بازخوانی مأموریت‌های نوین حوزه در عصر دیجیتال

به گزارش بخش استان‌ها در وبانگاه به نقل از خبرگزاری تسنیم از قم،  محمدرضا قاسمی دبیر ستاد راهبری فناوری های هوشمند حوزه‌های علمیه به مناسبت پیام مقام معظّم رهبری (حفظه‌الله) به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم یادداشتی را با عنوان نقش هوش مصنوعی در تحقّق اهداف راهبردی حوزه علمیه قم، تنظیم نموده است.

متن این یادداشت بدین شرح است:

در پیام و بیانیه مُنصِحانه و خردمندانه‌ای که مقام معظّم رهبری (حفظه‌الله) برای حوزه‌های علمیه نگارش فرمودند، به‌مناسبت همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، محورهایی طرح شده است که نیاز به دقّت، توجه و اقدام دارد؛ ابعادی که برای واژه پُرمعنای «حوزه علمیه» بیان فرمودند.

نخستین بُعد از ابعاد پنجگانه مُعرّف حوزه، مرکزی علمی‌ست با «تخصّص‌های خاصّ و معین». از آن رو که هوش مصنوعی ابزاری‌ست نوپدید، مسلّط بر دادگان و قادر به مدیریت سریع و دقیق اطلاعات، می‌تواند برای ارتقای منزلت حوزه تا رسیدن به کمال شأن مذکور؛ «مرکز علمی با تخصص‌های معین»، به‌کار آید و مورد استفاده قرار گیرد. استخراج و طبقه‌بندی هوشمند متون فقهی، اصولی و فلسفی، ایجاد پایگاه داده‌ی ساخت‌یافته از میراث مکتوب فقهی با کمک پردازش زبان طبیعی، تسهیل دسترسی سریع و تحلیلی به منابع، ایجاد ابزارهای آموزش تطبیقی، طراحی سامانه‌های آموزش هوشمند برای تطبیق محتوا با سطح فهم و نیاز طلبه در هر مرحله از آموزش، جایگزین‌کردن روش‌های سنتی متن‌خوانی طولانی و ناکارآمد، تحلیل مسائل نوپدید از منظر فقهی، استفاده از سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای رصد پدیده‌های جدید اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تولید داده اولیه جهت پاسخ‌گویی فقهی و استنباط احکام جدید، طراحی سامانه تحلیل اولویت‌های فقهی، مدلی برای پیشنهاد موضوعات اولویت‌دار با بهره‌گیری از داده‌های مسائل جاری جامعه و نظام اسلامی، همه از توانمندی‌ها و قابلیت‌های هوش مصنوعی در خدمت حوزه‌های علمیه است که می‌توان از آن‌ها برای منظور فوق بهره گرفت.

در مسیر «تربیت نیروی مهذّب و کارآمد برای هدایت دینی و اخلاقی جامعه» نیز می‌توان به تولید دستیارهای گوناگون آموزش تبلیغ اندیشید؛ پلتفرم‌های هوشمند برای آموزش مهارت‌های اِقناعی، تعامل با فضای مجازی، پاسخ به شبهات و آماده‌سازی عملی طلبه برای مواجهه‌ی تبلیغی، پایش فضای فکری جامعه با الگوریتم‌های تحلیل محتوا، رصد هوشمند جریان‌های انحرافی، شبهات، سلبریتی‌ها و موج‌های فکری در رسانه‌های اجتماعی برای طراحی پاسخ‌های دینی دقیق، به‌روز و تأثیرگذار، ساخت بسته‌های محتوایی هدفمند برای نسل جوان با تحلیل داده‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و فرهنگی مخاطبان، طراحی بسته‌های تبلیغی اختصاصی خانواده‌ها، نوجوانان و جوانان. همچنین تولید سامانه تهذیب رفتاری مبتنی بر داده، ابزارهای خودارزیابی معنوی و اخلاقی با بازخوردهای هوشمند برای کمک به تهذیب نفس طلاب و ایجاد مسیر تربیتی فردی.

