از سرچشمه تا سراب؛ فاجعه انتقال آب الیگودرز

به گزارش خبرگزاری تسنیم از الیگودرز، طرح غم بار قمرود از مهمترین پروژه‌های انتقال آب از کوه‌های زاگرس به فلات مرکزی است که بزرگ‌ترین تونل انتقال آب خاورمیانه را در خود جای داده است. طرحی که برای روستاهای الیگودرز قدوم نامبارکی داشت و روستاهای پر آب با رودخانه‌های خروشان را خشک کرد. به طوری که اکثر روستاهای منطقه خالی از سکنه شده‌اند و ساکنان این روستاها با مصیبت‌های فراوان کوچ به شهر را بر ماندن ترجیح داده‌اند.

روستاهایی که زمانی از نظر پرآبی در منطقه زبانزد بودند اما امروزه چیزی جز خانه‌های خالی از آنها نمانده است. خانوارهایی هم که مانده‌اند با مشقت‌های فراوان دست و پنجه نرم می‌کنند و با بحران بی‌آبی شدید مواجه هستند.

تنش بی‌آبی و تاثیرات آن بر منطقه 

مسئله بی‌آبی در همه‌ جا تاثیرات اقتصادی و اجتماعی مشابهی دارد ولی شدت و تاثیر آن می‌تواند در مناطق مختلف جغرافیایی و سکونت‌گاهی متفاوت باشد، در مناطق شهری به خاطر وجود یک سیستم اداری و تمرکز بیشتر معمولا مسئله آب زودتر و بهتر حل می‌شود ولی در روستاها یا مناطق عشایری، کم‌آبی به خاطر پراکندگی زیاد ساکنان روستاها، امکان حل مشکل به صورت اساسی وجود ندارد.

بی‌آبی در روستاها غیر از مسئله نبود آب و تاثیرات بهداشتی و اقتصادی، دارای پیامدهای اجتماعی برای ساکنان روستاها است و اقشاری مانند زنان و کودکان و سالمندان را بیشتر از همه متاثر می‌کند، مدیریت منابع آب در شرایط فعلی حرف اول را می‌زند، مدیریتی که می‌تواند اثرات و آسیب‌های این بحران جهانی را کاهش دهد و یا اینکه به تعویق اندازد.

بحران آب در روستاها در مقایسه با شهرها اثرات و چالش‌های بیشتری دارد زیرا کم‌آبی معاش و نقطه اتکای خانواده را متاثر می‌کند.

هدف و مشخصات طرح زیان بار قمرود 

این پروژه عظیم انتقال آب که با نام قمرود معروف است، هدف آن انتقال آب از الیگودرز به متراژ  181 میلیون مترمکعب آب شرب در سال به شهرهای خوانسار، خمین، گلپایگان، محلات، نیمور، دلیجان، سلفچگان، ساوه و قم است.

این طرح در سال 1381 آغاز و در سال 1391 سرانجام در دولت احمدی نژاد به پایان رسید.

طرح انتقال آب از سرشاخه‌های الیگودرز به قم‌رود به لحاظ گستردگی طرحی بالغ بر 270 کیلومتر است که از دو حوزه‌ سرشاخه‌های دز در استان لرستان و حوزه‌ آبریز قم‌رود در استان‌های اصفهان، مرکزی و قم تشکیل شده است.

بر این اساس تونل بلند، 35 هزار و 750 متر است. دایره قطر این تونل 3.8 متر و ظرفیت آبگیری آن 23  متر مکعب در ثانیه است. در این تونل برای حفاری از سیستم مکانیزه و با دستگاه‌های تی بی ام استفاده شده است.

طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قمرود شامل تونل دره دایی به دم کمر که 9 هزار و 177 متر است با ظرفیت آب‌گذری 23 مترمکعب در ثانیه، کانال آب‌رسانی دم کمر به انوج با طول 7 هزار و 300 متر و با ظرفیت 23 مترمکعب در ثانیه و تونل بلند انوج به قم‌رود با طول 36 کیلومتر و ظرفیت آب‌گیری 23 مترمکعب در ثانیه را دارد.

این تونل به بلندترین تونل آب‌رسانی خاورمیانه معروف است و آب الیگودرز با استفاده از این تونل به 10 شهر و 100 روستا انتقال داده می‌شود.

مسئولان وزارت نیرو در آن زمان هزینه‌ی اجرای این طرح را 1100 میلیارد تومان اعلام کرده‌ بودند.

مهربانی مردم الیگودرر با طرح قمرود و خشک شدن منابع زیر زمینی 16 روستای مسیر 

به گفته مسئولین وقت؛ این طرح یکی از طرحهای موفق در حوزه انتقال آب بوده است و مردم شهرستان الیگودرز نیز در حین اجرای پروژه همکاری‌های بسیار خوبی با مجریان طرح داشته بودند.

