کرده امروزه آن را با رنگ و لعاب دوباره زنده کردیم.

این هنرمند حصیرباف مطرح کرد: در گذشته حصیربافی فقط تولید سه نوع کالا چون کوب، زنبیل و کلاه بود، اما امروزه با گستردگی به شکل چسبی، آستردوزی، چرخی و حصیر با نخ های مکرومه درآمده است.

الهی با تاکید بر اینکه زندگی خود و خانواده‌اش  در این رشته صنعتگری بوده، عنوان کرد: وقتی تو کار حصیربافی می‌روی اصلا متوجه گذشت زمان نمی‌شوید و محو بافتن حصیرها به هم می‌شوید تا آن کار به اتمام برسد.

وی با ابراز رضایت و خرسندی از وضعیت مناسب بازار حصیربافی مطرح کرد: با توجه به برپایی نمایشگاه‌ها در سراسر استان رونق این کار خیلی خوب است، اگرچه نمایشگاه دائمی برای رشته‌های صنایع دستی وجود ندارد.

تاکنون حمایتی از هیچ مسئولی نشدم

اسدالله حیدری از دیگر صنعتگران صنایع دستی مازندران در رشته چوب حضورش را به این حرفه 10 سال عنوان کرد و گفت: این نوع رشته از صنعت چوب به شکل تزئین کاربردی است که به جای دکوری، بیشتر مورد استفاده در بخش‌های مختلف زندگی‌مان قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه صفر تا صد کار چوب را خودم انجام می‌دهم، افزود: آمدنم به این حرفه هم وجود هنری که ذاتی در من بوده سبب شده به سمت هنر روی آورم  و با اینکه سال‌ها به عنوان سرآشپز به کار آشپزی می‌پرداختم با یک تلنگر و فعالیت پسرم به کار چوب، 10 سال پیش به سمت این کار آمدم و تا به امروز هم ادامه دادم.

این هنرمند چوب با تاکید بر اینکه تولید تمامی این کارها با چوب‌های دور ریختنی کارگاه پسرم است، اظهار داشت: از آنها خواستم به جای دور ریختن چوب‌های مازاد و ضایعاتی آن را در اختیارم قرار دهند که حاصل آن تولید انواع صنایع چوب چون جا شمعی، سینی، صندوقچه کوچک، کاسه، استند گل، باکس دیواری، آیینه رومیزی و غیره شد.

حیدری با اشاره به اینکه با وجود نوسانات و نابسامانی در بازار وضعیت این رشته در بازار با وجود برپایی نمایشگاه‌ها مناسب است، یادآور شد: در زمینه تسهیلات هم تاکنون چیزی تعلق نگرفت با وجود اینکه چند سال پیش طی بازدید از کارم در موزه کاسپین آمل از سوی صنایع دستی میراث فرهنگی شهرستان و با ابراز رضایت کارم و وعده حمایتی داشتم با این وجود تاکنون اقدامی در این خصوص انجام نشده است.

کارگاهی برای آموزش لاک تراشی به نسل جدید ندارم

رحیم باغی پور که عمرش را در کار چوب آن هم رشته لاک تراشی گذاشته آمدنش به این حرفه را موروثی از پدر بیان و عنوان کرد: پدر آن زمان فقط به ساخت کچه و تلم می‌پرداخت اما با همان نگاه بر این دو وسیله، کار با چوب را زیردستش آموختم و سایر وسیله‌های لاک تراشی چون کترا، چل ریسندگی، قاشق چوبی، صندوقچه، چوله، کاسه تو کارم اضافه کردم.

وی که 20 سالی علاوه بر لاک تراشی به حرفه نجاری مشغول بوده، تصریح کرد: خدا را شکر الان مردم از این کارهای چوبی استقبال می‌کنند و فروش هم خوب هست.

این پیرمرد لاک تراش آملی با اشاره به اینکه با وجود استقبال ادامه این رشته به دلیل کمبود چوب سخت شده و به مانند گذشته نمی‌توان ابزار زیادی را تولید کرد، خاطرنشان کرد: تاکنون حمایت خاصی هم به این رشته صنایع دستی نشده با وجود آن‌ که لاک تراشی رو به نابودی هست و لاک تراشان به دلیل نداشتن مکان یا کارگاه خاصی نتوانستند آموزشی را به نسل جدید بدهند.

