الگوسازی سازمانی؛ دروازه ورود به جهانِ چندقطبی

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: سازمان بریکس برای نخستین‌بار از تاریخ تأسیس خود اقدام به گسترش و دعوت از اعضای جدید نموده است. گنجاندن کشورهایی مانند عربستان، امارات و مصر – و همچنین جمهوری اسلامی ایران – در میان کشورهایی که واجد شرایط عضویت در بریکس هستند نشانگر مسیر این سازمان به سمت نقش‌آفرینی در حوزه خلیج‌فارس و شمال آفریقا است.

سه کشور عربی مذکور با وجود ملاحظات و محدودیت‌هایی که در قبال آمریکا و اروپا داشته و سعی در آن دارند تا از احتمال تغییر رویکرد این کشورها در خلیج‌فارس و شمال آفریقا جلوگیری نمایند، بر اساس سیاست چندجانبه‌گرایی، موازنه مثبت و نیز منافع اقتصادی پیوستن به بریکس و دسترسی به نهادهای اقتصادی این سازمان به‌ویژه بانک توسعه جدید، عضویت در بریکس را به منزله فرصتی برای رشد اقتصادی، متنوع‌سازی شرکای تجاری و نیز فاصله‌گرفتن از مدار غرب در جهت کاهش وابستگی به حمایت‌های ایالات متحده آمریکا ارزیابی کرده و از آن استقبال می‌کنند.

عربستان

عضویت نخستین صادرکننده بزرگ نفت جهان با تولید ناخالص داخلی سالانه بیش از یک تریلیون دلار در یک سازمان، اندازه و نفوذ آن سازمان را به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد داد. عربستان در صورت عضویت در بریکس به یک بازیگر اصلی در تجارت انرژی درون این بلوک تبدیل خواهد شد؛ کشورهای بریکس سهم بزرگی از مصرف جهانی نفت را در اختیار دارند و حضور عربستان در کنار مصرف‌کنندگان بزرگ سبب به چالش کشیدن سلطه ایالات متحده آمریکا بر بازارهای نفت می‌گردد.

به‌تبع این موضوع همکاری‌ها در زمینه انرژی میان اعضا افزایش می باد، سرمایه‌گذاری‌های مشترک کلانی در حوزه اکتشاف و تولید نفت رخ خواهد داد و همچنین مکانیسم‌های نوینی جایگزین فرایند فعلی تجارت نفت می‌شود، مکانیسم‌هایی که تا حد ممکن امنیت انرژی را در مبدأ و در مسیر انتقال افزایش دهند.

از سوی دیگر عضویت عربستان در بریکس زمینه را برای دسترسی این کشور به یک شبکه قوی از شرکای اقتصادی فراهم می‌کند و تنوع در بازارها و شرکای تجاری سبب افزایش ثبات اقتصادی برای پادشاهی سعودی خواهد شد. عربستان با افزایش دسترسی به بازارهای چین و هند از طریق بریکس قادر به افزایش صادرات و نیز تسهیل مشارکت‌های اقتصادی خواهد بود. همچنین استفاده از فناوری‌های نوآورانه و قابلیت تولید اعضای بریکس به‌ویژه چین رشد اقتصادی عربستان را تسریع می‌کند.

امارات

آنچه سبب شده تا امارات بر خلاف عربستان بدون تعلل عضویت در بریکس را بپذیرد چندجانبه‌گرایی این کشور است؛ امارات هم‌زمان با افزایش تقابل میان کشورهای جهان و نیز روند در حال تحول مناسبات بین‌المللی با برنامه‌ریزی بلندمدت به دنبال متحدانی متنوع است تا در صورت بروز اختلاف با شرکای پیشین خود دچار انزوای بین‌المللی نشود.

کشورهایی مانند عربستان و امارات در سال‌های اخیر به این باور رسیده‌اند که ایالات متحده آمریکا دیگر به تأمین امنیت و منافع این کشورها متعهد نیست. این مسئله به‌ویژه پس از آنکه واشنگتن در رابطه با کاهش حضور خود در خاورمیانه سخن گفته شدت یافته است؛ لذا سیاست هوشمندانه‌ای که از نظر حاکمان این کشورها باید اتخاذ شود مبتنی بر تنوع بخشیدن به روابط، جستجوی قطب‌ها، بلوک‌ها و مدارهای جدید است.

باوجودآنکه ناامیدی امارات از حمایت‌های امنیتی آمریکا سبب خروج این شیخ‌نشین از نیروی دریایی تحت رهبری ایالات متحده در خلیج‌فارس و نیز شرکت‌کردن در مانورهای نظامی مشترک با نیروی هوایی چین شد؛ اما همچنان تصمیم برای عضویت در بریکس دارای ریسک قابل‌توجهی برای امارات به‌ویژه در روابط این کشور با آمریکا و نیز رژیم صهیونیستی و نشانگر سیاست مبتنی بر اتخاذ تصمیمات جسورانه و مستقل این کشور است.

