برومند: نخبگان امت اسلامی امروز تشنه وحدت‌طلبی و اتحادند
| عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید که اکنون پویش اعتدال‌گرایی و وحدت‌طلبی سرلوحه آرزوها و برنامه‌های اکثر نخبگان و توده‌های امت اسلامی قرار گرفته است. |
به گزارش بخش سیاسی وبانگاه به نقل از گروه امام و رهبری خبرگزاری تسنیم، حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) رهبر معظم انقلاب اسلامی چندی قبل در جریان دیدار با دست‌اندرکاران حج، بیانات بسیار مهمی را ایراد فرموده و از فریضه حج به عنوان اجتماعی برای تحقق منافع انسان‌ها یاد کردند؛ اجتماعی که از رهگذر متحد ساختن امت اسلامی می‌تواند ثمرات متعددی مانند امنیت، پیشرفت، هم‌افزایی و تعاون را به همراه داشته باشد.
ایشان در این زمینه بیان داشتند: «این اجتماع اصلاً برای منافع انسان‌ها است: لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم. این «لام» در «لِیَشهَدوا» علی‌الظّاهر لامِ تعلیل است. مردم جمع بشوند در مکّه، در بیت‌الله‌الحرام، در مناطق گوناگون حج، برای چه؟ لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم؛ برای اینکه منفعت‌هایشان را پیدا کنند. حالا بعضی خیال می‌کنند این منفعت فقط عبارت از مثلاً یک دادوستد است؛ نه، هر چه اسمش «منفعت» است. امروز این منفعت چیست؟ «اتّحاد امّت اسلامی». به نظر من، برای امّت اسلامی هیچ منفعتی بالاتر از اتّحاد نیست. اگر امّت اسلامی با هم متّحد باشند، دست در دستِ هم بگذارند، هماهنگی کنند، هم‌افزایی کنند، غزّه اتّفاق نمی‌افتد، فلسطین اتّفاق نمی‌افتد، یمن این‌جور تحت فشار قرار نمی‌گیرد. وقتی ما از هم جدا هستیم، [رژیم‌های] استعماری ــ آمریکا یک جور، رژیم صهیونیستی یک جور، بعضی از کشورهای دیگر اروپایی و غیراروپایی یک جور ــ منافع خودشان و مطامع خودشان را غلبه می‌دهند بر منافع ملّت‌ها؛ می‌شود مثل این کشورهایی که زیر فشارِ این‌ها قرار گرفته‌اند که می‌بینید چه اتّفاقاتی دارد می‌افتد؛ می‌شود غزّه. وقتی اتّحاد بود، امنیّت می‌آید؛ وقتی اتّحاد بود، پیشرفت می‌آید؛ وقتی اتّحاد بود، هم‌افزایی می‌آید. ما می‌توانیم به فلان کشور اسلامی کمک‌هایی بکنیم که خودش آن را ندارد؛ ما می‌توانیم کمک کنیم، او هم می‌تواند به ما کمک کند، همه از هم استفاده می‌کنند، همه به هم کمک می‌کنند؛ این منفعت است. لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم؛ حج را با این چشم نگاه کنید.»
بر همین اساس و به‌منظور تبیین بیشتر فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری در باب ضرورت اتحاد امت اسلامی در مقطع کنونی، به سراغ دکتر عباس برومند اعلم، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس رفتیم و با او در این زمینه به گفت‌وگو نشستیم.
در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید:
تسنیم: از دیدگاه حضرتعالی چرا در مقطع کنونی، «اتحاد» بالاترین منفعت برای امت اسلامی است؟ این منفعت مشتمل بر چه وجوه و مولفه‌هایی است؟
برومند اعلم: وحدت که غالبا به صورت وحدت اسلامی یا وحدت امت اسلامی به کار می‌رود به لحاظ اصطلاحی عبارت است از تعاون و همکاری میان پیروان مذاهب اسلامی بر پایه اصول مسلم و مشترک اسلامی و اتخاذ موضع یکسان به منظور تحقق اهداف و مصالح عالیه امت اسلامی و موضعگیری متحد در برابر دشمنان اسلام، و ضمن احترام به تعهدات عقیدتی، قلبی و عملی هر یک از مسلمانان نسبت به مذهب خویش معنا می‌شود.
