دلایل سرریز کمک‌های غرب به میدان بازی منافعی به نام اوکراین

به گزارش وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم، اوکراین از سال 2014 به یکی از چالش های مهم در روابط بین ایالات متحده و روسیه تبدیل شده است. با این حال، گذشت زمان کمکی به حل بحران نکرده است. در عوض، به موازات افزایش تنش بین دو کشور و عزم روسیه برای مقابله با گسترش ناتو، بحران اوکراین و متعاقب آن بحران در روابط روسیه و غرب رو به افزایش بوده است.

اوکراین زمین بازی منافع غرب

ایالات متحده نقش بزرگی در تصمیم گیری در مورد نتیجه این جنگ خواهد داشت. تسلیح اوکراین و اعطای بسته های حمایتی غرب برای اوکراین، روسیه را مجبور خواهد کرد تا در نهایت به نوعی توافق دست یابد، به احتمال زیاد آتش بسی که در آن روسیه کنترل بسیاری از سرزمین های اوکراین را حفظ کند.  

اگر اوکراین تسلیحات قابل توجهی از خارج دریافت نکند، ظرفیت صنعتی بیشتر روسیه در نهایت مسکو را پیروز این نبرد می کند و حاصل آن تسخیر اوکراین توسط روسیه خواهد بود. از این رو غرب با ایجاد جنگی فرسایشی و تامین کمک های مالی و نظامی اوکراین طی پروسه طولانی مدت، قصد برهم زدن استراتژی روسیه در قبال اوکراین را دارد.

اما نباید از این نکته غافل شد که تامین این منابع از سمت غرب تا زمانی که منافع غرب در بحران اوکراین گره خورده باشد، صورت خواهد گرفت و در صورت عدم تامین منافع ایالات متحده آمریکا و متحدانش هیچ گونه کمکی را به اوکراین نخواهند داشت.

`پای غلات اوکراین در میان است

از جمله این منافع بخش کشاورزی و غلات اوکراین است که در این نوشتار به اهمیت منافع غرب و دیگر کشورهای به نوعی گره خورده به بحران اوکراین نقش بسزایی را ایفا می کند.

اگر اوکراین قادر به دفاع از خود در برابر تجاوز روسیه به طور کلی نباشد، کمک ایالات متحده به بخش کشاورزی اوکراین معنای کمی خواهد داشت. اوکراین تضعیف شده بیشتر زمین‌های کشاورزی، نیروی کار و زیرساخت‌های اوکراین را در معرض خطر قرار می‌دهد، با این پتانسیل روسیه که از توانایی‌ها و محصولات کشاورزی اوکراین به نفع خود استفاده خواهد کرد.

تامین توان دفاعی اوکراین نه تنها برای بقای اوکراین، بلکه برای بقای بخش کشاورزی و در دسترس بودن صادرات اوکراین به عنوان جایگزینی برای صادرات روسیه مهم است. در حالی که کمک نظامی قوی برای بقای بخش کشاورزی اوکراین اهمیت اولیه دارد، ایالات متحده و سایر اهداکنندگان نیز باید افزایش سرمایه‌گذاری در بهبود کشاورزی اوکراین را با توجه به اهمیت آن برای اقتصاد اوکراین و امنیت غذایی جهانی و کاهش قدرت نرم در نظر بگیرند.

هرگونه شکست اوکراین در قبال روسیه دربردانده عواقب سنگین و پرهزینه ای برای منافع غرب است که می توان به مواردی اشاره کرد.

عواقب شکست اوکراین برای غرب

• مهاجرت گسترده (میلیون ها نفر) اوکراینی به سمت غرب، که منجر به بحران پناهجویان در اروپا و فراتر از آن خواهد شد
• بحران در روابط ایالات متحده و اروپا
• تقابل روسیه و کشورهای اروپای مرکزی، از جمله ترس از حضور روسیه در سیاست داخلی آنها به منظور براندازی حاکمیت‌های آنها یا تحریک جنبش‌های مخالف
• چین ممکن است جرات بیشتری برای حمله به تایوان پیدا کند
• بحران اقتصاد و امنیت غذایی

بحران اوکراین، چالش امنیت غذایی جهانی

اوکراین یکی از صادرکنندگان عمده کالاهای غذایی مانند گندم، ذرت و روغن نباتی است. کاهش اجتناب ناپذیر این صادرات در حال حاضر باعث ایجاد شوک در سراسر سیستم غذایی شده است.

