امکان احصاء الگوی حوزه علمیه حکمت‌بنیان از پیام رهبر انقلاب
به گزارش بخش سیاسی وبانگاه به نقل از گروه امام و رهبری خبرگزاری تسنیم، نشست علمی «بررسی ابعاد پیام مقام معظم رهبری به مناسبت صدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم»، با حضور جمعی از استادان حوزه و دانشگاه در دانشگاه جامع امام حسین (ع) برگزار شد.
در ابتدای این نشست، سینا فریدونی، دبیر جلسه ضمن خوشامدگویی به بیان توضیحاتی درباره جایگاه حوزه در اندیشه و سیره رهبر معظم انقلاب پرداخت و گفت: دغدغه مقام معظم رهبری در خصوص طلاب و حوزه‌های علمیه سابقه‌ای طولانی دارد و این موضوع را به وضوح در آثار و بیانات ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون می‌توان ملاحظه کرد. معظم‌له در صدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم با دقت نظر مضاعف و ناشی از اقتضائات متفاوت زمانی به نگارش پیام خود اقدام فرمودند. مرکز علم و فناوری حدیث ولایت دانشگاه جامع امام حسین (ع) ناظر به ماموریت خود در نشست حاضر به تبیین ابعاد محتوایی پیام رهبر معظم انقلاب خواهد پرداخت.
سپس، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علی ذوعلم، رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب، نخستین سخنران این نشست، با بیان اینکه اسلام ولایی بالاترین نعمت است، گفت: خدا را شاکریم که نعمت بزرگ اسلام ناب محمدی (ص) را به ما ارزانی داشته است. نعمتی که امام راحل (ره) آن را بازخوانی کرد و رهبر معظم انقلاب نیز بدان استمرار بخشیده‌اند؛ چه در عرصه نظر و اندیشه و چه در میدان عمل و مواجهه با نظم نابرابر جهانی.
راهبردهای روشنگر و تمدن‌ساز پیام رهبر معظم انقلاب
او با تأکید بر نقش دانشگاه جامع امام حسین (ع) در تولید قدرت نرم، پیام اخیر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی را مصداقی از این قدرت نرم دانست و اظهار داشت: این پیام، مشابه بیانیه گام دوم انقلاب، حامل راهبردهایی روشنگر و تمدن‌ساز است که نیازمند تدبر، استخراج دلالت‌ها و کار جدی نخبگان و مراکز علمی است.
ذوعلم با اشاره به شخصیت برجسته آیت‌الله حائری در تأسیس حوزه علمیه قم، گفت: تأسیس حوزه‌ای منسجم، جامع و با چشم‌انداز و برنامه‌ریزی مدون، از ویژگی‌های خاص حوزه علمیه قم پس از تأسیس توسط آیت‌الله حائری بود؛ حوزه‌ای که فراتر از مدارس علمی سنتی، دارای سازمان‌دهی و هدف‌گذاری تمدنی بود.
این پژوهشگر حوزه و دانشگاه ادامه داد: محور اصلی سخن، بررسی حوزه مطلوب در گام دوم انقلاب اسلامی است؛ حوزه‌ای که براساس پیام رهبر معظم انقلاب، دارای پنج بُعد اصلی است. سه بُعد نخست ناظر به خودسازی و رشد فردی طلبه است که عبارتند از:
-علم‌آموزی و اجتهاد عمیق
-تربیت و تهذیب اخلاقی و دینی
-کنشگری فعال در میدان مبارزه با دشمنان اسلام
و دو بُعد دیگر مربوط به رسالت اجتماعی حوزه هستند:
-نقش حوزه در جامعه‌پردازی اسلامی
-نقش حوزه در تمدن‌سازی نوین اسلامی
رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب افزود: این طبقه‌بندی پنج‌گانه، در انطباق کامل با سه حلقه‌ای است که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم معرفی کردند: خودسازی، جامعه‌پردازی، و تمدن‌سازی. این تطابق نشان‌دهنده نظام‌مندی، حکمت و عمق نظری پیام معظم‌له است.
نظامات اجرایی کشور در تراز یک نظام اسلامی نیست
ذوعلم در بخش دیگری از سخنان خود، با اشاره به ناکارآمدی برخی نظامات موجود در کشور گفت: امروز نظامات اجرایی کشور ما در تراز یک نظام اسلامی نیست. به طور مثال همچنان در توزیع ارزش افزوده، سهم نیروی کار اندک است و نگاه سرمایه‌محور، به عنوان الگویی مسلط باقی مانده است. اصلاح این نظامات نیازمند نظریه‌پردازی علمی، کار کارشناسی عمیق، و تعامل جدی حوزه و دانشگاه است.