وجود محصولات چینی وارداتی تهدیدی بر تولیدات داخلی 

حدیثه موسی‌زاده جوانی 28 ساله در رشته‌ای که به شکلی در رسته سفالگری ست اما به سبک جدید و با عنوان سفال سرامیک؛ هنرمندی با سابقه پنج ساله برای چهار نفر ایجاد اشتغال کرده و در کنار آن خانواده‌اش را همراه این شغل کرده است در گفت‌وگو با خبرنگار ما عنوان کرد: برخلاف رشته تحصیلی‌ام به دلیل علاقه‌ام به سفال سرامیک آموزش آن را دیده و با اجاره یک واحد کامل ساختمان مسکونی به تولید انواع سفال روی آوردم. 

وی کار سفال سرامیک را شبانه‌روزی مطرح کرد و گفت: هر یک از این سفال‌ها در مراحل مختلف تولید می‌شود که زمان‌های آن‌ها متفاوت است. 

این صنعتگر جوان آملی با بیان اینکه دشوارترین کار تولیدی این حرفه در زمان قالب‌گیری است، بیان کرد: با وجود سنگین بودن قالب‌ها در برخی موارد از عهده یک زن خارج و نیاز به نیروی مردانه‌ست.

موسی‌زاده ادامه داد: تاکنون استقبال از سفال‌های سرامیکی چه کاربردی و چه تزئینی در مازندران و سایر استان‌ها خوب بوده و بازار آن رونق خوبی داشته است.

وی با تاکید بر اینکه برای گسترش تولید این رشته از صنایع‌دستی نیاز به بازار رقابتی سالم و گسترده در این استان است، اظهار داشت: برای این گستردگی نیاز به حمایت مسئولان صنایع‌دستی میراث فرهنگی به ویژه ارائه تسهیلات بانکی و بیمه است تا صنعتگران در پیچ و خم بروکراسی ناامید از دریافت تسهیلات نشوند.
این صنعتگر خاطرنشان کرد: علاوه بر نبود بازارچه دائمی، مشکل اساسی دیگر وجود محصولات چینی وارداتی با قیمت‌های پایین است که بازار تولیدات داخلی را دچار اختلال می‌کند و باید فکر اساسی کرد تا جلوی آن گرفته شود. 

مهر اصالت یونسکو بر روی گلیج، جاجیم و لاک تراشی مازندران

عاطفه شعبانی، مسئول توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران صنایع دستی مازندران را نشات گرفته از جغرافیای مناطق مختلف این استان یعنی کوه، کوهستان، دشت، ساحل عنوان کرد و گفت: در مناطق کوهستان با وجود دامپروری در گذشته تهیه الیاف پشم بسیار مناسب بوده و انواع بافت‌ها تولید می‌شد و بافت‌ها به شکل نساجی سنتی چون گلیج، جاجیم، چادرشب و سفره بوده است.

وی با بیان اینکه کم کم در مناطق دشت با وجود کشت پنبه محصولات الیافی چون سفره‌های پنبه‌ای تولید می‌شد، افزود: تولید سفال با گل رس از دیگر رشته صنایع این استان است که در شهرهای جویبار، تنکابن و قائمشهر بسیار رواج داشته است.

مسئول توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به اینکه امروزه صنایع سفال سرامیک رونق زیادی گرفته است، عنوان کرد: این صنعت به لحاظ کیفیت کمتر از تولیدات استان‌های البرز و همدان ندارد اگرچه به جهت کمیت تولید سایر استان‌ها بیشترین تولید را برخوردار هستند.

شعبانی با اعلام اینکه در مازندران  رشته‌های چوبی داریم که به دلیل تولید چوب و وجود جنگل‌های انبوه است افزود: صنایع لاک تراشی، کنده‌کاری چوب، خراطی چوب و منبت‌کاری را داریم و تولید انواع صنایع چوبی قاشق، کترا، چوله، چله، تخته، وردنه، است که برای استفاده مصارف خانگی از جمله صنعت لاک تراشی این استان بوده و هویت آن مطابق نقوش اسطوره‌ای و انتزاعی مختص آن منطقه ترسیم می‌شد.

وی مطرح کرد: این صنعت چوبی  را در کنار گلیج و جاحیم مهر اصالت یونسکو  داشته و نشان مرغوبیت ملی را نیز به خود اختصاص داده است.

مسئول توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران از تولیدات صنایع دستی این استان زیورالات سنتی، حصیر بافی، نگارگری، سوزن دوزی سنتی، قلاب بافی عنوان کرد و گفت: حصیربافی با وجود برخورداری تالاب‌های ساحلی و وجود گیاهی به نام “گاله” در مازندران رواج دارد که گذشته از آن کوب بافی و ابزارآلات کشاورزی و خانگی استفاده می‌شد. 