برای آن‌که حوزه بتواند «خط مقدم تقابل با تهدیدهای دشمن در عرصه‌های گوناگون» باشد نیز می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد. تشخیص تهدیدهای نرم مبتنی بر داده‌های فرهنگی و امنیتی، با تحلیل هوشمند شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها و فضای بین‌المللی برای شناسایی جریان‌های ضددینی در مراحل اولیه، طراحی سیستم‌های هشدار زودهنگام فرهنگی و امنیتی برای کشف روندهای تهدیدآمیز در عرصه‌های مختلف، مانند: تضعیف هویت دینی، اشاعه انحرافات فکری، پروژه‌های رسانه‌ای معاند، شبیه‌سازی روایت‌سازی و مقابله رسانه‌ای بر اساس مدل‌سازی سناریوهای پاسخ به حملات رسانه‌ای با تمرکز بر روایت‌سازی اسلامی و الگوسازی پیام‌رسانی، سامانه تولید و ارزیابی بیانیه‌های مؤثر، تولید بیانیه‌ها، فتاوا و پاسخ‌های رسانه‌ای با تحلیل فضای عمومی و سنجش میزان نفوذ محتوا با کمک یادگیری ماشینی.

همچنین در عرصه «تولید و تبیین اندیشه اسلام درباره نظامات اجتماعی» نیز به‌کارگیری هوش مصنوعی قابلیت‌ها و فرصت‌هایی را در اختیار حوزه قرار می‌دهد. مواردی مانند: طراحی مدل‌های پیشنهادی برای نظام سیاسی، خانواده، عدالت اجتماعی و اقتصاد اسلامی با کمک تحلیل داده‌های فقهی، کلامی و تجربیات تاریخی، تحلیل تطبیقی نظامات موجود با نظام اسلامی، مقایسه نظام‌های غربی، سکولار، لیبرال با مفاهیم اسلامی و استخراج تفاوت‌های کلیدی برای تبیین نظریه اسلامی، پیشنهاد سازوکارهای اجرایی متناسب با فقه حکومتی، الگوریتم‌هایی برای ترجمه‌ی فقه نظام به سیاست‌گذاری‌های عملی و هماهنگ با داده‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی.

در نهایت برای آن‌که حوزه به‌لطف و عنایت پروردگار آن چنان تعالی یابد تا تبدیل به «قلّه‌ی نوآوری تمدنی و آینده‌نگری در چارچوب پیام جهانی اسلام» شود نیز می‌توان از ابزارهای هوش مصنوعی بهره گرفت، در زمینه‌های: آینده‌پژوهی تمدن اسلامی با تحلیل روندها و فرآیندهای گذشته، پیش‌بینی روندهای جهانی و منطقه‌ای و طراحی سناریوهای بسط تمدن اسلامی، ایجاد پایگاه داده از الگوهای تمدنی اسلامی، تحلیل تطبیقی تاریخ تمدن اسلامی و بازشناسی عناصر بازتولیدپذیر برای دوران معاصر، طراحی ابزارهای فرهنگی برای گفتگوی دینی در سطح جهانی، ساخت پلتفرم‌های گفتگو، ترجمه مفاهیم بلند دینی به زبان فرهنگ‌های دیگر با بهره‌گیری از ترجمه‌ی ماشینی و تحلیل معنایی متون.

در عصر حاضر و با توجه به تسلّط دشمنان بر ابزارهای هوشمند، برای تحقق اهداف حوزه، هوش مصنوعی نه یک ابزار حاشیه‌ای، بلکه یک بازوی راهبردی و ضرورتی حیاتی به‌شمار می‌رود. استفاده از آن می‌تواند هم در ارتقای علمی و سازمانی حوزه مؤثر باشد و هم در توانمندسازی نیروهای انسانی آن برای ایفای نقش تمدنی در جهان معاصر. ضرورت دارد برای تحقّق آرمان‌های ذکر شده تدابیری اندیشیده شده و طرح‌ها و برنامه‌های جامع و بلندمدتی تدوین شود؛ از تجمیع داده‌ها، برچسب‌زنی، طراحی الگوریتم‌ها، هستان‌نگاری‌ها، تولید نرم‌افزارهای بومی و ارتقای دانش فنی، همگی باید در قالب طرح‌های بزرگ و مرتبط با هم لحاظ شده و برای دستیابی به اهداف متعالی و راهبردهای اصیل حوزه در بطن برنامه‌های جاری حوزه قرار گیرد.

انتهای پیام/