محرم در کویت؛ از حضور اهل تسنن کنار شیعیان تا محدودیت‌های عزاداری

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، الناز رحمت نژاد: مناطق داخلی کویت از جمله الدسمه، الدعیه، الشعب، بنیدالقار، الصوابر، الرمیثیه، السالمیه، المنصوریه، صباح السالم، الزهرا و الشهداء همه ساله با از راه رسیدن ماه محرم ترافیک و ازدحام سنگینی را تجربه می‌کنند. علت این ترافیک و ازدحام وفور ساکنین شیعه و تعدد حسینیه‌ها و تکایا پس از نماز مغرب و عشا است.

شلوغی و ازدحام در این حسینیه‌ها به حدی می‌رسد که پل‌های عابر پیاده، پارک‌ها و زمین‌های اطراف حسینیه‌ها پر از عزاداران اباعبدالله (ع) می‌شود. حسینیه‌ها به خصوص حسینیه الکاظمیه (البکاء) و الزلزله روزانه سه نوبت سخنرانی و سوگواری به زبان‌های مختلف عربی، فارسی، انگلیسی و گاهی فرانسوی و آلمانی برای کسانی که به زبان عربی تسلط ندارند، برگزار می‌شود.

همزمان با فرارسیدن محرم ۱۴۴۶ در فرصتی که دست داد به معرفی عادات و رسوم عزاداری در جهان اسلام پرداختیم.

قسمت اول تا سوم این گزارش که به عادات و رسوم عزاداری در لبنان، پاکستان و عراق اختصاص دارد از پیوندهای زیر قابل مطالعه و بررسی است:

* «محرم در لبنان؛ از مراسم روضه حزب الله در ضاحیه تا تعزیه‌خوانی در نبطیه»

* «محرم در پاکستان؛ از مراسم نمادین «ذوالجناح» تا کشتی «سفینه النجاة»

* «شور محرم حسینی در عراق؛ از آیین تعویض پرچم تا «رکضه طویریج»

در ادامه، مشروح قسمت چهارم این پرونده که به عادات و رسوم عزاداری در کویت پرداخته است را می‌خوانیم؛

از سفر رایگان برای کربلا نرفته‌ها تا پیشنهاد نامگذاری روز یتیم

مراسم تعدادی از حسینیه‌ها و تکیه‌های کویت به صورت همزمان برای خواهران و برادران، برخی به صورت جداگانه و بعضی مختص بانوان برگزار می‌شود. جمعی از حسینیه‌ها نیز با اطلاع رسانی در هفته‌های قبل از آغاز ماه محرم روی سایت‌های تعامل اجتماعی و انتشار آگهی در مساجد و مراکز دینی آمادگی خود را برای تحویل کودکان ۴ و ۵ ساله طی دهه محرم و برگزاری فعالیت‌های متنوع دینی برای آنان خبر داده تا خانواده‌های آنها بتواند با آرامش خاطر در مراسم سوگواری شرکت کنند.

برخی دیگر از مراکز دینی تازه تاسیس هم مراسم خود را ویژه جوانان اعلام کرده و طی شب‌های دهه محرم، قیام امام حسین (علیه السلام) و وقایع عاشورا را با استفاده از کارشناسان دینی تشریح می‌کنند. اهدای سفرهای رایگان به عتبات عالیات توسط کاروان‌های زیارتی برای افرادی که تاکنون موفق به سفر به این اماکن نشده اند از جنبه‌های دیگر مراسم‌های عزاداری در کویت است.

تعدادی از حسینیه‌ها در چند سال گذشته پیشنهاد داده بودند شب هشتم محرم که مصادف با شهادت حضرت علی اصغر است روز یتیم نامگذاری شود. نشر روحیه همبستگی اجتماعی و همدردی با ایتامی که خانواده و محبت آنها را از دست داده اند از اهداف این نامگذاری ذکر شده است.