او با اشاره به ظرفیت‌های دانشگاه جامع امام حسین (ع) به عنوان یک دانشگاه انقلابی با رویکرد تمدن‌ساز، بر ضرورت ارتباط راهبردی، عمیق و هم‌افزا میان این دانشگاه و حوزه‌های علمیه تأکید کرد و گفت: تحقق رسالت تمدن‌سازی بدون این هم‌افزایی ممکن نیست.
این پژوهشگر حوزه و دانشگاه در پایان، با بیان اینکه باید نقشه راهی روشن برای حرکت حوزه از وضع موجود به وضعیت مطلوب تدوین شود، اظهار داشت: بررسی الزامات علمی، مهارتی، ساختاری و مدیریتی حوزه در این مسیر ضروری است. این پیام، سندی راهبردی برای آینده حوزه و نقش آن در تمدن نوین اسلامی است که باید در مراکز علمی مورد واکاوی عمیق قرار گیرد.
ریشه‌های تاریخی نقش روحانیت در مبارزه با صهیونیسم
در ادامه این نشست، دکتر محمدحسن رجبی دوانی، پژوهشگر تاریخ معاصر به تبیین «نقش روحانیت در مبارزه با صهیونیسم» پرداخت و پیشینه و کارکرد مؤثر روحانیت شیعه در مقابله با شکل‌گیری رژیم صهیونیستی را مورد واکاوی قرار داد.
او با اشاره به ریشه‌های شکل‌گیری صهیونیسم، گفت : اولین کنگره جهانی صهیونیسم به رهبری تئودور هرتزل در سال 1897 میلادی در شهر بال سوئیس برگزار شد که هدف آن تشکیل دولت یهودی در فلسطین بود. از همان ابتدا، علما و مراجع بزرگ شیعه این توطئه را درک کرده و به مقابله با آن برخاستند.
رجبی‌دوانی افزود: در دوره رضاشاه، به فاصله کمتر از یک‌سال پس از کودتای سوم اسفند، فعالیت‌های صهیونیستی در ایران رسماً آغاز و دفاتر آژانس یهود در 24 نقطه کشور تأسیس شد. این دفاتر مأموریت داشتند یهودیان ایران، افغانستان و آسیای مرکزی را برای مهاجرت به فلسطین سازمان‌دهی کنند.
او با اشاره به واکنش جدی علمای ایران تصریح کرد: در مهرماه 1321، گروهی از علمای برجسته تهران از جمله آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی بافقی، آیت‌الله صدر، آیت‌الله کاشانی و دیگران در بیانیه‌ای صریح، اقدامات صهیونیست‌ها را محکوم کرده و آن را دشمنی آشکار با اسلام و قرآن دانستند. این بیانیه در روزنامه‌های آن زمان منتشر و منجر به توقف موقت فعالیت‌های آژانس یهود شد.
این استاد تاریخ در ادامه به برگزاری «کنگره اسلامی قدس» در سال 1327 شمسی اشاره کرد و گفت: در این کنگره که به دعوت مفتی اعظم فلسطین، حاج امین الحسینی، برگزار شد، علمای برجسته شیعه از جمله آیت‌الله کاشانی حضور داشتند و با سخنرانی‌های خود، خطر صهیونیسم را برای جهان اسلام گوشزد کردند.
رجبی دوانی عنوان کرد: آیت‌الله کاشانی در آن کنگره، با خطابه‌ای انقلابی، مهاجرت یهودیان به فلسطین را نوعی اشغال سرزمین اسلامی دانست و خطاب به مسلمانان هشدار داد که در برابر این غده سرطانی ساکت ننشینند. در نتیجه همین روشنگری‌ها بود که بسیاری از علما و اندیشمندان اسلامی به خطر صهیونیسم واقف شدند.
تفاوت رویکرد امام (ره) و علمای پیشین در مواجهه با رژیم صهیونیستی
این پژوهشگر در ادامه به تفاوت رویکرد امام خمینی(ره) با علمای پیش از خود در مواجهه با رژیم صهیونیستی پرداخت و گفت: علمای بزرگ شیعه در دوره‌های گذشته نسبت به خطر جهانی یهود و تشکیل اسرائیل بی‌تفاوت نبودند، اما اقداماتشان عمدتاً در سطح واکنش‌های دینی، نصیحت‌گونه، یا محکومیت‌های شفاهی باقی می‌ماند. آنچه امام خمینی (ره) را از این جریان متمایز کرد، تحلیل بنیادین او از صهیونیسم به‌عنوان ابزار راهبردی استعمار نو و طراحی گفتمان «محو اسرائیل» بود.
