داستان پرچم

به گزارش وبانگاه به نقل از ایسنا، دهم مرداد چهل و چهارمین سالروز اعلام طرح نهایی پرچم کشورمان در سال ۱۳۵۹ بود.

انگیزه تغییر پرچم ایران از نماد شیر و خورشید به پرچم جمهوری اسلامی، این سخن امام بود که گفتند: «ما یک مملکت محمدی ایجاد می‌کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرمهای ایران نباید آرمهای شاهنشاهی باشد. باید آرمهای اسلامی باشد. از همۀ وزارتخانه‌ها، از همۀ ادارات، باید این «شیر و خورشید» منحوس قطع بشود»

با عبور کشور از نابسامانی‌ها و شکل‌گیری تدریجی ساختار اداری و تشکیلاتی حکومت اسلامی‌در نخستین ماه‌های استقرار نظام جمهوری اسلامی‌در کشورمان، بستر اصلاح پرچم ایران به وجود آمد.

با گذشت بیش از ۵۳۵ روز از استقرار نظام جمهوری اسلامی، مقامات وقت کشورمان در دولت سید ابوالحسن بنی‌صدر مسابقه‌ای عمومی ترتیب دادند و با اعلام مختصات پرچم مدنظرشان، نتایج مسابقه را اعلام کردند. طرح‌های متنوع و متعددی به دبیرخانه ارسال شد اما دو طرح از همه بیشتر مورد توجه مقامات وقت قرار گرفت. طرح اول متعلق به صادق تبریزی نقاش و خوشنویس و طرح دوم متعلق به حمید ندیمی از اساتید دانشگاه شهید بهشتی تهران بود.

در ابتدا طرح صادق تبریزی به تصویب مقامات وقت رسید و بیش از یک سال در دوایر و ادارات دولتی مورد استفاده قرار گرفت اما با اعتراض آیت‌الله اکبر ‌هاشمی رفسنجانی طرح حمید ندیمی جایگزین طرح اول شد و از تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ تا امروز نماد حاکمیت اسلامی و نظام جمهوری اسلامی بوده است.

پرچم کشورمان در سه رنگ سبز در بالا، سفید در وسط و سرخ در پایین همراه با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله‌اکبر طراحی شد.

در توضیح مشخصات طرح پرچم جمهوری اسلامی ایران آمد: «علامت مخصوص جمهوری اسلامی به رنگ سرخ در وسط پرچم قرار می‌گیرد. همچنین شعار الله اکبر به رنگ سفید و با خط کوفی بنّایی به نشانه روز پیروزی انقلاب ۲۲ بار به صورت حاشیه در مرز رنگ سبز و سفید و نیز مرز سرخ و سفید تکرار می‌شود.

طرح مذکور بیان کننده محتوای حکومت اسلامی است. نقش کلمه الله در آن اشاره‌ای به مبدأ و منتهای آفرینش است. در پرچم جمهوری اسلامی ایران، رنگ سبز به عنوان نشانه مذهب شیعه، رنگ سفید به نشانه صلح دوستی و آرامش ‌طلبی ملت ایران و رنگ قرمز به نشانه‌امادگی ملت برای دفاع از استقلال و آزادی به قیمت ریخته شدن خون فرزندان این مرز و بوم تفسیر شده است.

پرچم جمهوری اسلامی

با وجود پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقرار نظام سیاسی جدید در کشور اما تا تابستان ۱۳۵۹ همچنان از پرچم شیر و خورشید در دوایر دولتی، مناسبت‌ها و برنامه‌های رسمی کشور استفاده شد.

اصل ۱۸ قانون اساسی با تعیین رنگها و علائم و نشانه‌های خاص بستر قانونی تغییر طرح پرچم کشورمان را ایجاد کرد. طبق این اصل، رنگ پرچم رسمی کشورمان سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» تعیین شد.

البته اراده برای طراحی آرم و پرچم جدید کشور از قبل از برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی در فروردین ۱۳۵۸ و به دستور امام شکل گرفت. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی‌در تاریخ دهم اسفند ۱۳۵۷ در جمع مردم در مدرسه فیضیه قم خواستار تغییر نشان شیر و خورشید شدند.

ایشان در این جلسه بیان کردند: «ما یک مملکت محمدی ایجاد می‌کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرمهای ایران نباید آرمهای شاهنشاهی باشد. باید آرمهای اسلامی باشد. از همۀ وزارتخانه‌ها، از همۀ ادارات، باید این «شیر و خورشید» منحوس قطع بشود؛ عَلَم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است. این تاج آثار طاغوت است. آثار اسلام باید باشد.»

با وجود این سخنان تا پایان کار دولت موقت در ۱۵ آبان ۱۳۵۸ پرچم ایران همچنان پرچم شیر و خورشید بود.

سرانجام مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی ترتیب یافت. اگرچه طرح پرچم کنونی کشورمان که اثر دکتر حمید ندیمی، استاد دانشگاه بهشتی نیز به این مسابقه ارسال شد اما نخست طرح پرچم متعلق به صادق تبریزی، نقاش و خوشنویس کشورمان که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره کرده بود در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ توسط شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله‌اکبر در وسط آن، بر روی پرچم ایران نقش بست.

این پرچم بیش از یک سال یعنی تا تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ در دوایر دولتی و حکومتی، مناسبت‌های کشور و اسکناس ملی مورد استفاده قرار گرفت.

اما چه شد که این طرح به ناگاه کنار گذاشته شد؟

علت حذف این طرح و جایگزینی طرح پرچم جدید، اعتراض آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی و تماس او از قم و دستور جمع‌آوری پرچم و اسکناسهای چاپ شده با این نشان بود. ایشان در گفت‌وگو با امام امت و توضیح درباره ویژگی‌های طرح حمید ندیمی ایشان را از تصمیمش آگاه و امام را به تغییر پرچم قانع می‌کند.