وحدت‌طلبی سرلوحه برنامه‌های نخبگان و توده‌های امت اسلامی است
امت اسلامی اکنون از پی قرن‌ها فراز و فرود و با انباشت تجربه‌ای معادل دو قرن در پاسخ به پرسش بنیادین «چرا انحطاط؟» در نقطه‌ای قرار گرفته است که از آن می‌توان ذیل عنوان «خودآگاهی نسبی» یاد کرد. تردیدی نیست که کوشش دو قرن اخیر متفکران و نخبگان جهان اسلام در یافتن پاسخ برای پرسش مزبور، به دلیل پژواک این پرسش در زیست‌بوم‌های گوناگون آنان، پاسخ‌های متفاوتی یافته است، اما در مجموع می‌توان برخی رویکردها و راهکارها را وجه مشترک این پاسخ‌ها دانست. واقعیت آن است که برخلاف هوچی‌گری و غوغاسالاری جریان‌های بی‌ریشه افراطی و تکفیری، پویش اعتدال‌گرایی و وحدت‌طلبی سرلوحه آرزوها و برنامه‌های اکثریت نخبگان و حتی توده‌های امت اسلامی قرار گرفته و نخبگان، امروز تشنه وجود کانون‌هایی هستند که در متن امت، این پویش را هدایت و تقویت سازند.
مولفه‌های اصلی وحدت اسلامی
خاستگاه و مؤثرترین عامل شکل‌گیری این اعتقاد مشترک بین مسلمانان در سراسر جهان اسلام، اصل اسلام است که در خرد، دانش ، عاطفه، اراده و عمل مسلمانان بروز یافته است و فراتر از یک مذهب، ملت، قوم، نژاد و سرزمین در همه جا به چشم می‌خورد. بر این اساس، مؤلفه‌های اصلی وحدت اسلامی عبارتند از:
1. اعتقاد به فاصله جامعه اسلامی از وضع مطلوب
2. ضرورت رجوع به قرآن و سنت
3. ضرورت تلاش برای بازیابی هویت فرهنگی و دینی آسیب‌دیده
4. مباهات به گذشته درخشان تمدن بزرگ اسلامی
5. احساس کوتاهی و کم‌کاری نسبت به انجام وظایف اسلامی
6. احساس ضرورت جهت رسیدن به راه حلی برای ایجاد تعادل و تعامل میان سنت و تجدد
7. ضرورت بازخوانی و بازفهمی متون دینی
تسنیم: مهم‌ترین موانع و محدودیت‌هایی که هم اکنون در مسیر وحدت و اتحاد کشورهای اسلامی و نیز تشکیل امت اسلامی وجود دارد چیست؟
برومند اعلم: تکثر در جوامع بشری، امری تکوینی بوده و واقعیتی است که براساس آن باید رفتار کرد. یکی از نتایج این تکثر، اختلاف است. آیا اختلاف به طور مطلق مذموم و ناپسند است؟ پاسخ به این پرسش، منوط به شناخت اختلاف و انواع آن است که به نظر می‌رسد جواب آن منفی است؛ چون بستگی به هدف، موضوع و کیفیت رسیدن به آن دارد. مفهوم اختلاف به معنای یکی بعد از دیگری (اختلاف اللیل و النهار) و وجود تمایز یا تفاوت در یک یا چند چیز است. اختلاف‌ها به دو دسته معقول (منطقی) و نامعقول تقسیم می‌شوند.
اختلافات معقول و نامعقول
وجود اختلاف در رنگ، زبان، نژاد و قوم مردمان جهان، اختلافی طبیعی است که در قرآن نیز مورد اشاره قرار گرفته است: «و جعلنکم شعوبا و قبائل لتعارفوا» و «و من آیاته خلق السموات والارض و اختلف السنتکم وألوانکم» این نوع اختلاف البته غیرارادی است و طبق آیات قرآن کریم، خداوند خود اراده کرده که این‌ها باشند. «و لوشاء ربک لجعل الناس امة واحدة و لایزالون مختلفین.»