تهاجم روسیه به اوکراین بیشترین افزایش بحران نظامی مرتبط با ناامنی غذایی جهانی را در حداقل یک قرن گذشته ایجاد کرده است. اگرچه این موضوع از سرفصل ها کنار رفته است، اما تأثیرات آن همچنان ادامه دارد: سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) پیش بینی می کند که میلیون ها نفر همچنان در سال 2030 به دلیل جنگ روسیه دچار سوء تغذیه مزمن خواهند شد.

در طول مدت جنگ، بخش کشاورزی اوکراین هدف اصلی حملات روسیه بوده است، اتحادیه اروپا و سازمان ملل تخمین زدند که جنگ در مجموع 40.2 میلیارد دلار خسارت به بخش کشاورزی اوکراین داشته است. بانک جهانی و شرکا خسارت وارده به بخش آبیاری را 380.5 میلیون دلار برآورد کردند. خسارات تقریباً مطمئناً از فوریه 2023 افزایش یافته است.

شکستن سد کاخوفکا در 6 ژوئن 2023، زیرساخت های آبیاری را تخریب و زمین های کشاورزی منطقه را غیرقابل استفاده کرد. در ژوئیه 2023، روسیه طرح غلات دریای سیاه را که به صادرات ایمن اکثر غلات اوکراین از طریق سه بندر دریای سیاه اوکراین اجازه داده بود، خاتمه داد و بلافاصله حملات به زیرساخت های صادراتی اوکراین را تشدید کرد. بین ژوئیه تا دسامبر 2023، سازمان ملل 31 حمله را ثبت کرده که به تولید غلات و توانایی صادرات در اوکراین آسیب رسانده یا از بین برده است.

روسیه از حمله به بخش کشاورزی اوکراین سود قابل توجهی می برد. حملات به کشاورزی، حملات گسترده ای به اقتصاد اوکراین است، زیرا کشاورزی منبع اصلی تولید ناخالص داخلی و درآمد صادراتی اوکراین است.

حملات به زیرساخت‌های صادرات دریایی اوکراین، این کشور را مجبور کرده که بخش بیشتری از غلات خود را از طریق همسایگان اروپایی خود صادر کند، که باعث تنش‌های تجاری شده است که حمایت اروپا از اوکراین را تضعیف می‌کند.

علاوه بر این، محدود کردن صادرات محصولات کشاورزی اوکراین، بازارهای کشاورزی را مختل کرده است، کشورهای واردکننده مواد غذایی را تحت تاثیر قرار داده و شکاف هایی را برای روسیه ایجاد کرده تا بتواند از طریق تولید و صادرات محصولات کشاورزی خود آن را پر کند و از آن بهره برداری کند.

اوکراین نسبت به روسیه گندم کمتر و ذرت بیشتری تولید می کند، اما تولید کشاورزی اوکراین و صادرات هر دو کالا به دلیل درگیری کاهش یافته است. در مقایسه با فصل 2020-2021، آخرین فصلی که تحت تأثیر تهاجم روسیه قرار نگرفت، پیش بینی می شود صادرات گندم اوکراین برای سال های 2023-2024 با 11 درصد کاهش و صادرات ذرت اوکراین با 15 درصد کاهش یابد.

صادرات کالاهای کشاورزی اوکراین از فوریه 2022 توسط عوامل متعددی متوقف و پس از پنج ماه متوالی محاصره صادرات دریایی، با میانجیگری سازمان ملل در ژوئیه 2022 اجرا شد و صادرات دریایی اوکراین را دوباره فعال کرد.