مراسم عزاداری حسینیه‌های رسول الاعظم الکربلائیه، آل بوحمد، الصفار، آل معرفی، بی‌بی رباب، عاشور و مسلم ابن عقیل از ابتدای ماه محرم تا پایان ماه صفر بر پا است. تعداد مساجد، تکایا و حسینیه‌هایی مانند سید مجتبی المهری، اشکنانیه، محمد منطقه شرق، دیوانیه، میرزای شیرازی، شعبان، عشاق الحسین (ع)، علی اکبر و بی‌بی رباب که مراسم‌های خود را به زبان فارسی برگزار می‌کنند هر سال بیشتر شده است.

حسینیه منطقه العارضیه وابسته به شیعیان اسماعیلی هندی مراسم‌های خود در ماه محرم با حضور بزرگان مذهب خود به زبان اردو برگزار می‌کند. بیش از ۱۰ هزار شیعه اسماعیلی مقیم کویت با تجمع در این حسینیه و استفاده از لباس‌ها و عرقچین یک دست سفید رنگ، دهه محرم را عزاداری می‌کنند. در تمامی مراسم‌های سالیانه شیعیان، از عزا و عروسی گرفته تا ذکر بعد از نمازشان از سید الشهدا (ع) یاد می‌شود. پس از نمازشان با زدن چند ضربه با کف دست بر سینه اظهار همدردی و علاقه خود را به آن حضرت ابراز می‌کنند.

انعکاس رسانه‌ای سوگواری؛ از جراید محلی تا تلویزیون رسمی کویت

جراید محلی و شبکه‌های ماهواره‌ای این کشور مراسمات عزاداری حسینیه‌ها و تکیه‌ها را به صورت مبسوط منعکس می‌کنند. شبکه‌های ماهواره‌ای شیعه از جمله الکوت، الانوار ۱و۲، العداله، المهدی و المعارف پخش زنده این مراسم را بر عهده دارند. برخی شبکه‌های ماهواره‌ای غیر دولتی کویت الوطن هر روز بخش‌هایی از این مراسم را در بخش‌های خبری خود پخش می‌کنند. تلویزیون رسمی کویت هم بخشی از برنامه‌های عصر تاسوعا را به سخنرانی یک روحانی شیعه اختصاص می‌دهد.

سایر مطبوعات این کشور با اختصاص دادن صفحات اول و داخلی و درج مقالات مفصل تحلیلی و تاریخی و چاپ گزارش‌های تصویری سوگواری به پوشش وسیع مراسم می‌پردازند. با آغاز ماه محرم بسیاری از نویسندگان کویتی مقالات خود را پیرامون قیام و فلسفه عاشورا می‌نویسند و صفحاتی از روزنامه‌های الوطن، الکویتیه، الرای، النهار، الأنباء و القبس نیز به صورت روز شمار به انعکاس مجالس عزاداری می‌پردازد.

اهدای خون به جای قمه زنی

در تعدادی از حسینیه‌های کویت به جای قمه زنی، اهدای خون انجام می‌شود. شماری از روزنامه‌های محلی به انعکاس گزارش و تصاویری از سوگواران حسینی که به جای قمه زنی مشغول اهدای خون هستند، می‌پردازند. همچنین بسیاری از بزرگان شیعه با ارسال پیامک به سوگواران آنان را به اهدای خون خود به بیماران توصیه می‌کنند.

اطعام عزاداران؛ از خیمه علی اصغر تا کاروان دختران

اطعام عزاداران با پخش انواع نوشیدنی‌های گرم و سرد و توزیع نذورات انجام می‌شود. خیمه علی اصغر با شعبه‌های متعددی که در مناطق مختلف کویت دارد و فست فود پخش می‌کند، توجه بسیاری از شهروندان اهل سنت و اتباع خارجی مقیم کویت را به خود جلب کرده است. علاوه بر این خیمه، کاروان دختران، الغدیر، مضیف الحسین و خیمه ابی عبدالله الحسین ایستگاه‌های صلواتی کویت هستند که در آنها انواع بستنی، نوشیدنی‌های سرد و گرم، ساندویچ و غذاهای سنتی توزیع می‌شود. ایرانیان هم با دایر نمودن ایستگاه‌های صلواتی سیار در مناطق بنیدالقار، السالمیه و الرمیثیه از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