دسته‌ای دیگر از اختلاف‌ها نیز وجود دارند که طبیعی‌اند اما ارادی؛ یعنی تابع اراده و اختیار انسان‌ها هستند. این اختلاف‌ها معقول و منطقی هستند و ناشی از تنوع اطلاعات، زوایای نگرشی مربوط به موضوعات مختلف، استعدادها و اندوخته‌های علمی و دریافت‌های گوناگون افراد است که باعث اختلاف دیدگاه علمی می‌شود. هوش افراد، محیط پیرامونی و میزان گرایش آنها به علم و اطلاعات، باعث این اختلاف‌ها می‌شود. اختلاف‌های فقهی و کلامی بین علما و اندیشمندان اسلامی از این نوع است که به نظر می‌رسد مانع همکاری و همگرایی علمی و فکری نیست و نوشتن حاشیه علمای شیعه و سنی بر آثار یکدیگر مؤید این مطلب است. این‌گونه تمایزها جنبه اعتقادی، فقهی و روایی دارد و موجب پیدایش مذاهب و فرقه‌های گوناگون می‌شود. پس این نوع اختلاف‌ها مانند اختلاف ایدئولوژی، مذهب، دین و اندیشه، طبیعی و البته ارادی است و شاخه‌هایی از اختلاف مانند اختلاف علمی، فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی را باعث می‌شود.
اما دسته دیگری از اختلاف‌ها غیرمعقول و ناشی از عوامل انحرافی است که مذموم به شمار می‌آید. عوامل مهم اختلاف‌زای انحرافی و مذموم عبارتند:
1. تعصبات مذهبی و قومی
2. خودپرستی و کبر و غرور
3. جهل و کج‌فهمی
4. کینه‌ورزی و عقده‌های شخصی
5. ریاست‌طلبی و دنیاگرایی
6. پیمان‌شکنی
7. تمسخر و اهانت به دیگران
8. فاصله گرفتن از تعالیم اصیل و اخلاق اسلامی
در دین حق، اختلافی وجود ندارد
عوامل مذکور جملگی از اثرات تمایلات انسانی، هوا و هوس‌های نفسانی و عدم کنترل سودجویی است. در دین حق، اختلافی وجود ندارد و اختلاف در اثر عوامل مذکور در دین شدیداً نهی شده است. با توجه به مطالب پیش‌گفته به این مهم می‌رسیم اختلافی که میان مسلمانان وجود دارد دو دسته است؛ یکم؛ اختلاف فقهی و کلامی که به اختلاف تفاسیر از قرآن و اختلاف دانستنی‌های اصولی و فقهی بازمی‌گردد که طبیعی و از نوع ارادی است و اگر صرفاً متکی بر دلیل و برهان و استدلال باشد، نه تنها عامل تفرقه و منافی وحدت نیستند، بلکه منجر به یک نوع تعاون و تعاضد فکری در رسیدن به حقایق اسلام هم می‌شوند . دوم؛ اختلاف‌های ناشی از هواهای نفسانی که مذموم و ناپسند بوده و طبق آیات قرآنی باعث نزول عذاب خواهد شد و چه عذابی سهمگین‌تر از از دست رفتن ابهت و هیمنه امت واحده اسلامی.
