رای دیوان بین‌المللی دادگستری علیه رژیم صهیونیستی؛ابعاد و پیامدها

خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: دیوان بین‌المللی دادگستری که رکن قضایی سازمان ملل متحد است بار دیگر با صدور یک رای، رژیم صهیونیستی را رژیمی اشغالگر خواند و خواستار پایان فوری شهرک‌سازی در اراضی اشغالی شد. در این نوشتار، ضمن اشاره مختصر به این حکم دیوان، پیامدهای آن بررسی می‌شود.

ابعاد حکم دیوان علیه رژیم صهیونیستی

دیوان بین‌المللی دادگستری روز جمعه (۲۹ تیرماه) با صدور رای مشورتی، اشغالگری رژیم صهیونیستی در فلسطین را غیرقانونی اعلام کرد و افزود، این دیوان هیچگونه تغییر بافتی را که رژیم صهیونیستی از سال ۱۹۶۷ در فلسطین از جمله قدس شرقی ایجاد کرده، به رسمیت نمی‌شناسد و همه کشورها باید با سازمان ملل برای کمک به ملت فلسطین جهت تعیین سرنوشت خود همکاری کنند. این نهاد قضایی اعلام کرد حضور رژیم صهیونیستی در فلسطین غیرقانونی است و اعضای سازمان ملل نباید این حضور غیرقانونی را به رسمیت بشناسند. کشورها باید با مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت برای پایان دادن به حضور غیرقانونی رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی همکاری کنند. دیوان بین‌المللی دادگستری از رژیم صهیونیستی خواست به اشغال و حضور غیرقانونی خود در فلسطین و نیز فعالیت‌های شهرک‌سازی و تخلیه شهرک‌های موجود پایان دهد و به همه فلسطینی‌های متضرر غرامت پرداخت کند.

تحلیل رای مشورتی

رای صادر شده از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری چند بعد دارد. یک بعد مربوط به محکوم کردن صهیونیست‌ها است. بر این اساس عنوان شد که اشغالگری رژیم صهیونیستی در فلسطین غیرقانونی است و باید پایان یابد. یک بعد مربوط به جبران تبعات اشغالگری صهیونیست‌ها است. در این راستا، از یک سو اعلام شد که بافت فلسطین اشغالی باید به سال ۱۹۶۷ بازگردد و شهرک‌های ساخته شده باید تخلیه شود و از سوی دیگر تأکید شد که رژیم صهیونیستی باید به همه فلسطینی‌های متضرر غرامت پرداخت کند. بعد سوم مربوط به اجرای این رای است. دیوان بین‌المللی دادگستری مسئولیت اجرای این رای را بر عهده مجمع عمومی سازمان ملل، شورای امنیت سازمان ملل و همه کشورها قرار داده است. در این حکم آمده است مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت مسئولیت پایان دادن به حضور غیرقانونی رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی را بر عهده دارند و همه کشورها باید به مجمع عمومی و شورای امنیت برای انجام این مسئولیت کمک کنند. بعد چهارم این حکم نیز این است که مردم فلسطین حق تعیین سرنوشت دارند و همه کشورها باید به مردم فلسطین جهت تعیین سرنوشت خود کمک کنند.

واکنش‌ها

رای مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری علیه رژیم صهیونیستی با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد. اغلب کشورها از جمله شماری از کشورهای اروپایی از این حکم استقبال کردند. اغلب کشورهای منطقه غرب آسیا نیز از این حکم استقبال کردند. وزارت خارجه عربستان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که از رأی مشورتی دادگاه بین المللی دادگستری استقبال و بر عدم قانونی بودن حضور تل آویو در اراضی اشغالی فلسطین از ۵۷ سال پیش تاکنون تاکید می‌کنیم. «فرحان حق» سخنگوی «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل اعلام کرد گوترش این حکم لاهه را به مجمع عمومی سازمان ملل ارجاع خواهد داد تا درخصوص اقدامات رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی تصمیم گیری کند. گوترش تاکید کرد رژیم صهیونیستی و فلسطین برای پایان دادن به اشغالگری و حل نزاع، همسو با قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل باید به روند سیاسی برگردند. در همین حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در واکنش به این نظر مشورتی مدعی شد: «ملت یهود در سرزمین خودشان اشغالگر نیستند. هیچ تصمیم نادرست در لاهه نمی‌تواند این حقیقت تاریخی را تحریف کند.» منتقدان و مخالفان نتانیاهو در اراضی اشغالی نیز از این حکم انتقاد کردند که این موضوع نشان می‌دهد صهیونیست‌ها در موضوع اشغالگری وحدت نظر دارند و فرقی بین نتانیاهو و دیگران در این زمینه وجود ندارد. فلسطینی‌ها از حکم دیوان بین‌المللی دادگستری به‌عنوان نقطه‌ای مهم در مبارزات چندین دهه‌ای خود برای رسیدن به عدالت استقبال کردند.

