سال طلایی برنج‌کاران در شالیزارها/ آغاز خزانه‌گیری نشا‌ء
| خزانه‌گیری برنج، یکی از مراحل کلیدی در کشت این محصول استراتژیک است که در سال‌های اخیر با تغییراتی در زمان‌بندی و روش‌های اجرایی همراه شده است. |
به گزارش بخش استانها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از ساری، خطه سرسبز شمال ایران، از دیرباز به‌عنوان قلب تپنده تولید برنج کشور شناخته شده است؛ منطقه‌ای که با شالیزارهای وسیع و آب‌وهوای مساعدش، بیش از 40درصد نیاز برنج ایران را تأمین می‌کند؛ در این میان، خزانه‌گیری برنج مرحله‌ای حساس و تعیین‌کننده در چرخه کشت این محصول استراتژیک نه‌تنها یک فرآیند کشاورزی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و معیشتی مردمان این دیار است.
خزانه‌گیری، که در آن دانه‌های برنج در محیطی کنترل‌شده و محفظه‌هایی کوچک به جوانه‌هایی آماده برای نشاکاری تبدیل می‌شوند، پایه و اساس موفقیت در برداشت محصولی باکیفیت را تشکیل می‌دهد. این سنت دیرینه، که زمانی با آغاز بهار و از اوایل فروردین کلید می‌خورد، در سال‌های اخیر دستخوش تحولی چشمگیر شده است.
با رواج کشت دوم برنج،ـ روشی که به کشاورزان امکان می‌دهد پس از برداشت محصول تابستانه، بار دیگر زمین را زیر کشت ببرند – زمان‌بندی خزانه‌گیری به اوایل اسفند منتقل شده است. این جابه‌جایی، که ریشه در تلاش برای افزایش بهره‌وری، سازگاری با تغییرات اقلیمی و پاسخ به نیازهای اقتصادی دارد، چالش‌ها و فرصت‌هایی تازه پیش روی کشاورزان قرار داده است.
از یک سو، گرمای زودرس بهار و نوسانات دمایی، سلامت نشاها را تهدید می‌کند و از سوی دیگر، مدیریت دقیق‌تر منابع آبی و خاک، لازمه پایداری این روند نوین است
خزانه‌گیری چیست؟
خزانه‌گیری برنج، یکی از مراحل ابتدایی و حیاتی در فرآیند کشت این محصول است که با دقت و ظرافت خاصی انجام می‌شود. در این مرحله، بذرهای برنج در محیطی محدود، کنترل‌شده و اغلب در محفظه‌هایی کوچک که با خاک غنی و نرم آماده شده‌اند، کاشته می‌شوند تا به جوانه‌هایی سالم و مقاوم تبدیل شوند. این جوانه‌ها، که به «نشا» معروف‌اند، پس از رسیدن به ارتفاع حدود 10 تا 15 سانتی‌متر و رشد دو تا سه برگ، آماده انتقال به زمین اصلی شالیزار می‌شوند.
هدف اصلی خزانه‌گیری، فراهم کردن شرایطی ایده‌آل برای جوانه‌زنی بذرها و رشد اولیه آن‌ها است؛ شرایطی که شامل تأمین رطوبت کافی، دمای مناسب و محافظت در برابر سرما، آفات و بیماری‌هاست. در مازندران، این فرآیند معمولاً در زمینی کوچک‌تر از شالیزار اصلی و نزدیک به منبع آب انجام می‌شود تا آبیاری به‌راحتی صورت گیرد. خاک خزانه اغلب با کود آلی یا شیمیایی تقویت می‌شود و در بسیاری موارد، برای حفظ گرما و رطوبت، روی آن با نایلون پوشانده می‌شود – پوششی که در روزهای گرم‌تر باید کنار زده شود تا از سوختگی نشاها جلوگیری کند. این مرحله، که می‌تواند بین 20 تا 30 روز طول بکشد، نیازمند تجربه و مهارت است؛ زیرا هرگونه اشتباه در تنظیم آب، تهویه یا انتخاب بذر، می‌تواند به کاهش کیفیت نشاها و در نهایت افت محصول منجر شود.
خزانه‌گیری، در واقع، پلی بین بذر و شالیزار است که موفقیت کل فصل کشت را تضمین می‌کند و به همین دلیل، در فرهنگ کشاورزی مازندران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
دیگران کاشتند و ماخوردیم، ما بکاریم و دیگران بخورند
حسن رضایی، کشاورزی 55 ساله از روستای قادیکلای قائم‌شهر با بیش از 30 سال سابقه در کشت برنج، یکی از شالیکاران باتجربه منطقه است که سه هکتار زمین شالیزاری را مدیریت می‌کند. او هر سال بخشی از زمین خود را در حیاط منزلش به خزانه‌گیری اختصاص می‌دهد و در گفت‌وگویی، جزئیات تغییرات این فرآیند را تشریح کرد.