علاوه بر چندجانبه‌گرایی مدنظر مقامات ابوظبی، امارات با عضویت در بریکس به بازارهای جدید آفریقا و آمریکای جنوبی بیش از گذشته دسترسی خواهد یافت و روابط تجاری غیرنفتی خود را تنوع خواهد بخشید، امری که در راستای اهداف امارات مبتنی بر دوبرابر کردن تولید ناخالص داخلی تا سال ۲۰۳۰ و کاهش وابستگی به نفت است.

در مجموع امارات از فرصت حضور در بریکس در جهت تقویت قدرت ژئوپلیتیکی خود، انطباق با دنیای چندقطبی، ارتقای همکاری‌های چندجانبه و نیز شکوفایی اقتصادی بلندمدت کشور بهره خواهد برد، همان‌گونه که مقامات امارات اظهار کرده‌اند: «عضویت در بریکس نشانگر تعهد امارات به ترویج گفت و گوی سازنده از طریق پلتفرم‌هایی است که نشان‌دهنده اقتصادهای درحال‌توسعه و نوظهور و تمرکز بر شکوفایی بلندمدت و حفظ آن است.»

سازمان همکاری‌های شانگهای

در سال گذشته عربستان نیز پس از قطر به دومین کشور شورای همکاری خلیج‌فارس تبدیل شد که شریک بحث و گفت و گو در سازمان همکاری‌های شانگهای است. این عنوان سرآغازی برای همکاری با سازمان مذکور تلقی می‌شود و به‌شرط آنکه همکاری‌ها روند مثبتی را طی کنند کشوری که شریک بحث و گفت و گو باشد می‌تواند ظرف مدت چند سال به عضویت دائم سازمان همکاری‌های شانگهای درآید.

با آنکه بسیاری از تحلیلگران چنین رویدادی را بیش از آنکه اجرایی تلقی کنند نمادین می‌دانند؛ اما آنچه اهمیت دارد نشانه‌ای است که این اقدام عربستان در راستای متنوع‌سازی شرکای خود و نگاه به شرق این کشور به جهان مخابره می‌کند.

سازمان همکاری‌های شانگهای ادغام اقتصادی و زیرساختی بازیگران را تسهیل کرده و اعتبار دیپلماتیک کشورها را ارتقا می‌بخشد؛ لذا عربستان با قرارگرفتن در میان شرکای این سازمان از یک سو جایگاه بین‌المللی خود را در نظم جدید جهانی بالا برده و از سوی دیگر به بازار درحال‌رشد اعضای سازمان دسترسی می‌یابد.

هر چند عضویت عربستان در سازمان بریکس یا سازمان همکاری‌های شانگهای را نباید اقدامی ضد غربی از جانب دولت ریاض تلقی کرد، در حقیقت عربستان با چنین رویکردی قصد دارد چنین به نظر برسد که متکی به همکاری‌های اقتصادی و نظامی با کشورها غربی نبوده و شرکای دیگری نیز دارد، به بیان دیگر عربستان با این اقدامات خواستار آن است که شریک کم‌اهمیت غرب در نظر گرفته نشود.

بهره سخن

آنچه کشورها را به‌سوی عضویت در بریکس یا سازمان همکاری‌های شانگهای سوق می‌دهد نارضایتی عمومی از سیاست‌های مالی یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا است. این سازمان‌ها حتی اگر در حال حاضر توانایی رقابت با سیستم اقتصادی دلاری در جهان را نداشته باشد حرکت اولیه قدرتمندی برای به چالش کشیدن این سیستم مالی تک‌قطبی به شمار می‌رود؛ بسیاری از مبادلات میان اعضای بریکس به‌وسیله ارزهای ملی کشورها و یا یوآن انجام می‌گیرد.

امارات نیز که هنوز به عضویت بریکس درنیامده از سال گذشته مبادلات خود با هند و در برخی موارد با چین را به‌وسیله ارزهای ملی انجام داد؛ لذا می‌توان ماهیت وجودی سازمان بریکس و نیز گسترش آن را گامی مهم برای خلق یک نظام اقتصادی چندقطبی بین‌المللی دانست.

عربستان و امارات بر اساس سیاست چندجانبه‌گرایی مستقل خود و نیز موازنه مثبت، در قالب بریکس روابط خود با کشورهای غیرغربی را گسترش خواهند داد تا بدین‌وسیله توان چانه‌زنی خود در معادلات بین‌المللی را افزایش داده و از اتکا به غرب بپرهیزند. فعالیت‌های اقتصادی این کشورها در بانک توسعه جدید بریکس نیز قابل‌توجه خواهد بود، این بانک علاوه بر آنکه نمادی از نهادسازی اقتصادی قدرت‌های نوظهور محسوب می‌شود مکانی امن برای اندوخته‌های احتیاطی این کشورها به شمار می‌رود.