ولی متاسفانه در حین حفاری تونل بلند قمرود در حد فاصل روستای انوج تا هنده گلپایگان، منابع آب زیرزمینی دشت انوج و دشت الیگودرز زهکش شده و باعث خشک شدن یا کم آب شدن تعداد زیادی از چاه‌ها، چشمه‌ها  و قنات‌های حدود 16 روستای مسیر و شهرستان الیگودرز شده است.

طرح جبران آب 99 روستای زیان دیده از قمرود

تلاش‌های زیادی در چند سال اخیر جهت جبران در منابع آب زیر زمینی شهرستان الیگودرز از سوی مسئولین انجام گرفته است که در راستای آن می‌توان به طرح تامین آب شرب 99 روستای شهرستان از تونل قمرود و طرح تامین آب کشاورزی 16 روستای خسارت دیده از ایستگاه پمپاژ انوج اشاره کرد که بخشی از عملیات اجرایی و راه‌اندازی این دو طرح جبرانی انجام گرفته و تکمیل  بخش باقی مانده نیز منوط به تامین اعتبار و همکاری مسئولین می‌باشد.

سدها هم در الیگودرز خالی شده‌اند

به دلیل تداوم خشکسالی  و کاهش بارش در حوزه آب‌ریز شهرستان الیگودرز و استان لرستان حجم روان آب‌های سطحی به کمتر از نصف تقلیل پیدا کرده است.

در استان لرستان حجم مخازن سدها به کمتر از 30 درصد رسیده است و ابن اتفاق نادر می‌طلبد که همکاری در بحث صرفه جویی و بهره‌برداری بهینه از منابع آبی موجود در دستور کار قرار گیرد.

بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که در طی چند سال گذشته بارش‌ها و نزولات آسمانی بسیار کم شده است.

پیامدهای ناگوار بحران آب

بر اساس شاخص «بنیاد کمیسیون پایدار سازمان ملل»، در سال 1400، ایران بیش از 85 درصد از کل آب تجدیدپذیر را استفاده می‌کند، به همین دلیل ایران با بحران و تنش آبی مواجه است. تداوم خشکسالی در ایران باعث شده است تا ایران وارد مرحله سوم از آن شود که طی آن سفره‌های زیرزمینی رفته رفته از بین می‌روند.

رشد جمعیت در دهه 60 و 70 شمسی و همسو با تداوم دوره‌های خشکسالی از دلایل افزایش مصرف آب در ایران است، اما آنچه این مسئله را حادتر می‌کند، ساخت و اجرای بدون برنامه سد‌ها در کشور است مانند سد گتوند در استان خوزستان. انتقال آب از استانی به استان دیگر نیز علاوه بر کاهش سفره‌های زیر زمینی در منطقه مبدا باعث بروز مشکلات امنیتی در کشور نیز شده است. انتقال آب الیگودرز به مناطق مرکزی در طرح قمرود باعث از بین رفتن کشاورزی این شهر و تخلیه بیش از 20 روستا در آن شده است در عین حال باعث کم شدن آب ورودی دز و مشکلات در خوزستان نیز شده است. 

از جمله پیامد‌های بحران آب می‌توان به تغییر صورت بندی نیرو‌های اجتماعی، بالارفتن نرخ بیکاری و فقر در عین حال کاهش مشروعیت سیاسی و اجتماعی دولت اشاره کرد. واقعیت هرچه باشد اگر ایرانیان با حافظه تاریخی کوتاه مدت میزان بارندگی سالیانه را محک بزنند کاهش آن را در سال‌های گذشته تایید خواهند کرد.

عدم پیگیری وزارت نیرو در خصوص مشکلات بحران آب الیگودرز

حمید رضا گودرزی نماینده الیگودرز، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت: موضوع خشکسالی هایی که در چند سال گذشته اتفاق افتاده به خاطر انتقال آب از سرچشمه های رودخانه دز واقع در شهرستان الیگودرز به فلات مرکزی ایران است.

وی افزود: عدم پیگری وزارت نیرو در خصوص رفع مشکلات این حوزه و همچنین عدم جبران خسارت‌های وارد شده سبب ایجاد نارضایتی‌هایی در بین مردم شهرستان الیگودرز شده است.

وزارت نیرو به تعهدات خود که احداث 4 سد در الیگودرز بود عمل نکرد

گودرزی نماینده الیگودرز با توجه عدم انجام تعهدات  وزارت نیرو افزود: قرار بود 4 سد در الیگودرز احداث شود که با احداث این سدها زمین‌های کشاورزی زیر دست متحول شوند که نه تنها به تعهدات خود عمل نکردند، بلکه خشکسالی و کمبود بارش باعث کم شدن آب 2 تا از سد های الیگودرز شده است.