از ژوئیه 2022 تا ژوئیه 2023، اوکراین 32.9 میلیون تن غلات را به 45 کشور در سراسر جهان صادر کرد که شامل 725000 متریک تن غلات به برنامه جهانی غذا (WFP) بود.

در کنار مسیرهای زمینی از طریق «خطوط همبستگی» مورد حمایت اتحادیه اروپا، BSGI به پایداری اقتصاد کشاورزی اوکراین کمک کرد، اگرچه اوکراین را قادر به بازگشت به سطح صادرات دریایی قبل از جنگ نکرد. در نتیجه توقف BSGI، اوکراین یک “کریدور بشردوستانه” یا “کریدور اوکراینی” را اعلام کرد که از طریق آن غلات را از سه بندر دریای سیاه خود صادر می کند، با کشتی هایی که سواحل رومانی و بلغارستان را در آغوش گرفته و به سمت تنگه بسفر می روند.

در دسامبر، اوکراین 4.8 میلیون تن غلات را از طریق کریدور بشردوستانه ارسال کرد که از صادرات هر ماه تحت BSGI بیشتر بود. با توجه به احتمال هرگونه حمله روسیه به کشتی‌های غیرنظامی برای بیگانه‌کردن کشورهای کشتی‌رانی یا واردکننده مواد غذایی از اوکراین، دوام کریدور بشردوستانه اوکراین به تقویت قابلیت‌های دفاعی نیروی دریایی اوکراین و همچنین محاسبات ریسک مسکو بستگی دارد.

در حالی که کریدور بشردوستانه اوکراین به حفظ و حتی افزایش صادرات کشاورزی دریایی این کشور کمک کرده است، درگیری های مداوم در دریای سرخ تهدیدهای جدیدی را به وجود آورده است.

به گفته مؤسسه بین‌المللی تحقیقات سیاست غذایی، اگر خصومت‌های دریای سرخ ادامه یابد، نزدیک به 27 درصد از صادرات گندم دریایی اوکراین تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. اختلالات حمل و نقل، هزینه حمل و نقل را برای صادرکنندگان افزایش می دهد، قیمت پرداختی به تولیدکنندگان اوکراینی را کاهش می دهد و قیمت پرداخت شده توسط مصرف کنندگان، از جمله مصرف کنندگان در کشورهای ناامن غذایی را افزایش می دهد.

بر اساس گزارش جهانی شبکه اطلاعات امنیت غذایی در مورد بحران های غذایی، 258 میلیون نفر در سال 2022 با سطوح بالایی از ناامنی غذایی حاد مواجه شدند که بالاترین رقم در تاریخ گزارش است که حداقل بخشی از آن به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و شوک های ناشی از آن است. بازارهای غذا، کود و انرژی در همان زمان، هزینه کمک های بشردوستانه به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین به شدت افزایش یافت. امروزه، هزینه های عملیاتی ماهانه 28 میلیون دلار بیشتر از قبل از حمله است.

افزایش قیمت جهانی مواد غذایی هزینه کالاهای خریداری شده و توزیع شده توسط سازمان هایی مانند WFP و یونیسف را افزایش داده است. در عین حال، افزایش قیمت مواد غذایی محلی افزایش ارزش کمک‌های غیرنقدی را ضروری کرده است، در حالی که افزایش هزینه‌های سوخت هزینه ارائه خدمات اضطراری را افزایش داده است. برای کسانی که از ناامنی غذایی حاد رنج می برند، به ویژه کودکان، عدم دسترسی به تغذیه کافی به دلیل تأثیرات حمله روسیه به اوکراین می تواند تأثیرات مادام العمری بر رشد فیزیکی و شناختی داشته باشد.

