باکو و دفاع از استقلال استراتژیک خود در برابر ترکیه

به گزارش وبانگاه به نقل از گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، طی روزهای گذشته اتفاقات جدیدی در خط دیپلماسی آنکارا – باکو روی داد که توجه تحلیلگران هر دو سو را به طرف خود جلب کرد.

ماجرا از این قرار است که رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه چندی پیش در سفر به شهر ریزه در حاشیه دریای سیاه، در جمع هواداران خود، مقامات رژیم صهیونیستی را تهدید کرد و گفت: «ممکن است به شکل ناگهانی، به همان شکلی که وارد قره باغ و لیبی شدیم، به اسراییل نیز حمله کنیم».

مقامات صهیونیستی، سخنان اردوغان را با مواضع تند خود پاسخ دادند و آن را بلوف سیاسی قلمداد کردند. اما در این میان، جمهوری آذربایجان نیز از بابت این سخنان اردوغان گله‌مند شده و به اردوغان اعتراض کرد.

الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان، اعلام کرد که پیروزی در جنگ قره باغ، دستاورد سربازان ارتش اوست و ربطی به ترکیه نداشته است.

اینجا بود که یک بار دیگر، تحلیلگران سیاسی ترکیه، خطاب به رادوغان اعلام کردند که شعار قدیمی «یک ملت و دو دولت» برای وصف روابط آنکارا – باکو، باید به درستی ارزیابی شود و نباید با توقعات اغراق‌آمیز، باکو را در شرایط سخت قرار داد.

مراد یتکین از تحلیلگران مشهور ترکیه، در یک یادداشت انتقادی به ارزیابی موضع الهام علی اف پرداخته و معتقد است که اردوغان در چند سال گذشته، با اظهارات و مواضع دیپلماتیک غلط، بارها مقامات جمهوری آذربایجان و بخش ترک نشین جزیره قبرس را آزرده خاطر کرده است.

یادداشت این تحلیلگر ترکیه را با هم مرور می‌کنیم:

جمهوری آذربایجان نشان داد به استقلال خود حساس است

مدت‌هاست که سیاستمداران و مردمان ترکیه و جمهوری آذربایجان، با طرح شعاری به نام «دو دولت، یک ملت» اوج روابط خود را به نمایش می‌گذارند. این سخن که رفته رفته به یک ضرب المثل سیاسی تبدیل شده، جمله‌ای است که من به عنوان یک روزنامه نگار ترکیه، اولین بار آن را از زبان ابوالفضل الچی بیگ شنیدم.

روزگاری بود که الچی بیگ هنوز ممنوع الفعالیت بود و جمهوری آذربایجان در اوایل سال 1992 استقلال خود را از شوروی اعلام کرده بود. در چنین شرایطی بود که همراه با سمیه ایدیز و عزیز اوتکان به باکو رفتیم و در زیرزمینی متعلق به جبهه مردمی با او دیدار کردیم.

به همان شکلی که ملی گرایان دو آتشه ترکیه شعار گرگ خاکستری را به عنوان نماد سیاسی خود، از قفقاز و آسیای میانه آورده‌اند، ما هم این عبارت مشهور «دو دولت، یک ملت» را به رسانه‌های استانبول و آنکارا منتقل کردیم!

قبول کنیم که این جمله، برای وصف عمق روابط آنکارا – باکو شعار مؤثری است، اما نمی‌گوید «یک دولت، یک ملت». یعنی مدعی این نیست که ترکیه و جمهوری آذربایجان، دارای یک دولت مشترک و یک ملت مشترک هستند. خیر. می‌گوید دو دولت، یک ملت.

به عبارت دیگر، هر کسی دولت و استقلال خود را دارد و می‌خواهد به او احترام بگذارند. اشتراکات فرهنگی و تباری، هر چقدر هم که قوی باشند، تا زمانی که دولت-ملت‌ها وجود دارند، باز هم جای نهادی به نام دولت را نمی‌گیرد و حفظ منافع دولت‌ها، منوط به این است که به استقلال آنها احترام بگذاریم.