پیامدها

رای دیوان بین‌المللی دادگستری که سبب عصبانیت صهیونیست‌ها شد، پیامدهای مهمی به خصوص به لحاظ سیاسی دارد. برخی از این پیامدها عبارتند از:

۱. اشغالگری هیچ حق سرزمینی ایجاد نمی‌کند

یکی از مهم‌ترین پیامدهای رای دیوان بین‌المللی دادگستری این است که تأکید دارد زور و اشغالگری سبب نقض اصل مهم حقوق بین‌الملل یعنی حق تعیین سرنوشت نمی‌شود. بنابراین، صهیونیست‌ها با شهرک‌سازی نمی‌توانند ادعای حاکمیت بر اراضی فلسطینی‌ها را داشته باشند و این اراضی همیشه متعلق به فلسطینی‌ها است و طبق حقوق بین‌الملل نیز مشمول اشغال است. نواف سلام رئیس دیوان بین‌المللی دادگستری نیز درمورد این رای مشورتی گفت: ادامه محروم کردن فلسطینیان از حق تعیین سرنوشت خود ممکن نیست. اسرائیل باید در زودترین زمان ممکن به اشغالگری پایان دهد و هر ساختمانی را که از فلسطینیان گرفته است بازگرداند و بخشی از دیوار حایل در داخل اراضی فلسطین را تخریب کند. اسرائیل باید همه فعالیت‌های شهرک‌سازی جدید را متوقف کند.

۲. رای دیوان اعتبار سیاسی دارد و تشدید انزوای جهانی صهیونیست‌ها را نشان می‌دهد

دیوان بین‌المللی دادگستری رکن قضایی سازمان ملل متحد است و یکی از ارکان اصلی این سازمان است. نظر مشورتی قاضی‌های دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) که به‌عنوان دادگاه جهانی شناخته می‌شود، الزام‌آور نیست، اما براساس قوانین بین‌المللی دارای اهمیت است. این رأی که با استقبال و احترام دهها کشور همراه شد، به منزله تضعیف جایگاه جهانی رژیم صهیونیستی است و حتی می‌تواند حمایت غرب از رژیم صهیونیستی را تضعیف کند. این رای در شرایطی صادر شد که پرونده مقامات صهیونیست به اتهام نسل‌کشی در غزه نیز در دیوان کیفری بین‌المللی و دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح و در حال بررسی است. بنابراین، رژیم صهیونیستی که به دلیل ارتکاب نسل‌کشی در غزه با انزجار گسترده جهانی حتی در آمریکا و کشورهای اروپایی مواجه شد، با رای دیوان بین‌المللی دادگستری شاهد تشدید انزوای جهانی خود است و حتی ممکن است کمپین جهانی تحریم اسرائیل را نیز تقویت کند. در همین راستا، روزنامه صهیونیستی «هاآرتص» گزارش داد رای دیوان بین‌المللی دادگستری احتمالاً موجب گسترش دامنه تحریم‌ها علیه شهرک‌ها خواهد شد.