رضایی اظهار داشت: «در گذشته، زمانی که کشت دوم رایج نبود، خزانه‌گیری را از اوایل فروردین آغاز می‌کردیم. در آن زمان، سرمای زمستان تا پایان اسفند ادامه داشت و زمین‌ها هنوز برای کشت آماده نبودند. اما در سال‌های اخیر، با گسترش کشت دوم، این فعالیت را از اوایل اسفند، و گاهی اواخر بهمن، شروع می‌کنیم. این تغییر امکان می‌دهد نشاکاری در اوایل بهار انجام شود، برداشت کشت اول در تیرماه صورت گیرد و زمین برای کشت دوم، که معمولاً از مرداد آغاز می‌شود، آماده‌سازی شود.»
وی درباره نحوه اجرای خزانه‌گیری توضیح داد: «خزانه را در گوشه‌ای از زمین یا حیاط خانه آماده می‌کنیم. ابتدا خاک را با کود حیوانی مخلوط می‌کنیم تا غنی و نرم شود، سپس بذرهایی که از قبل خیسانده شده‌اند را می‌کاریم. در اسفند، به دلیل سردی هوا، از نایلون برای پوشش خزانه استفاده می‌کنیم تا گرما و رطوبت موردنیاز بذرها حفظ شود. گاهی نیز یک لایه پلاستیک اضافی زیر نایلون قرار می‌دهیم تا در شب‌های سرد، نشاها از سرما محافظت شوند. اما با گرم شدن هوا در روز، لازم است نایلون را از یک سمت باز کنیم تا از زرد شدن و سوختگی نشاها جلوگیری شود.»
او به تجربه‌ای تلخ اشاره کرد و گفت: «چند سال پیش، به دلیل پیش‌بینی نادرست وضعیت جوی، نایلون را به‌موقع باز نکردم و نیمی از خزانه دچار سوختگی شد، به‌طوری که مجبور به کاشت مجدد بذر شدم.»
رضایی درباره چالش‌های این روش افزود: «در اسفند، بررسی روزانه پیش‌بینی هواشناسی ضروری است. در صورت بارندگی شدید، زهکشی خزانه را تنظیم می‌کنیم تا از تجمع آب و آسیب به ریشه‌ها جلوگیری شود. همچنین، در روزهای بادی، نایلون را با سنگ یا وسایل سنگین محکم می‌کنیم تا از جابه‌جایی آن جلوگیری شود. این روند نسبت به گذشته پیچیده‌تر شده، اما به دلیل سود اقتصادی کشت دوم و امکان برداشت دو محصول در سال، ارزش این تلاش را دارد.»
وی همچنین به نقش حمایت‌های جهاد کشاورزی اشاره کرد و گفت: «در صورتی که بذر باکیفیت و کود به‌موقع در اختیارمان قرار گیرد، کار با اطمینان بیشتری پیش می‌رود. سال گذشته، بذری که از جهاد کشاورزی دریافت کردم، هم رشد سریع‌تری داشت و هم مقاومت بیشتری نشان داد.»
رضایی در پایان تأکید کرد: این تغییر با وجود دشواری‌ها، به نفع کشاورزان بوده، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و توجه بیشتر به جزئیات است.
کشاورزان مراقب بیماری های قارچی باشند
هادی باقری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، با اشاره به تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر خزانه‌گیری برنج، دیدگاه‌های خود را در این زمینه مطرح کرد.
او در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: «با توجه به گرم شدن هوا که در سال‌های اخیر با سرعت بیشتری آغاز شده، در بازدیدهای میدانی شاهد علائم بیماری‌های قارچی در بسیاری از خزانه‌های برنج و همچنین نشانه‌هایی از سوختگی در نشاها هستیم. این شرایط، مدیریت دقیق‌تر خزانه‌ها را ضروری کرده است.»
باقری بر اهمیت هوادهی خزانه‌ها تأکید کرد و افزود: «هوادهی مطلوب، به‌ویژه زمانی که نشاها به مرحله دو تا سه برگی می‌رسند، برای جلوگیری از گرمای بیش‌ازحد داخل پوشش نایلونی حیاتی است. این اقدام، دمای داخل خزانه را با شرایط طبیعی بیرون هماهنگ می‌کند و از تغییرات ناگهانی دما – مثل گرم و سرد شدن شدید که می‌تواند به گیاه‌سوزی منجر شود، جلوگیری می‌کند.»