شعبانی با بیان اینکه چهار شهر و روستای ملی برای تولید صنایع دستی داریم که ثبت میراث ملی شدند، افزود: روستای درزی کلا با تولید حصیر بافی، شهر آلاشت با تولید جاجیم، شهر بهشهر با تولید گلیج و روستای سلیم آباد تنکابن با تولید سفال به ثبت رسیده است.

وی با تاکید بر اینکه برای رشته‌های رو به فراموشی و انقراض چون کوب بافی، حصیربافی، لاک تراشی باز سازی شده‌ و آموزش لازم برای احیای آن د. دستور کار قرار گرفته است، اظهار کرد: دو رشته نمدمالی و جوراب بافی از برنامه‌های آتی برای احیای صنایع دستی این استان است.

راه‌اندازی اولین نمایشگاه دائمی صنایع‌دستی مازندران در محمودآباد

مسئول توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به کمبود زیرساخت‌های صنایع دستی از احداث یک نمایشگاه دائمی در شهر محمودآباد خبر داد و گفت: احداث این نمایشگاه با مشارکت بخش خصوصی است که زمین آن از سوی منابع طبیعی اهدا و دستور تغییر کاربری صنایع دستی انجام شده است و تاکنون با 80 درصد پیشرفت فیزیکی تا پایان سال‌جاری یا اوایل سال آینده  با 70 غرفه صنایع بهره برداری می‌شود و به عنوان اولین نمایشگاه دائمی و اختصاصی صنایع دستی مازندران در این شهر به بهره‌برداری خواهد رسید.

شعبانی ادامه داد: همچنین دهکده صنایع دستی در رامسر و بازارچه‌ای با سازه‌های کوچک واقع در رادیوی ساحل چالوس دو مکان دائمی برای برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی این استان است که به طور دائمی محل نمایش و فروش انواع رشته‌های صنایع مازندران است.

وی با بیان اینکه عرصه و زمین رایگان برای احداث نمایشگاه دائمی صنایع در استان وجود ندارد درحالی‌که سرمایه‌گذار بخش خصوص آماده برای برپایی نمایشگاه در مازندران هستند، در خصوص بیمه صنعتگران صنایع دستی عنوان کرد: هم‌اکنون دو هزار نفر از صنعتگران مازندران تحت پوشش بیمه هستند و امسال با دریافت افزایش سهمیه بیمه صنعتگران از سوی وزیر میراث، مازندران در سال 1402 حدود 500 صنعتگر را برای پوشش بیمه‌ای به تامین اجتماعی معرفی کرده است که امیدواریم تحقق یابد.

مسئول توسعه و ترویج صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه البته صنعتگران می‌توانند با معرفی‌نامه صنایع دستی استان از بیمه روستایی عشایری بهره‌مند شوند و از سابقه کار برخوردار شوند، تصریح کرد: در اجرای طرح ارائه تسهیلات بانکی نیز در اجرای تبصره 18 به اکثر متقاضیان مجوزدار از شش میلیون تا یک‌صد میلیون تومان با معرفی موسسه کارآفرینی وام پرداخته شد؛ همچنین در اجرای طرح تبصره 16 از طریق بسیج سازندگی و مشاغل خانگی با بهره چهار درصدی بالغ بر 22 میلیارد تومان در سال گذشته تسهیلات ارائه شد.

نیاز پایانه صادراتی صنایع‌دستی در مازندران 

شعبانی مشکل اساسی صنایع دستی در زنجیره ارزشی اصلی را در چند بخش مطرح کرد و گفت: یکی از این زنجیره‌ها در بخش فروش عمده است که با نداشتن پایانه صادراتی دچار مشکل هستیم اگرچه سرمایه‌گذار برای ساخت این پایانه اعلام آمادگی کرده اما نیاز است تا اتاق بازرگانی جهت تسهیل در صادرات محصولات صنایع دستی ورود یابد تا برای مازندران ارزآوری کنند.

وی یادآور شد: قیمت مواد اولیه با توجه به نوسانات ارز و دلار هنگام ورود به کشور و تولید کارخانجات داخلی بر روی قیمت محصولات تولیدی تاثیرگذار بوده و دچار مشکل با بازار رقابتی در کشور می‌شویم؛ همچنین مشکل مجوز به فروشگاه‌هایی از سوی سازمان صمت به‌عنوان‌ فروشگاه صنایع دستی صادر می‌شود به فروش جنس‌های قاچاق وارداتی می‌پردازند که باعث عدم فروش تولیدات داخلی صنعتگران می‌شود بنابراین باید جلوی این واردات قاچاق گرفته شده و نظارت مرزها بیشتر صورت گیرد تا از طریق گمرکی جلوگیری به عمل آید.

انتهای پیام/