«روح‌الله» سطرهای نانوشته درباره امام خمینی(ره) را پر کرد
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «روح‌الله»، نوشته هادی حکیمیان از معدود آثار ادبی درباره امام(ره) است که از سوی انتشارات شهرستان ادب منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
اگرچه تاکنون آثار متعددی درباره انقلاب اسلامی و شخصیت ممتاز امام(ره) نوشته شده، اما به نظر می‌رسد عمده کارهای منتشر شده با رویکرد علمی و پژوهشی و با تمرکز نویسنده بر چرایی و چگونگی پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. در این میان طی دهه‌های گذشته خلأ یک کار ادبی که قصد داشته باشد با رویکردی هنری به شخصیت و زندگی امام(ره) بپردازد، احساس می‌شد. از این منظر، کتاب حکیمیان در واقع تلاشی است برای پر کردن سطرهای نانوشته از امام(ره)؛ مطالبه‌ای که رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید فرموده بودند:
«امام یک شخصیّت برجسته‌ی کم‌نظیر در تاریخ است؛ ما درباره‌ی امام چقدر کتاب نوشته‌ایم؟ چه نوشته‌ایم؟ اینها خیلی مهم است. این کارها باید انجام بگیرد.»
خبرگزاری تسنیم به‌مناسبت انتشار تقریظ رهبر معظم انقلاب بر این کتاب، با سید جواد حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
*تسنیم: آقای دکتر حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی شما در حوزه تاریخ و جریان‌شناسی سیاسی است. باتوجه به اینکه آثار متعددی در این حوزه را بررسی و مطالعه کرده‌اید، بفرمایید که کتاب «روح‌الله» چه وجه تمایزی نسبت به کارهای مشابه گذشته دارد؟
در حوزه تاریخ انقلاب دو رویکرد وجود دارد؛ یک رویکرد علمی، پژوهشی و دانشگاهی است که به بررسی و تحلیل جریان‌شناسی سیاسی و موضوعاتی مانند جامعه‌شناسی انقلاب، حوادث بعد از آن و … می‌پردازد. این حوزه هم در داخل و هم در خارج از کشور فعال است و تاکنون آثار متعددی با توجه به این رویکرد نوشته و منتشر شده است. رویکرد دوم؛ سبک کارهای ادبی و هنری است که پدیده انقلاب اسلامی در قلم نویسندگان و هنر هنرمندان خود را نشان می‌دهد.
عمده آثاری که درباره شخصیت حضرت امام(ره) نوشته شده، مبتنی بر رویکردهای تاریخی و پژوهشی بوده است؛ در این آثار معمولاً این مد نظر نویسندگان بوده که ایشان در چه سالی به دنیا آمدند؟ چه زمانی وارد فعالیت‌های سیاسی شدند؟ در جریان پیروزی انقلاب چه وقایعی رخ داد و … . ما تا پیش از کتاب «روح‌الله» درباره امام(ره) یک رمان ادبی نداشتیم که از منظر ادبی و هنری به زندگی امام(ره)، مبارزات و ابعاد مختلف شخصیتی ایشان بپردازد. کتاب «روح‌الله» در واقع این خلأ را پر کرده است. نویسنده در این اثر، قلم خود را به خدمت امام(ره) درآورده و رمانی مستند که در عین در نظر گرفتن روایتی ادبی، به تاریخ پایبند است، خلق کرده.
قلم نویسنده در کتاب «روح‌الله» به‌گونه‌ای است که مخاطب با آن ارتباط برقرار می‌کند، از سوی دیگر مستند هم هست و تخیل نویسنده در پرداختن به برش‌های مختلف زندگی امام(ره) راه ندارد. این در حالی است که کتاب‌های ادبی عمدتاً از روی تخیل نویسنده نوشته می‌شوند. همچنین، ما در کتاب «روح‌الله» با یک قهرمان واقعی روبرو هستیم؛ برخلاف کتاب‌های ادبی که قهرمان داستان، زاده تخیل نویسنده است. قلم هنرمندانه، دیگر ویژگی کتاب «روح‌الله» است که می‌تواند مخاطب را با خود همراه کند.