۳. تقویت رکن قضایی سازمان ملل در مقابل تضعیف رکن سیاسی آن

رای دیوان بین‌المللی دادگستری که به دور از سیاسی‌نگری است و تلاش دارد حقوق را بر سیاست و عدالت را بر گزینش و تبعیض ارجحیت دهد، سبب تضعیف رکن سیاسی سازمان ملل متحد یعنی شورای امنیت می‌شود. این شورا طی ۹ ماهه گذشته به دلیل حمایت همه‌جانبه و گسترده آمریکا و دو کشور اروپایی انگلیس و فرانسه عملاً برای متوقف کردن نسل‌کشی صهیونیست‌ها در غزه ناتوان بود. شورای امنیت در خصوص اشغالگری اسرائیل در فلسطین، در ۸۰ سال اخیر قطعنامه‌های متعددی از جمله ۲۴۲و ۳۷۴ پس از اشغال کرانه باختری رود اردن، غزه، بلندی‌های جولان و صحرای سینا پس از جنگ ۱۹۶۷ صادر کرد. رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا و قدرت‌های اروپایی از اجرای این قطعنامه‌ها خودداری کرد و همچنان به اشغال‌گری ادامه داد به نحوی که اکنون ۸۵ درصد از جغرافیای فلسطین تحت کنترل تل‌آویو قرار دارد. در ۹ ماه گذشته نیز شورای امنیت به دلیل رجحان سیاست بر عدالت، توان صدور قطعنامه‌ای قاطع برای متوقف کردن نسل‌کشی در غزه نداشته است. اکنون حکم دیوان بین‌المللی دادگستری که آویو بار دیگر مسئله اشغالگری صهیونیست‌ها را برجسته کرد، نشان می‌دهد حتی حمایت آمریکا و دو کشور اروپایی عضو دائم شورای امنیت از نسل‌کشی و جنایت صهیونیست‌ها علیه غزه نیز سبب نمی‌شود وجدان‌های بیدار از این جنایت غفلت کنند.

۴. تداوم روند افزایشی فشارهای جهانی علیه رژیم صهیونیستی همزمان با تداوم مشروعیت‌یابی جهانی فلسطین

با نسل‌کشی رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه، روندی در سطح جهانی برای افشای جنایت صهیونیست‌ها آغاز شد. آفریقای جنوبی پرونده جنایت رژیم صهیونیستی را به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع داد. با این اقدام آفریقای جنوبی، پرونده جنایت سران رژیم صهیونیستی در دیوان بررسی می‌شود و حتی امکان صدور حکم بازداشت آنها وجود دارد. اکنون رای دیوان بین‌المللی دادگستری پیروزی دیگری برای مشروعیت‌یابی جهانی فلسطینی‌ها و شکستی دیگر برای رژیم صهیونیستی در سطح جهانی است. در همین راستا، روزنامه القدس العربی در گزارشی در خصوص حکم دادگاه لاهه علیه تل‌آویو نوشت: با وجود آنکه رأی دادگاه لاهه علیه رژیم صهیونیستی با تأخیر ۱۸ ماهه صادر شد اما یک دستاورد معنوی چند بُعدی به شمار می‌رود که طرف‌های فلسطینی، عربی و بین المللی حامی آرمان فلسطین به آن مباهات می‌کنند چرا که دروغ رایج تل‌آویو را مبنی بر اینکه رژیم صهیونیستی یک رژیم قانون مدار و تنها رژیم دموکرات در منطقه است رسوا کرد.

نتیجه

دیوان بین‌المللی دادگستری پیش از این نیز حکمی تاریخی علیه رژیم صهیونیستی صادر کرده بود. این دیوان در ۹ ژوئیه ۲۰۰۴ مبادرت به نظر مشورتی در خصوص ساخت دیوار حائل در اراضی اشغالی فلسطین کرد. دیوان، با استناد به کنوانسیون‎‌های حقوق بشردوستانه و حقوق بشری، ساخت دیوار حائل را غیرمشروع اعلام کرد. به رغم آنکه نظریه مشورتی دیوان ناظر بر غیرمشروع بودن ساخت دیوار حائل بود، اما رژیم اشغالگر از آن سال تاکنون، اقدام به ساخت چند دیوار دیگر ازجمله ساخت دیوار حائل در غزه کرده است. اکنون نیز اگرچه حکم دیوان بین‌المللی دادگستری ضمانت اجرایی ندارد، اما از یک سو بیانگر تداوم روند افزایشی فشارهای جهانی بر رژیم صهیونیستی است، از سوی دیگر بیان‌گر افزایش حمایت و مشروعیت فلسطین در سطح جهانی است و در عین حال، شکستی برای شورای امنیت است که اسیر و گروگان حق وتو شده است و با بهره‌گیری مکرر آمریکا از حق وتو عملاً ناتوان از متوقف کردن جنایت نسل‌کشی صهیونیست‌ها نشان داده است.

* سید رضی عمادی، کارشناس مسائل بین‌الملل