دیپلماسی ایران در خلیج فارس؛ ابعاد سفرهای «عراقچی» به منطقه

به گزارش وبانگاه به نقل از گروه بین‌الملل خبرگزاری مهر: در روزهای گذشته، در شرایطی که منطقه با گسترده‌ترین بحران‌های دو دهه اخیر روبرو است، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان به عربستان و قطر سفر کرد و با مقامات عالیرتبه این کشورها دیدار داشت. هدف این سفرها در درجه اول رایزنی در جهت کنترل تنش‌ها در غزه و لبنان و همچنین تلاش برای تعمیق روابط ایران با همسایگان جنوبی عنوان شده است.

مواضع کشورهای خلیج فارس در منازعه ایران و اسرائیل؛ رویکردها، نگرانی‌ها و منافع مشترک

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به‌ویژه در دو دهه گذشته بنیان‌های اقتصادی خود را به گونه‌ای تعریف کرده‌اند که امنیت و ثبات لازمه هرگونه فعالیت اقتصادی آنها به شمار می‌رود؛ در حوزه منابع هیدروکربنی، امنیت انتقال انرژی و آبراه‌های بین‌المللی از اهمیت بسیاری برخوردار است. از این گذشته، در دیگر بخش‌ها از جمله صنعت و گردشگری، جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای این کشورها در فضای منازعه و تنش با چالش مواجه خواهد شد.

از این رو، از ابتدای جنگ غزه، این کشورها یا با اعلام بی‌طرفی منفعلانه و یا از طریق میانجی‌گری در تلاش بوده‌اند تا دامنه تنش‌ها را کاهش دهند و آسیب‌های احتمالی را به حداقل برسانند. اعلام موضع بی‌طرفی این کشورها در تنش‌های اخیر میان ایران و اسرائیل نیز در همین راستا قابل توجیه است.

عباس عراقچی در سفر به عربستان و قطر تأکید کرده است که در صورتی که این کشورها به اسرائیل یا آمریکا اجازه دهند از آسمان یا پایگاه‌هایشان علیه ایران استفاده شود، تهران قطعاً واکنش نشان خواهد داد. حداقل انتظار ایران در منازعات اخیر از همسایگانش حفظ موضع بی‌طرفی است. ریاض و دوحه نیز در پاسخ، همچنان بر بی‌طرفی خود تأکید کرده‌اند.

شرایط فعلی نشانگر آن است که سناریوی بی‌طرفی کشورهای خلیج فارس تغییر نخواهد کرد؛ از زمان به قدرت رسیدن دموکرات‌ها در آمریکا، کشورهای عربی جنوب خلیج فارس تلاش کرده‌اند با تغییر توازن امنیتی در منطقه و بازسازی روابط با ایران، دامنه اتحادهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را گسترش دهند.

با اینکه آمریکا همچنان ضامن امنیت این کشورها به شمار می‌رود و چه از نظر حضور نظامی و چه تأمین تسلیحات به واشنگتن وابسته هستند، اما در حال حاضر ایالات متحده دیگر تنها چتر امنیتی کشورهای خلیج فارس نیست. همین مسئله سبب شده تا در سال‌های اخیر، کشورهای جنوب خلیج فارس روابط خود را با چین و روسیه تقویت کرده و به اتحادهای منطقه‌ای روی آورند و به ارتقای قابلیت‌های نظامی و زیرساخت‌های دفاعی خود بپردازند.

ایران از زمان دولت گذشته دکترین تقویت روابط با همسایگان را به عنوان یکی از پایه‌های سیاست خارجی خود قرار داده است؛ سیاستی که در دولت فعلی نیز دنبال می‌شود. در واقع، روابط مبتنی بر ثبات و حسن همجواری با همسایگان یکی از اصول سیاست خارجی ایران است. این رویکرد با چالش‌های کنونی نیز پیوند خورده است.

ایران همچنین اهداف بشردوستانه را در دستور کار دارد و در بحران انسانی کنونی در غزه و لبنان در تلاش است با همکاری همسایگانش، برای کاهش تنش‌ها و تسهیل مسیر ارسال کمک‌های بشردوستانه اقدامی انجام دهد. آنچه روشن است، عزم تهران و کشورهای جنوب خلیج فارس برای ارتقای روابط فراتر از سطح دیپلماتیک است.

هدی یوسفی؛ پژوهشگر مسائل منطقه