او تأکید کرد: امام (ره) نه تنها صهیونیسم را یک انحراف مذهبی نمی‌دانست، بلکه آن را پروژه‌ای سیاسی، سازمان‌یافته و تمدن‌ستیز معرفی کرد. در نگاه او، اسرائیل صرفاً اشغالگر فلسطین نبود، بلکه دژ امنیتی غرب برای مهار جهان اسلام و حفظ تسلط فرهنگی، اقتصادی و نظامی بر منطقه بود. از این رو امام (ره) برای نخستین‌بار در میان مراجع شیعه، حکم به نابودی کامل این رژیم داد.
رجبی دوانی افزود: تفاوت دیگر امام (ره) با علمای گذشته این بود که ایشان در جایگاه رهبری یک حکومت اسلامی، فرمان مقابله با اسرائیل را به‌مثابه یک دستور حکومتی صادر کرد، نه توصیه‌ای اخلاقی یا فقهی. روز جهانی قدس، محصول همین نگاه تمدنی حضرت امام است که مبارزه با صهیونیسم را به مسئله اول امت اسلام تبدیل کرد.
این پژوهشگر در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به مسئولیت نخبگان، دانشگاهیان، حوزویان و رسانه‌ها در زنده نگه‌داشتن گفتمان مبارزه با صهیونیسم گفت: امروز همان‌گونه که گفتمان امام خمینی (ره) از حوزه فراتر رفت و گفتمان انقلابی علیه اسرائیل را در میان اقشار مختلف ملت ایران نهادینه کرد، نخبگان نیز باید این راه را ادامه دهند. نباید اجازه داد که مبارزه با صهیونیسم به شعاری تکراری و بی‌اثر فروکاسته شود.
او با ذکر نمونه‌هایی از همراهی اندیشمندان و فرهیختگان متعهد در مسیر روشنگری علیه صهیونیسم، خاطرنشان کرد: شخصیت‌هایی همچون مرحوم جلال آل‌احمد، دکتر علی شریعتی، شهید آوینی و بسیاری از اساتید و دانشجویان انقلابی، این مبارزه را در حوزه اندیشه، فرهنگ و ادبیات ادامه دادند. امروز بیش از هر زمان نیازمند بازخوانی این گفتمان در برابر پروژه عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی هستیم.
تحقق دانشگاه حکمت‌بنیان؛ هدف اصلی دانشگاه امام حسین (ع)
سپس حجت‌الاسلام و المسلمین عباس‌زاده، مسئول حوزه نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه جامع امام حسین (ع) به دلالت‌های پیام رهبر معظم انقلاب به حوزه در مسیر تحقق دانشگاه حکمت‌بنیان اشاره و بیان کرد: هدف اصلی شورای راهبری دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تحقق دانشگاه حکمت‌بنیان است. ماحصل تحصیل در چنین دانشگاهی باید پرورش دانش‌آموختگانی نظیر شیخ بهایی باشد که مسلط به علوم اسلامی و عالم به علوم تخصصی‌اند.
او حکمت را عبارت از قرارگیری علم و عمل در کنار یکدیگر عنوان کرد و چهار مولفه آگاهی، اصول اخلاقی فرد حکیم، ملاحظات اجتماعی فرد حکیم و عمل را از مولفه‌های تحقق حکمت در یک فرد دانست.
نماینده ولی فقیه در دانشگاه جامع امام حسین (ع) در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه تدقیق در مولفه‌های بازتاسیس حوزه علمیه از منظر مقام معظم رهبری امکان احصاء الگوی سازمان و حوزه حکمت‌بنیان را محقق می‌سازد، 5 شاخص زیر را در این راستا محوری برشمرد:
-مرکز علمی و دارای ظرفیت مناسب از دانش تخصصی
-مرکز تربیت نیروی مهذب، مجرب و کارمد
-مرکز تربیت مجاهد فرهنگی
-مرکز تولید و تبین اندیشه اسلام در باب نظامات اجتماعی به منظور حل مسائل حاکمیتی
-قله نوآوری های تمدنی
حجت‌الاسلام عباس‌زاده با بیان نقلی از رهبر معظم انقلاب که«هر جا با ایمان و توکل پیش رفتیم موفق شدیم»عنوان کرد: دانشگاه حکمت‌بنیان منشا اخلاق و معنویت تومأن با علم و دانش خواهد بود.
رهبر معظم انقلاب حوزه علمیه را به بازیابی هویت انقلابی و تمدنی فراخوانده‌اند
سپس دکتر سیدمهدی موسوی‌نیا، عضو هیأت علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) و مدیر مرکز علم و فناوری حدیث ولایت در سخنانی با اشاره به ابعاد راهبردی پیام رهبر معظم انقلاب به حوزه علمیه، تأکید کرد که معظم‌له با نگاهی کاملاً تاریخی، حوزه علمیه را به بازیابی هویت انقلابی و تمدنی خود فراخوانده‌اند.
