بررسی ۳ دلیل تمایل بحرین برای احیای روابط با ایران

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: شیخ حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین در جریان دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مسکو تاکید کرد: «بحرین عادی‌سازی روابط با ایران را تأیید می‌کند. ما در گذشته با این کشور مشکلاتی داشتیم اما الان عملاً هیچ مشکلی وجود ندارد و دلیلی برای به تأخیر افتادن عادی سازی روابط با ایران نمی‌بینیم.» در این نوشتار به اختصار به این سوال پاسخ داده می‌شود که چرا پادشاه بحرین رسماً خواستار احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران شده است؟

بحرین کشوری کوچک در منطقه خلیج فارس است که تنها ۷۸۶ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن نیز کمتر از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است که نیمی از آن را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند. حدود ۶۰ درصد از جمعیت بحرین شیعه هستند. ژئوپلیتیک بحرین حائز اهمیت است زیرا با عربستان و ایران به عنوان دو قدرت مهم منطقه‌ای همسایه و مرکز ناوگان پنجم دریایی آمریکا است که بزرگ‌ترین پایگاه دریایی آمریکا در خارج از این کشور محسوب می‌شود. بنابراین سه دلیل اهمیت بحرین اکثریت جمعیت شیعه، همسایگی با ایران و عربستان و میزبانی از ناوگان پنجم دریایی آمریکا است.

روابط ایران و بحرین؛ تابع سیاست دو قدرت دیگر

بحرین کوچک‌ترین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس است و اساساً سیاست خارجی آن نیز تابعی از سیاست‌های عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا است. روابط بحرین و جمهوری اسلامی ایران سال ۲۰۱۶ قطع شد. پس از اینکه عربستان در ژانویه ۲۰۱۶ روابط با جمهوری اسلامی ایران را قطع کرد، بحرین نیز تنها یک روز پس از این تصمیم ریاض، اعلام کرد مناسبات دیپلماتیک خود با جمهوری اسلامی ایران را قطع می‌کند.

در ادامه نیز افزایش تنش میان ایران و عربستان و همچنین میان ایران و آمریکا بر روابط تهران- منامه اثر منفی داشته و شکاف میان دو کشور را بیشتر کرده است. یکی از عللی که سبب می‌شود روابط ایران و بحرین تحت تأثیر سیاست دیگر کشورها در خصوص ایران قرار گیرد، این است که حجم روابط تجاری منامه – تهران در سطح اندکی است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، میزان صادرات ایران به بحرین در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ به ترتیب معادل ۱۱.۷، ۱۲.۱، ۹.۹، ۸.۴ و ۹.۷ میلیون دلار بوده و این کشور در سال ۱۴۰۰ تنها ۰.۰۲ درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه شصت و هشتم در میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور تنها ۰.۰۰۲ درصد از واردات ایران را به خود اختصاص داده و در جایگاه ۹۰ قرار گرفته است.

چرایی تمایل بحرین به احیای روابط با ایران

درباره چرایی تمایل علنی بحرین به احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران می‌توان به سه عامل اشاره کرد که عبارتند از:

احیای روابط ایران و عربستان سعودی

پس از اینکه، روابط عربستان و جمهوری اسلامی ایران در اسفند ۱۴۰۱ احیا شد، احیای روابط بحرین با ایران نیز مطرح شد. در ماه مارس ۲۰۲۳ یعنی تنها چند روز پس از احیای روابط ریاض- تهران، احمد بن سلمان المسلم، رئیس مجلس بحرین نیز در ملاقات با یک هیئت پارلمانی جمهوری اسلامی در حاشیه نشست صد و چهل و ششم اتحادیه بین‌المجالس جهانی (IPU) در منامه از شروع مذاکرات میان تهران و منامه، به منظور از سرگیری پرواز هواپیماهای مسافربری میان دو کشور خبر داده بود. «باربارا لیف»، دستیار وزیر خارجه ایالات متحده در امور خاورمیانه روز ۲۳ خرداد در جمع نمایندگان کنگره آمریکا از احتمال از سرگیری روابط دیپلماتیک میان بحرین و ایران خبر داد.