محرم در کویت مختص شیعیان نیست

محرم در کویت مختص شیعیان نیست و بسیاری از اهل تسنن در مناسبت‌های این ایام بویژه شب هفتم محرم، روز شهادت حضرت ابوالفضل (ع) و روز عاشورا حضور دارند. تعدادی از عزاداران اهل تسنن با قربانی و نذورات و پذیرایی از سوگواران یا ارسال مواد غذایی به حسینیه‌ها علاقه خود را به حضرت سید الشهدا (ع) نشان می‌دهند.

برخی از حسینیه‌ها در شب‌های هفتم، هشتم، نهم و دهم محرم علاوه بر مراسم سینه‌زنی، زنجیرزنی را نیز به مراسم خود اضافه می‌کنند و دسته‌های عزاداری در فضای خارج از حسینیه به مدت کوتاه اقدام به زنجیرزنی می‌کنند و سپس بدلیل محدودیت‌های قانونی به داخل حسینیه‌ها می آیند. پیشاپیش دسته‌های سینه‌زنی پرچم‌های سیاه و شعارهای عاشورا به حرکت به اهتزاز در می آیند. بعضی از دسته‌ها نیز مشغول نواختن سنج و دمام می‌شوند. نمایش تئاتر شهادت حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت قاسم، علی اصغر و امام حسین (ع) در شبهای آخر دهه محرم در بسیاری از حسینیه‌ها اجرا می‌شود و این تئاتر جز جدانشدنی این مراسمات است.

روشن کردن چراغ قرمز به نشانه عزادار بودن

بسیاری از شیعیان کویت با شب زنده داری و احیای شب نهم، صبح روز عاشورا را با پای برهنه و گاه مالیدن گل به سرهای خود و بستن پیشانی بندهای سبز و مشکی و پوشیدن جامه‌های سیاه به سوی حسینیه‌ها می‌روند و شب یازدهم را نیز بعنوان شام غریبان به احیا و روشن کردن شمع و چراغ قرمز به نشانه عزادار بودن سپری می‌کنند. شیشه‌های خودروها نیز به نشانه عزادار بودن گل مالی می‌شود و پرچم‌های سیاه رنگ به روی خودروها نصب می‌شود.

مقتل خوانی و اقامه نماز ظهر عاشورا

مقتل حضرت سید الشهدا (ع) از ساعات اولیه صبح از بلندگوهای خارجی مساجد، تکایا و حسینیه‌ها به گوش می‌رسد و بسیاری از خانواده‌های سیاه پوش با بدست گرفتن پرچم‌های حسینی از مناطق نسبتاً خارجی با پای پیاده به سوی حسینیه‌های مناطق شیعه نشین روانه می‌شوند.

نماز ظهر عاشورا نیز بلافاصله پس از خواندن مقتل و عزاداری برگزار می‌شود. علاوه بر اقامه عزا در حسینیه‌های ایرانیان و برخی از تکایا، مراسم عاشورا همه ساله توسط رایزنی فرهنگی ایران و سرپرستی مدارس ایرانیان مقیم کویت و سایر نهادها برگزار می‌شود.

محدودیت‌های مراسم عزاداری

مراسمات عزاداری اباعبدالله (ع) در کویت دارای قدمت بوده و حتی در زمان شیوع ویروس کرونا هم برگزار شده است. همچنین تاسیس حسینیه در کویت از عمق تاریخی برخوردار است و خاندان آل صباح در تاسیس اولین حسینیه نقش مهمی داشته اند. اما اخیراً قوانین محدود کننده‌ای در موضوع برگزاری مراسمات عزاداری ماه محرم برای شیعیان این کشور به اجرا گذاشته شد. روز دوشنبه ۱۸ تیر مصادف با اولین روز از محرم ۱۴۴۶ وزارت کشور کویت اعلام کرد که صاحبان حسینیه‌ها حق برافراشتن پرچم‌های حسینی و موکب‌های ایام محرم و صفر را ندارند و شیعیان را نسبت به برگزاری دسته‌های عزاداری در خیایان‌ها و سایر اماکن عمومی تهدید کرد. به همین دلیل مراسم اهتزاز پرچم عزاداری سید الشهدا (ع) در کویت با وجود ممانعت به عمل آمده با حضور گسترده کویتی‌ها تحت تدابیر شدید امنیتی در یکی از مساجد اصلی پایتخت این کشور برگزار شد.