نقش و تاثیر ترکیه در امنیت غذایی

ترکیه به‌عنوان یکی از قدرت‌های میانی و نقشی که در رقابت بین روسیه و بلوک غرب (عمدتاً اتحادیه اروپا و ناتو) ایفا می‌کند، تمرکز دارد. ترکیه با وجود عضویت در ناتو و حفظ تراکم روابط اقتصادی با اتحادیه اروپا می تواند به عنوان یک کشور متعادل در نظر گرفته شود. ترکیه با استفاده از «استراتژی واسطه» در رابطه با حمله روسیه به اوکراین استفاده کرده و از هر دو طرف سود می برد.

در جریان تهاجم روسیه به اوکراین، ترکیه در چارچوب اصول، منافع ملی و موازنه های بین المللی جایگاه ویژه ای به سیاست خارجی خود داده و بدین ترتیب نقش خود را به عنوان مرکز صلح و دیپلماسی تقویت کرده است.

به لطف این موقعیت ویژه، انتظار می رود ترکیه در دوره آینده به روند صعودی خود ادامه دهد. این واقعیت که یک مرکز هماهنگی در استانبول برای تامین امنیت محموله های غلات در چارچوب توافق ایجاد خواهد شد، نشان دهنده اعتماد روسیه و اوکراین به ترکیه است.

ابتکار افتتاح یک کریدور غلات در دریای سیاه نشان می دهد که ترکیه در حل بحران جهانی انرژی و غذا بسیار مهم است. از این نظر می توان گفت که ترکیه یکی از معدود بازیگران ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک است.

بحرانی ترین مسئله برای ترکیه این است که با ایجاد زمینه سازش در جنگ و قرار گرفتن در میان کشورهای ضامن، تسهیل کننده و در صورت امکان میانجی باشد. در حال حاضر می توان گفت که ویژگی های تسهیل گری ترکیه کارساز بوده و زمینه ای را ایجاد کرده که می توان از آن برای آشتی استفاده کرد.

با این حال، فراتر از میانجیگری، نام ترکیه به عنوان کشوری ضامن در چنین جنگی مطرح می شود که در مقیاس با سایر کشورها تفاوت زیادی دارد. وضعیتی را آشکار می کند که به جرأت بر ذهنیت استراتژیک آن تأکید می کند. ترکیه با باز نگه داشتن کانال‌های گفتگو با دو کشور روسیه و اوکراین، از ابتدای درگیری‌ها به صورت دیپلماتیک تلاش کرده تا صلح را بازگرداند.

به دلیل تحریم ها و سیاست انزوا علیه روسیه، تعداد کشورهایی که می توانند برای حل مشکلات ناشی از جنگ میز دیپلماتیک بچینند محدود است. سیاست خارجی متوازن ترکیه از همان روزهای اول جنگ و تاکید بر این که می تواند ماموریت میانجی گری بین طرفین را بر عهده بگیرد، در کریدور غلات موفقیت را به همراه داشت.

پیش بینی می شود کشتی های غلات همراه با نیروی دریایی ترکیه از طریق ترکیه به بازارهای جهانی عرضه شوند که این موضوع تاثیر مثبتی بر قیمت مواد غذایی هم در جهان و هم در ترکیه خواهد داشت.

امکان افزایش عرضه، یکی از راه حل های بحران جهانی غذا، به لطف موفقیت دیپلماتیک ترکیه محقق شده است. در نتیجه، به عنوان بازتابی از ابتکارات دیپلماتیک ترکیه، کریدور غلات اوکراین می تواند تورم جهانی غذا را کاهش دهد.

در حالی که کشورهای آفریقایی و غرب آسیا به عنوان کشورهایی که بیشتر تحت تاثیر این روند قرار گرفته اند برجسته می شوند، ترکیه می تواند سهم بیشتری در مذاکرات صلح بین طرفین داشته باشد. رویکرد به هم پیوستگی استراتژیک ترکیه نتیجه داده است. مزایای قابل توجهی که به آنکارا اجازه می دهد تا منابع غذایی حیاتی را باز کند و اعتبار دیپلماتیک خود را افزایش دهد.

معصومه محمدی کارشناس مسائل اوراسیا

انتهای پیام/