او توصیه کرد که کشاورزان با باز کردن بخش‌هایی از پوشش نایلونی در زمان مناسب، جریان هوای کافی را تأمین کنند تا سلامت نشاها حفظ شود.
وی همچنین به مدیریت آب به‌عنوان یکی دیگر از عوامل کلیدی اشاره کرد و گفت: «تنظیم میزان آب در خزانه‌ها نه‌تنها درجه حرارت را کنترل می‌کند، بلکه با تنظیم اسیدیته خاک و ایجاد زهکشی مناسب در دو طرف هر خزانه، از آب‌ماندگی جلوگیری می‌کند. این کار، تهویه خاک را بهبود می‌بخشد و از بروز مشکلات ناشی از رطوبت بیش‌ازحد، مانند پوسیدگی ریشه یا رشد قارچ‌ها، پیشگیری می‌کند.» به گفته‌ی باقری، رعایت این نکات فنی می‌تواند خسارات احتمالی را به حداقل برساند و کیفیت نشاها را برای انتقال به زمین اصلی تضمین کند.
این کارشناس ارشد جهاد کشاورزی در پایان تأکید کرد که با توجه به تغییرات آب‌وهوایی و جابه‌جایی زمان خزانه‌گیری به اسفند، آموزش مداوم کشاورزان و استفاده از روش‌های علمی در کنار تجربه سنتی، کلید موفقیت در این مرحله حساس است.
خزانه‌گیری برنج در مازندران، که زمانی با آغاز فصل بهار و در هماهنگی با ریتم طبیعی آب‌وهوا انجام می‌شد، اکنون با انتقال به اوایل اسفند، به نمادی از انطباق کشاورزی سنتی با نیازهای مدرن تبدیل شده است. این تغییر، که با هدف بهره‌برداری حداکثری از زمین و افزایش درآمد از طریق کشت دوم صورت گرفته، نشان‌دهنده روحیه تلاش و نوآوری کشاورزان این منطقه است.
با این حال، این تحول بدون چالش نبوده است؛ گرمایش زودهنگام هوا، نوسانات دمایی و نیاز به مدیریت دقیق‌تر منابع آبی و خاک، از جمله مسائلی هستند که کشاورزان و کارشناسان را به تکاپو انداخته‌اند. تجربه حسن رضایی، کشاورز قادیکلایی، حکایت از دقتی دارد که باید در تنظیم پوشش نایلونی، زهکشی خزانه و پیش‌بینی هواشناسی به کار گرفته شود تا نشاها از گزند سرما و گرما در امان بمانند. در عین حال، اظهارات دکتر احمد محمدی، کارشناس دانشگاهی، بر لزوم استفاده از بذرهای مقاوم و سیستم‌های پیش‌آگاهی هواشناسی تأکید دارد تا ریسک‌های این فرآیند کاهش یابد.
هادی باقری، معاون جهاد کشاورزی مازندران، نیز با اشاره به شیوع بیماری‌های قارچی و اهمیت هوادهی و تنظیم آب، راهکارهایی علمی برای پایداری این روند پیشنهاد می‌کند. این سه دیدگاه، از زمین شالیزار تا میز پژوهش و سیاست‌گذاری، همگی بر یک حقیقت صحه می‌گذارند: موفقیت خزانه‌گیری نوین، در گرو تلفیق تجربه عملی کشاورزان با دانش روز و حمایت‌های زیرساختی است. در حالی که کشت دوم فرصت اقتصادی ارزشمندی برای مازندران فراهم کرده، تداوم آن نیازمند توجه جدی به چالش‌هایی چون فرسایش خاک، کاهش منابع آبی و تهدیدات اقلیمی است.
به گزارش تسنیم، خزانه‌گیری، این حلقه حیاتی زنجیره تولید برنج، اکنون بیش از هر زمان دیگری به برنامه‌ریزی دقیق، آموزش مداوم و همکاری نهادهای مسئول وابسته است تا نه‌تنها معیشت کشاورزان، بلکه امنیت غذایی کشور را تضمین کند. مازندران، با شالیزارهایش که همچون نگینی در شمال ایران می‌درخشند، همچنان به آینده‌ای امیدوار است که در آن سنت و پیشرفت دست در دست هم پیش روند.
انتهای پیام/
| © | خبرگزاری تسنیم |