این استاد حوزه و دانشگاه، روح حاکم بر پیام مذکور را مثبت، انگیزاننده و ناظر به مأموریت‌آفرینی دانست و اظهار داشت: برخلاف برخی برداشت‌های سطحی، پیام رهبر انقلاب نه توبیخی برای حوزه است و نه در مقام تقبیح عملکرد آن، بلکه دقیقاً تبیینی از نقش تاریخی و رسالت آینده حوزه در نسبت با حاکمیت سیاسی اسلام است.
او با تأکید بر اهمیت «نگاه تاریخی» در تحلیل این پیام، دو پیش‌فرض مهم در فهم تاریخ از منظر رهبر انقلاب را یادآور شد و گفت: نخست اینکه تاریخ، وسیله‌ای برای تجربه‌آموزی بدون نیاز به پرداخت هزینه است؛ همان‌گونه که رهبر انقلاب تعبیر «تجربه رایگان» را به کار برده‌اند. دوم آنکه رهبر فرزانه انقلاب از تاریخ به عنوان ابزاری برای تحلیل دقیق شرایط معاصر بهره می‌برند. کمتر بیانی از معظم‌له را می‌توان یافت که در آن ارجاع به وقایع تاریخی وجود نداشته باشد.
این پژوهشگر تاریخ معاصر ادامه داد: خوانش رهبر حکیم انقلاب از تاریخ معاصر ایران، بر محور تحلیل دو نیروی ویرانگر استوار است؛ استعمار خارجی و استبداد داخلی. به باور ایشان، هم‌افزایی این دو عامل موجب تحمیل حقارت، سلب عزت ملی، عقب‌ماندگی تاریخی و حذف چهره‌های تحول‌آفرین مانند امیرکبیر شده است.
موسوی‌نیا اضافه کرد: استعمار، با کمک عوامل داخلی و تبلیغات فرهنگی، زمینه‌های تسلط خود را فراهم کرد و استبداد نیز با سرکوب نخبگان و تحمیل ساختارهای وابسته، ملت را از مسیر پیشرفت بازداشت. رهبر معظم انقلاب در این پیام، همچون سایر بیانات خویش، از این دوگانه با تعابیر روشنی چون «مرز قدیمی و جدید» یاد می‌کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به بخش‌هایی از پیام رهبر فرزانه انقلاب گفت: یکی از نکات مهم در این پیام، نقد جریان روشنفکری وابسته است که پس از مواجهه با بحران استعمار و استبداد، نسخه‌های غلطی را به جامعه تحمیل کرد. رهبر انقلاب از تولد «روشنفکری بیمار» و حضور «پیشروان نامطمئن» سخن گفته‌اند که با بیگانه‌زدگی، جامعه را از مسیر خود منحرف کردند.
بازتاسیس حوزه در اندیشه امام خامنه‌ای؛ برخاسته از اراده الهی، پشتیبانی مردمی و نقش برجسته علما
او در ادامه افزود: امام خامنه‌ای در این پیام، بازتأسیس حوزه را پدیده‌ای برخاسته از اراده الهی، پشتیبانی مردمی و نقش برجسته علما می‌دانند. ایشان ضمن اشاره به جایگاه آیت‌الله حائری با عناوینی چون فقیه، پارسا و انسان مجرب، از حوزه به عنوان نهاد مبارزه با استعمار و استبداد یاد می‌کنند که در دوره‌ای، هدف پروژه «آخوندسازی رضاخانی» برای تخریب روحانیت قرار گرفته بود.
موسوی‌نیا تصریح کرد: بازتأسیس حوزه، به تعبیر رهبر معظم انقلاب، نه‌تنها در بعد علمی بلکه در بعد سیاسی و اجتماعی نیز منجر به بالندگی شد. گسترش درس‌های تفسیر، اخلاق، علوم عقلی و نقلی، از نتایج این نهضت است و می‌توان از آن برای اصلاح کاستی‌های امروز حوزه علمیه بهره گرفت.
این پژوهشگر در بخش دیگری از سخنان خود ضمن اشاره به بندهای نهایی پیام رهبری معظم انقلاب اسلامی گفت: رهبر انقلاب تأکید دارند که حوزه برای ایفای نقش پیشرو و سرآمد در فرآیند تمدن‌سازی اسلامی، باید خود را بازتعریف کند و در مسیر خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی، حرکتی علمی و انقلابی داشته باشد.
او در پایان تأکید کرد: تعبیر بازتأسیس حوزه علمیه، نباید به‌عنوان حرکتی صرفاً آموزشی یا اصلاح ساختار فهمیده شود، بلکه این بازتأسیس، ناظر به احیای جایگاه تاریخی حوزه در برابر تحجر، سکولاریسم و نظام سلطه جهانی است.
انتهای پیام/