تسنیم: از منظر شما مهم‌ترین شیوه‌ها و تاکتیک‌هایی که دشمنان برای ایجاد اخلال در فرایند وحدت میان مسلمانان مورد استفاده قرار می‌دهند، چیست؟
برومند اعلم: استکبار جهانی همواره در صدد استیلای فرهنگی و در نتیجه حاکمیت همه جانبه بر کشورهای اسلامی بوده و هست. تردیدی نیست که استعمار و دشمنان اسلام به خوبی می‌دانند که مهم‌ترین عامل برای استیلای آنان بر جهان اسلام، آن است که اتحاد اسلامی را خدشه‌دار کنند و با استفاده از همان ترفند کهنِ خویش یعنی «تفرقه بینداز و حکومت کن» به استیلای فرهنگی و سیاسی بر جهان اسلام نایل آیند. به این ترتیب، از جمله مهم‌ترین موانع در مسیر همگرایی مسلمانان، استکبار جهانی و استعمار است که در ابعاد و چهره‌های مختلف و در قالب سیاست‌هایی رنگارنگ، باعث تفرقه مسلمین شده است. دشمنان اسلام و بیگانگان همواره به دنبال این بوده‌اند که به هر صورت ممکن، میان احزاب و گروه‌های بزرگ مسلمان، افراد افراطی و تندرو را بیابند و با تحریک احساسات آنها و با به کار بردن ترفندهایی معین، این افراد را به نام دین یا مذهب علیه برادران مسلمان‌شان بشورانند و این‌گونه از آب گل‌آلود، ماهی بگیرند و البته با کمال تأسف تا حدود زیادی از این کار نتیجه گرفته و از این طریق به اهداف شوم خود نایل آمده‌اند.
استکبار جهانی و استعمار؛ مهم‌ترین مانع در مسیر همگرایی مسلمانان
چندی از مهم‌ترین تلاش‌های استعمار براى ایجاد تفرقه میان مسلمانان به شرح ذیل است:
ایجاد فتنه طائفی میان امت اسلامی؛ شایعه‌سازى و شبهه‌افکنى؛ مبارزه با پیشوایان راستین و مراجع دینی اصیل؛ ترویج اباحه‌گری تحت عنوان آزادی و ایجاد شک و تردید در باورهای دینی جوانان مسلمان نسبت به مبانی دینی و هویتی خود؛ زنده کردن و یا ساختن مسایل متروک تفرقه‌انگیز و تبدیل کردن آنها به مسئله روز افکار اسلامی؛ جلوگیرى از شناخت صحیح و ارتباط مسلمانان با هم؛ جنگ روانی با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای و تبلیغاتی و ترویج بدبینی و اتهام‌های واهی و شایعات دروغین؛ بسترسازی برای رشد جریان‌های تکفیری و افراطی و تضعیف و منزوی‌سازی جریان‌های اعتدال‌گرا و وحدت‌طلب.
تسنیم: اساسی‌ترین راهبردها و سازوکارهای وحدت‌آفرین میان کشورهای اسلامی را که می‌تواند زمینه تشکیل و تقویت امت اسلامی را تسهیل سازد، چه می‌دانید؟
برومند اعلم: بیان آثار مثبت وحدت و انسجام اسلامی و نیز بیان آثار سوء تفرقه و اختلاف؛ رجوع به قرآن و سنت اصیل و تنقیح‌شده برای حل اختلاف؛ توجه و التزام به اصل قرآنی «اصلاح ذات البین» و فرامین اخلاقی سلوک اجتماعی در اسلام؛ گفت‌وگو و تعامل مستمر علمی میان دانشمندان و فرهیختگان مسلمان؛ رفتار مسالمت‌آمیز با پیروان مذاهب مختلف و پرهیز از تکفیر و تفسیق پیروان فرقه‌های اسلامی؛ ایجاد حساسیت مشترک دینى؛ نفى نژادپرستى و قومیت‌گرایى؛ ترویج عقلانیت دینی و اعتدال‌گرایی و آموزش ادب اختلاف؛ تمسک به اصل مصلحت عمومی جامعه اسلامی؛ مبارزه با جهل و توسعه‌نیافتگی در جهان اسلام به عنوان بسترهای اصلی سوء استفاده دشمنان و جریان‌های افراطی و تکفیری، از مهم‌ترین راهبردهای وحدت‌آفرین در میان امت اسلامی است که هر یک می‌تواند سرفصل بحث و برنامه‌ای مدون باشد.
انتهای پیام/
| © | خبرگزاری تسنیم |