ما اهمیت این موضوع را حتی در اتحادیه اروپا به عنوان اولین طرح فراملی در تاریخ سیاسی، می‌بینیم. به ویژه زمانی که منافع اقتصادی در خطر باشد، همه چیز جدی می‌شود و بدون تعارف می‌گویند: ما صاحب دولت مستقل خودمان هستیم. بنابراین ما نیز در مورد جمهوری آذربایجان، باید هوشیار باشیم و بفهمیم که باکو، موجودیت دولت مستقل خود را مساله مهمی قلمداد می‌کند.

هر چقدر هم که صمیمی باشیم، هر اندازه که رفیق و خودمانی باشیم، نباید در روابط بین الملل با هیچ مردمی مثل برادر بزرگتر رفتار کنیم. به عنوان نمونه می‌توانم به این نکته اشاره کنم که سالیانی طولانی، برای وصف بخش ترک نشین جزیره قبرس، بارها از عبارت «بچه میهن» استفاده کردیم. یعنی ترکیه را یک مادر و قبرس را فرزند کوچک این مادر خطاب کردیم. اما سیاستمداران ترک قبرس هرگز این عبارت را نپسندیدند و حالا مقامات ما هم کوتاه آمده و حداقل در گفتمان رسمی رایج به قبرس نمی‌گوییم بچه یا برادر کوچک!

واکنش جمهوری آذربایجان به ترکیه جدی بود

زمانی که طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در 28 ژوئیه در ریزه اسراییل را تهدید و اعلام کرد: «همچنان که وارد قره باغ شدیم به اسراییل نیز خواهیم آمد»، شرایطی روی داد که موجب حساسیت باکو شد. من معتقدم که هاکان فیدان وزیر امور خارجه، ابراهیم کالین رئیس سرویس اطلاعاتی میت و یاشار گولر وزیر دفاع کشورمان از این عبارت خوششان نیامد. ولی آنها به روی خود نیاوردند و الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان بود که آشکارا نشان داد آزرده خاطر شده و این سخن اردوغان بر او گران آمده است.

در سرمقاله منتشر شده در روزنامه رسمی آذربایجان در تاریخ 1 اوت، سخنان اردوغان بدون ذکر نام وی به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. می‌خواهم به جزئیاتی اشاره کنم که در رسانه‌های ترکیه مورد اشاره قرار نگرفت.
بیایید با هم این چند رفتار سیاسی الهام علی اف را مرور کنیم و تلاش کنیم معنای نمادین آنها را بفهمیم:
الف) از دو سال پیش، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، وعده داده بود به ترکیه می‌آید. اما هنوز هم این سفر انجام نشده و در عوض، خیلی راحت به باکو رفت. او در 19 اوت در باکو بود و جمهوری آذربایجان علاوه بر امضای قراردادهای همکاری اقتصادی، درخواست خود را برای عضویت در بریکس اعلام کرد

ب) همزمانی سفر پوتین به باکو با این دو موضوع، اهمیت ویژه دارد: اول، مذاکرات عادی‌سازی روابط بین ترکیه و ارمنستان. دوم، انتقاد روسیه از ارمنستان به خاطر حمایت کامل از اوکراین تحت نفوذ آمریکا و فرانسه.

ج) علی اف دقیقاً چنین گلایه‌ای را مطرح کرد: وقتی که یک برادر، برای برادرش قدمی بردارد و کاری انجام دهد، آن را در سرنا و کرنا اعلام نمی‌کند! علی اف پس از آن که اعلام کرد «صاحب پیروزی ارتش باشکوه ما، سربازان شجاع ما، مردم قهرمان ما هستند»، از ادبیات فولکلوریک آذربایجان استفاده کرد و در انتقاد از اردوغان گفت: برخی اظهارات برادرانمان در ترکیه، آب به آسیاب ارمنستان ریخته است! اجداد ما می‌گویند که دست چپ نمی‌داند دست راست چه کار خیری انجام داده و برادر به آنچه به خاطر برادرش کرد، فخر نمی‌ فروشد.