موضوع خشکسالی را به صحن علنی مجلس می‌کشانیم

حمید رضا گودرزی نماینده الیگودرز در مورد  تونل قمرود نیز گفت: موضوع خشکسالی که در شهرستان الیگودرز اتفاق میافتد با پروژه انتقال آب از سرچشمه‌های دز  به فلات مرکزی مرتبط است .

نماینده الیگودرز اظهار داشت: عدم پیگیری وزارت نیرو در خصوص رفع مشکلات این حوزه باعث ایجاد نارضایتی‌هایی در بین مردم شده است.

گودرزی ادامه داد: آبی که از الیگودرز به سمت گلپایگان می‌رود برای ایجاد  مجتمع گردشگری استفاده می‌شود ، این آب قرار بود برای استفاده شربی به سمت فلات مرکزی برود نه برای استفاده‌های غیر منطقی.

100 روستای الیگودرز بدون آب هستند/ 60 درصد آب الیگودرز از چاه تامین می شود

نماینده الیگودرز با انتقاد از وضعیت آب الیگودرز افزود: حدود 100 روستای شهرستان بدون آب هستند و 60 درصد آب مردم الیگودرز از چاه تامین می‌شود و بقیه آن از سراب کمندان ازنا تامین می شود که در هر بارندگی سیل آسا در منطقه کمندان ما با مشکل مواجه می‌شویم و قطع به یقین موضوع بی‌آبی الیگودرز را به صحن علنی مجلس خواهیم کشاند و پیگیر آن هستم.

اکثر روستاها با مشکل کم‌آبی مواجه هستند

رئیس اداره بهره برداری و توسعه آب الیگودرر نیز گفت: اکثر روستاهای بخش بربرود غربی و شرقی به دلیل اجرای پروژه قمرود با مشکل کم آبی و خشک شدن قنات‌ها با مشکل کم‌آبی و در بعضی از روستاها با مشکل بی‌آبی مواجه شده‌اند.

روستای عسکران بخش بربرود شرقی به طور کامل خالی از سکنه شد

فرهاد شاه منصوری با توجه به خشکسالی‌هایی که طی چند ساله بر اثر افتتاح پروژه انتقال آب الیگودرز به فلات مرکزی( قمرود) اتفاق افتاد افزود؛ روستای عسکران به طور کامل به دلیل بحران کم‌آبی خالی از سکنه شده است و کسی در آنجا زندگی نمی کند.

وی بیان کرد: طرح بزرگ 99 روستاهای متاثر از طرح قمرود، در سال 98 کلنگ‌زنی شد که خطوط انتقال آب آن به طول 160 کیلومتر می باشد که اگر تکمیل شود بحران آب این روستاها حل می.شود.

شاه منصوری اظهار داشت: در این پروژه 9 باب ایستگاه پمپاژ و 20 عدد تسویه خانه در مسیر 160 کیلومتر باید ساخته شود که تسویه خانه روستای انوج تکمیل و تسویه خانه مغانک در حال احداث می‌باشد.

رئیس اداره بهره برداری و توسعه آب الیگودرز در پایان با توجه به تلاش‌های صورت گرفته افزود:  روستاهای زیادی هستند که از زمان پروژه قمرود با مشکل کم آبی مواجه هستند که اگر طرح تامین آب 99 روستای زیان دیده از قمرود تکمیل شود بحران آب در الیگودرز تا حدودی جبران می‌شود.

تنش آبی می‌تواند در اثر بیش برداشت از منابع آبی که به دلیل وقوع خشکسالی محدود شده‌اند، رخ دهد. از این‌ رو لازم است که در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌ گذاری‌های منابع آب، ضمن تفکیک این دو پدیده و شناسایی سهم هرکدام در مشکلات موجود در منطقه مورد بررسی، اثرات متقابل آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد و اقدام‌های بعدی باتوجه‌به این تفاوت‌ها و اثرات متقابل آن‌ها بر یکدیگر برنامه‌ریزی گردد.

تنش آبی در روستاهای الیگودرز به یک فاجعه بزرگی تبدیل شده است به طوری که اکثر روستاها از این بحران رنج می‌برند، و مردم شغل اصلی خود که کشاورزی می باشد را رها و برای ادامه حیات خود به الیگودرز و شهرهای بزرگ کوچ می‌کنند.

اگر طرح آب رسانی به 99 روستای زیان دیده از قمرود به سرانجام برسد، با توجه اینکه بخش مرکزی قطب کشاورزی الیگودرز است، امید آن است که مشکل کم‌آبی در این روستاها برطرف شود تا دوباره شاهد مهاجرت معکوس و تولید محصولات کشاورزی در این مناطق باشیم.

انتهای پیام/