*تسنیم: همانطور که شما هم اشاره فرمودید، کتاب «روح‌الله» جمع میان ادبیات و تاریخ است؛ این در حالی است که پایبند بودن به تاریخ، آن هم تاریخ معاصر، چالش‌ها و محدودیت‌هایی را برای نویسنده داستان و رمان ایجاد می‌کند. حکیمیان چطور توانسته از این محدودیت، فرصت خلق کند؟
نقطه قوت کتاب هم همین است. نویسنده هم توانسته به تاریخ وفادار باشد و هم روایت‌های صحیح تاریخی را بیاورد و در قالب رمان ارائه کند؛ این در حالی است که در تجربه‌های دیگر نویسندگان مانند کتاب «گاندی» ما شاهد این هستیم که نویسنده بخش‌هایی به زندگی او اضافه کرده که حاصل تخیل اوست و مبنای واقعیت ندارد.
حکیمیان در «روح‌الله» نشان می‌دهد که هم به تاریخ مسلط است و هم به فنون ادبی و نویسندگی. یکی از بخش‌های خواندنی کتاب که در نتیجه این قلم خلق می‌شود، مربوط به ماجرای شهادت امام صادق(ع) و سخنرانی امام(ره) در فیضیه قم در فروردین سال 1342 است. این بخش از تاریخ پیش‌تر توسط کتاب‌های متعددی که از مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دیگر مراکز منتشر شده، تشریح شده است، اما نویسنده «روح‌الله» این بخش را چنان به خامه قلم درآورده که از نقاط قوت کتاب به شمار می‌آید.
*تسنیم: در کتاب «روح‌الله» ما شاهد ارائه مستندات تاریخی جدیدی هستیم که به راحتی به دست نویسنده نیامده است؛ این در حالی است که استفاده از اسناد انقلاب، از ضرورت‌های امروز نویسندگان و جامعه است؛ اسنادی که روشن‌کننده تاریخ امروز ما و پاسخگوی بسیاری از شبهات و سوالات نسل جوان است. به عنوان یک پژوهشگر تا چه اندازه با این دست از محدودیت‌ها مواجه شدید و عدم دسترسی به آن را یک چالش بر سر راه پژوهشگران و نویسندگان این حوزه می‌دانید؟
حبس اسناد یک چالش جدی در تاریخ انقلاب است؛ به همین دلیل معتقدم که ما باید به یک نظام‌نامه در زمینه توزیع و نشر اسناد انقلاب برسیم. این ضعف وجود دارد که پژوهشگران ما ایده‌های زیادی در تاریخ انقلاب دارند که می‌تواند موجب خلق کارهایی مانند «روح‌الله» شود و رمان‌ها و کتاب‌های متعددی در این مسیر نوشته شود تا نسل جوان با آن ارتباط برقرار کند، اما باید در هزارتوی مشکلات دسترسی به اسناد با این معضل دست و پنجه نرم کنند. مراکز اسنادی باید این را بپذیرند که نسبت به این امر مسئول هستند.
البته این را باید در ادامه بگویم که در کتاب «روح‌الله» روایت شاذی از امام(ره) نیست که پیش‌تر ذکر نشده باشد، اما نویسنده به جنبه‌های جدیدی از زندگی ایشان پرداخته که معمولاً در کتاب‌های علمی و دانشگاهی مورد توجه نیست؛ مانند اینکه امام(ره) در دهه 30 تابستان‌ها خانواده را به امامزاده داوود می‌بردند که شرایط آب و هوایی بهتری داشت و خودشان نیز به درس و بحث می‌پرداختند. این مسائل معمولاً در کتاب‌های ادبی مورد توجه است و نویسنده می‌تواند از آن استفاده کند.
*تسنیم: نویسنده کتاب مدعی است که نامه امام(ره) در سال 1327 درباره اسرائیل برای اولین‌بار در این کتاب ارائه شده است.
در قدیم اینطور رسم بود که طلبه‌ای دفترش را می‌داد و از علما می‌خواست که به یادگار چیزی بنویسند. امام(ره) نیز به درخواست طلبه‌ای، به جای یادگاری در دو صفحه وضعیت موجود جهان اسلام و لزوم مقابله با جریان کفر را تأکید و تشریح می‌کنند. نویسنده می‌تواند بگوید برای اولین‌بار، اما این سندی است که کمتر به آن پرداخته شده. هنر نویسنده این است که جنبه‌هایی را که در رویکرد علمی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، کشف کند و به آنها در اثر خود بپردازد که این موضوع در کتاب «روح‌الله» به خوبی دیده می‌شود.