حالا فارغ از نکات بالا، به این فکر کنید: آیا می‌توان تلاش چند ماهه الهام علی اف و اقدامات فوق العاده دیپلماتیک تیم او برای عادی‌سازی روابط روسیه و ترکیه را فراموش کرد؟ ما عملاً داشتیم با روسیه وارد جنگ می‌شدیم اما تیم علی اف گره را برای ما گشود.

یک نکته مهم دیگر این است که چندین هلدینگ عظیم ترکیه در سالیان اخیر، در جمهوری آذربایجان ده‌ها میلیارد دلار ثروت به دست آورده‌اند و این فقط به خاطر زمینه‌سازی علی اف است. کما این که خود او نیز درباره اهمیت این موضوع نوشت: «یا هلدینگ‌های بزرگ بین‌المللی ترکیه (به ویژه چنگیز و کالیون) و دیگر شرکت‌های ترک، باهزاران مهندس و استاد ترک در ساخت قره باغ و زنگزور شرقی کار می‌کنند. کدام کشور دیگری حاضر است چنین شرایط خوب و مساعدی برای شرکت‌های ترکیه‌ای فراهم کند؟» 

به نظر من این جمله روزنامه رسمی جمهوری آذربایجان خطاب به ترکیه، جمله سنگینی است: «ما برادریم. ولی برادری، یک مسابقه فوتبالِ تک دروازه نیست! دو دروازه دارد! نباید وظایف اخلاقی را فراموش کرد. پیروزی و ظفر بزرگ قره باغ متعلق به همه ماست. فقط صادق و درست باشیم».

پس از تمام این گلایه‌ها، اردوغان در 17 اوت با علی اف تماس گرفت و اردوغان گفت که جنگل‌های ترکیه دارند می‌سوزند و ما نیازمند هواپیمای آبی خاکی BE-200CS شما هستیم.

پاسخ علی اف این بود: «همین الان می‌فرستیم!» در صورتی که این تنها هواپیمای آتش نشانی آبی خاکی در اختیار آذربایجان بود و هر کشور دیگری بود، این درخواست را به شکل مودبانه رد می‌کرد. 

حالا اردوغان باید به این بیاندیشد که واقعاً چه نیازی بود آن سخنان را بر زبان بیاورد و موجب آزردگی خاطر باکو شود. علی اف با اینکه دلخور شد، اما پاسخ سیاسی خود را هوشمندانه داد.

عکس دیدار خود و پوتین را منتشر کرد و در این عکس یک دنیا حرف نهفته بود. آذربایجان در جنگ قره باغ از حمایت فعال پاکستان و اسرائیل و همچنین ترکیه برخوردار شد و این را با نمایش پهپادهای خود در رژه رسمی پس از پیروزی نشان داد.

می‌دانیم که روابط اسرائیل و آذربایجان از آن زمان به بعد نزدیک‌تر شده است. (یادمان باشد، اگر حمله حماس در 7 اکتبر و کشتار مداوم اسرائیل در غزه نبود، آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی‌ ترکیه روز بعد به اسرائیل می‌رفت تا در مورد توافقات جدید گفتگو کند.)

درباره روابط آذربایجان و اسرائیل نیز فراموش نکنیم که اسرائیل و جمهوری آذربایجان، معاملات نفتی کلانی دارند و نفتی که آذربایجان به اسرائیل می‌فروشد از طریق خط لوله باکو – تفلیس – جیهان منتقل می‌شود.

اردوغان ناچار شد که به دلیل ظلم اسرائیل به فلسطینیان، 9.5 میلیارد دلار تجارت را متوقف کند و از کشورهای دوست و برادر نیز چنین انتظاری دارد. با این حال، کشورهایی که ترکیه احساس نزدیکی به آنها می‌کند، نه تنها در مورد فلسطین، بلکه برای مثال در مورد به رسمیت شناختن جمهوری ترک قبرس نیز دیدگاه سیاسی مستقل خودشان را دارند و حاضر نیستند از منافع خودشان بگذرند.
انتهای پیام/