حمید ندیمی با اشاره به چگونگی ماندگار شدن طرح پرچمش گفت: «گویا وقتی آیت الله‌هاشمی رفسنجانی که طرح آماده شده‌ام را که به دفتر امام در قم ارسال کرده بودم را دید به‌امام نشان داد و از ایشان خواست که آرم پرچم تغییر کند که با تایید امام، ایشان فورا دستور می‌دهد آرم‌های منتشر شده قبلی جمع آوری شود. ایشان همان شب با بنده تماس گرفت و خبر از تنفیذ آرم طراحی شده‌ام توسط امام در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ را داد و از بنده خواست بر روی طرح پرچم نیز کار کنم.

البته بعد از تصویب طرح، شایعه می‌شود که این طرح آرم گروه سیکهای هندوستان است سپس انتقادهایی به شکل ۲۲ الله‌اکبر روی پرچم می‌شود که می گفتند در الله‌اکبر عبارت (USA) دیده می‌شود و ندیمی بر خلاف میل باطنیش، طرح الله‌اکبرها را تغییر می‌دهد.

دکتر ندیمی در همان زمان در گفت‌وگو با خبرنگاران روزنامه‌های جمهوری اسلامی و کیهان داشت به تشریح ویژگی‌های طرحش پرداخت و گفت: «هلال‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول(ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کردند.

این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقه اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند و این همان تعبیر کلمه «حدید» است. تقارن‌های این آرم هم نشانه تعادل و توازن است و این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمه الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد.»

پرچم فعلی کشورمان بعد از طراحی دکتر ندیمی بار دیگر در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ در دستورکار شورای انقلاب اسلامی قرار گرفت. طبق نظر شورای انقلاب و تأیید بنیانگذار جمهوری اسلامی نشان «لاالله‌الاالله» باید رنگ سبز می‌شد اما سید ابوالحسن بنی‌صدر رییس‌جمهور وقت کشورمان در ابلاغ مصوبه شورای انقلاب، رنگ این کلمه جلاله را «قرمز» تعیین کرد که در نهایت نیز همین رنگ در طرح نهایی پرچم، نهادینه و ماندگار شد.

شورای انقلاب در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۵۹ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران طراحی شود.

استاندارد پرچم کشورمان سه بار طی سالهای ۱۳۵۹، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ مورد بازنگری قرار گرفت.

ویژگی‌ها و مفاهیم پرچم

پرچم جمهوری اسلامی ایران به ترتیب عمودی از سه رنگ مساوی سبز، سفید و سرخ تشکیل شده است. علامت مخصوص جمهوری اسلامی ایران (نشان لاالله الاالله) به رنگ سرخ در وسط پرچم قرار می‌گیرد. شعار الله‌اکبر، به نشانه ۲۲ بهمن ۱۱ بار به صورت نواره در مرز رنگ سبز با رنگ سفید و ۱۱ بار به صورت نواره در مرز رنگ سرخ با رنگ سفید (در مجموع ۲۲ بار) و به خط بنایی تکرار می‌شود.

حرف الف «الله‌اکبر» در نواره بالا در زیر کلمه و در نواره پایین در بالای کلمه به‌طور افقی و در مرز رنگ سفید با سرخ و سبز قرار می‌گیرد. لابه‌لای حروف الله‌اکبرهای فوقانی، به رنگ سبز و الله‌اکبرهای تحتانی به رنگ سرخ پر می‌شود.

نسبت طول به عرض پرچم، هفت به چهار است. میله پرچم، به رنگ اکلیل نقره و قطر آن دو تا چهار سانتی‌متر و درازای آن سه برابر عرض پرچم می‌باشد. در بالای میله و بلافاصله بعد از پرچم، یک قبّه (گوی) قرار داده می‌شود که نسبت قطرِ گوی به قطرِ میله، برابر سه به دو می‌باشد. طناب مورد استفاده برای پرچم، باید از جنس نایلون و حداقل قطر یک سانتی‌متر باشد. اگر پرچم در میدان‌ها نصب شود، اندازه میله نسبت به اندازه میدان متغیر است.

نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله می‌باشد.

در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده است: رنگ‌ها، علامت مخصوص و شعار الله‌اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچه پرچم مشخص شود ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد. متأسفانه مشخص نشده است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.

با اینکه طراح نهایی پرچم کشورمان دکتر حمید ندیمی استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران است اما کمیسیونی متشکل از ۱۹ نفر مشخصات و ویژگی‌های پرچم را تعیین کرد.

احترام به پرچم

در سال ۱۳۱۶ بخشنامه‌ای به تصویب رسید به این شرح که «تمام مردم موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشورمان شدند.

در بخشنامه تصریح شد: «اگر فرد نظامی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند و یا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند و یا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده می‌شود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد.»

این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.

۵۳ سال بعد در سال ۱۳۶۹، معاون اول رییس‌جمهور وقت کشورمان دستور داد در هفته عزای عمومی‌که به مناسب اولین سالگرد ارتحال حضرت آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی بنیان‌گذار کشورمان برگزار شد، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه افراشته درآید.

بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لاالله‌الاالله» و «الله‌اکبر» است و با توجه به قداست کلمه «الله» هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی‌کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد.

طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها می‌توان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد اما این بخشنامه در عمل چندان مورد توجه قرار نگرفت. بخشنامه مذکور در نهایت در ششم بهمن ۱۳۹۵ به دستور معاون اول رییس‌جمهور ملغی و ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم کشور لغو شد.

انتهای پیام