با تداوم روند بهبود روابط ایران و عربستان و نزدیک شدن بیشتر دو کشور به هم، اصرار بحرین برای احیای روابط با ایران بیشتر شد. در همین راستا، در حالی که بحرین روابط رسمی دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران ندارد، وزیر خارجه خود را برای مراسم ادای احترام به رئیس جمهور و وزیر خارجه شهید ایران به تهران فرستاد. عبداللطیف بن راشد الزیانی وزیرخارجه بحرین روز پنجشنبه در مراسم ادای احترام به شهید سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر کرد. در همین حال، شیخ حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین نیز در دیدار با ولادیمیر پوتین بر ضرورت احیای روابط منامه- تهران تأکید کرد.

تلاش‌های دیپلماتیک سید ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان

مهم‌ترین راهبرد سیاست خارجی دولت سیزدهم به ریاست شهید رئیسی، توسعه روابط با کشورهای همسایه، اسلامی و همسو بود. با گذشت زمان، این سیاست از سوی کشورهای دیگر مورد پذیرش قرار گرفت چراکه تنها در سطح کلام باقی نماند و جنبه اجرایی نیز پیدا کرد. ۲۸ سفر به ۲۳ کشور طی ۳۴ ماه ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی که سفرهایی هدفمند در جهت اجرایی کردن سیاست توسعه روابط بود، گویای همین موضوع است. در واقع، کشورها از جمله کشورهایی نظیر عربستان سعودی و بحرین به این جمع‌بندی رسیدند که دولت سیزدهم برای بهبود روابط حسن نیت دارد و صادقانه رفتار می‌کند و حتی از موضع‌گیری عجولانه نیز اجتناب می‌کند. به همین دلیل نیز تنش‌ها در روابط دوجانبه با کشورهای همسایه از جمله بحرین روند نزولی پیدا کرده و اکنون پادشاه بحرین بر این موضوع تأکید دارد که دلیلی برای به تأخیر افتادن عادی سازی روابط با ایران وجود ندارد.

کاهش نفوذ آمریکا در غرب آسیا

سومین فاکتور مؤثر در این زمینه، کاهش نفوذ آمریکا در غرب آسیا است. با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا، از یک سو روابط این کشور با عربستان سعودی دچار تنش شد و از سوی دیگر واشنگتن تمرکز بیشتری بر شرق آسیا قرار داد. در همین حال، به نظر می‌رسد آمریکا خواستار هرج و مرج و ناامنی بیشتر در غرب آسیا نیست و مخالفتی نیز با بهبود روابط کشورهای منطقه از جمله با جمهوری اسلامی ایران ندارد. یکی از دلایل این موضوع نیز این است که آمریکا از جایگاه و موقعیت دهه‌های گذشته خود برخوردار نیست و توانایی اعمال فشار آن بر کشورهای دیگر از جمله کشورهای غرب آسیا کاهش یافته است. خودداری عربستان سعودی از تبعیت از سیاست آمریکا در قبال جنگ اوکراین و مخالفت با افزایش تولید نفت خود از جمله شواهد کاهش نفوذ آمریکا در غرب آسیا است. اکنون بحرین نیز با فراغ بال بیشتری درصدد احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران بر آمده است.

نتیجه

تأکید پادشاه بحرین بر ضرورت احیای روابط با ایران بیش از همه بیانگر این است که سیاست منزوی‌سازی جمهوری اسلامی ایران و ایجاد شکاف میان ایران و کشورهای عربی که به خصوص از سوی آمریکا پیگیری می‌شد با شکست مواجه شده است. کاهش نفوذ آمریکا در غرب آسیا نیز سبب شد که کشورهای عربی امروز استقلال بیشتری در سیاست خارجی خود دارند. اگرچه سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه این دولت، در صحنه حضور ندارند و به شهادت رسیدند، اما توسعه روابط با کشورهای همسایه همچنان توسط دولت جمهوری اسلامی ایران پیگیری می‌شود، موضوعی که رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار با مقامات کشورهای مختلف که برای ادای احترام به شهدای خدمت در تهران حاضر شدند، بر آن تأکید کردند. جمهوری اسلامی ایران از احیای روابط با بحرین به عنوان یک کشور همسایه نیز استقبال می‌کند و حتی خواستار گسترش روابط اقتصادی همزمان با روابط سیاسی است.

سید رضی عمادی؛ کارشناس مسائل غرب آسیا