در بیانیه این وزارتخانه در پستی در سکوی ایکس آمده است: «صاحبان حسینیه‌ها باید به قوانین تنظیم‌کننده و دستورات نیروهای امنیتی پایبند باشند تا امنیت همگان حفظ شود. نصب تنها یک پرچم بدون شعار بر روی حسینیه مجاز است. قرار دادن هرگونه چادر و غرفه در خارج از دیوار حسینیه به هر دلیلی اکیداً ممنوع است. همچنین برگزاری هرگونه راهپیمایی هم ممنوع است. با هر کسی که به قوانین تنظیم کننده پایبند نباشد با شدت برخورد خواهد شد.»

بلافاصله بعد از صدور این دستور نیروهای امنیتی کویت و شهرداری شروع به جمع کردن پرچم‌ها و علم‌ها و دیگر نمادهای حسینیه‌ها کردند که باعث شد شهروندان کویتی واکنش نشان دهند و به مقابله با عوامل حکومتی بپردازند. همچنین اعتراضات این شهروندان در شبکه‌های اجتماعی به خصوص فیس بوک قابل مشاهده است.

کلیپ‌هایی در شبکه‌های اجتماعی پخش و دست به دست شد که خشم کویتی‌ها از این تصمیم را نشان می‌داد. در یکی از این کلیپ‌ها یک شهروند با فریادهایی علیه این تصمیم به خیابان آمده و شعار داده است: «خانه حسین خانه من است… حسین جدّ من است». کلیپ دیگری که در سکوی ایکس منتشر شد، شهروندی را نشان می‌دهد که درباره ممانعت مقامات ذی ربط در کویت از اعطای مجوز به صاحبان موکب‌های حسینی برای برگزاری مراسم عاشورا سخن می‌گوید. این شهروند گفته است: «هر ساله از شهرداری، آتش نشانی و همه مسؤولان درخواست می‌کنیم و برای موکب‌های حسینی در ماه محرم مجوز می‌گیریم. امسال از شهرداری می‌پرسیم می‌گویند وزیر کشور، از آتش نشانی می‌پرسیم می‌گویند وزیر کشور، از هرکسی پرسیدیم می‌گویند وزیر دستور داده تا موکب‌های حسینی را بردارند. وزرای دولت‌های قبلی کویت اغلب تسامح داشتند و با صاحبان موکب ها همکاری نشان می‌دادند و شرایط خاصی را برای ایمنی و اطفای حریق تعیین می‌کردند و حتی ثواب عزاداری امام حسین (علیه السلام) را با ما تقسیم می‌کردند. اکنون شهرداری و نیروی انتظامی بی خبر می آیند و موکب ها را تخریب می‌کنند.

فهد یوسف سعود الصباح وزیر کشور کویت از تصمیمات وزارتخانه این کشور در محدود کردن عزاداری‌های حسینی در این کشور در محرم ۱۴۴۶ دفاع کرد. وی علت هشدار به صاحبان حسینیه‌ها مبنی بر اجازه نصب تنها یک پرچم آن هم بدون هرگونه شعار، جلوگیری از وقوع هر حادثه‌ای مطرح کرد. فهد یوسف سعود الصباح برای شیعیان تا حدی که هویت خود را در حدود قانون ابراز کنند، آزادی قائل است.

منتقدان وزارتخانه کشور مورد اشاره معتقدند بیانیه مذکور و دستورات آن اقدامی برای محدود کردن جامعه بزرگ شیعیان کویت است. این در حالی که شیعیان کویت از شهروندان اصیل این کشور هستند و از ابتدای تاسیس آن در این کشور اقامت داشته اند.