*تسنیم: انتشار این نامه نشان می‌دهد که امام(ره) از دهه 20، یعنی زمانی که اسرائیل چندان مورد توجه نبود، دغدغه آینده فلسطین را داشتند و نسبت به خطر اسرائیل برای جهان اسلام آگاه بودند. بازخوانی اندیشه‌های امام(ره) در این زمینه امروز که فلسطین بیش از هر زمان دیگری در صدر اخبار است و توجه جامعه جهانی به آن معطوف شده، بیش از هر زمان دیگری ما را به آینده‌نگری امام(ره) می‌رساند. بفرمایید که این دغدغه از چه زمانی در اندیشه‌های امام(ره) دیده می‌شود؟
ما بدون شک در تاریخ معاصر زنده شدن مسئله فلسطین را مدیون امام(ره) هستیم. مسئله ارتباط با رژیم صهیونیستی یا به رسمیت شناختن آن داشت در منطقه عادی می‌شد، اگر واقعه هفت اکتبر رخ نمی‌داد، ماجرای فلسطیین در منطقه گم می‌شد و برخی از کشورهای منطقه آن را به رسمیت می‌شناختند. مهمترین پیامد هفت اکتبر این بود که مشروعیت ارتباط با اسرائیل را از بین برد و هیچ کشوری الآن به راحتی نمی‌تواند بگوید که به پیمان ابراهیم می‌پیوندد.
شبیه این اتفاق حدود 80 سال پیش که امام(ره) مبارزات خود را شروع کرده بودند، دیده می‌شود. رژیم پهلوی در آستانه محرم 1382 هجری قمری، سه شرط برای وعاظ اعلام می‌کند که انقدر نگویید اسلام در خطر است؛ علیه شاه چیزی نگویید، علیه اسرائیل هم حرفی نزنید. در کتاب «روح‌الله» هم به این ماجرا اشاره شده که امام(ره) به این مسئله اشاره می‌کنندکه چه پیوندی میان رژیم پهلوی و اسرائیل وجود دارد که به عنوان یکی از شروط مطرح می‌شود؟!
روشن‌بینی از ویژگی‌های امام(ره) بود که در دیگر مقاطع و اندیشه‌های ایشان نیز به خوبی می‌توان به آن رسید؛ از جمله اینکه ایشان هیچ‌گاه با جریان‌های التقاطی مانند مجاهدین خلق یا جریان‌های منحرف فکری ارتباط برقرار نکرد. در واقع ایشان آنچه را که هم‌عصران در آینه نمی‌دیدند، ایشان در خشت خام می‌دید. مسئله اسرائیل نیز از همین جنس است.
ایشان بارها تأکید کرده‌اند که اسرائیل غده سرطانی در منطقه است، توسط غربیها حمایت می‌شود و تا زمانی که باشد، منطقه روی آرامش به خود نخواهد دید. نکته مهمتر دیگر این است که امام(ره) به درستی خوی استعماری جریان غرب را کشف کرده بودند. الآن متاسفانه بخشی از افراد و نخبگان خوی استعماری غرب را در نظر نمی‌گیرند و نگاه خوش‌بینانه نسبت به آن دارند. امام(ره) همیشه این دقت نظر را داشتند که غرب همواره این خوی را در سیاست‌های خود پنهان می‌کند.
وجه تمایز امام(ره) نسبت به دیگر علمای عصر نیز همین آینده‌نگری ایشان بود. ایشان برخلاف آیت‌الله کاشانی و آیت‌الله مدرس، همزمان با استکبار و استعمار جنگید. آیت‌الله مدرس در زمان حیات خود با استکبار سر سازش نداشت و آیت‌الله کاشانی نیز با استعمار انگلیس مبارزه کرد؛ اما امام(ره) با هر دو جریان مبارزه کردند و این دو را دو روی یک سکه می‌دیدند که منجر به تشکیل پهلوی شده و منافع آن را تأمین می‌کرد.
*تسنیم: امام(ره) ابعاد شخصیتی متعددی دارند؛ از فقه و علم و بحث گرفته تا فلسفه و عرفان و اخلاق؛ از سیاست گرفته تا مرجعیت دینی و … . کدامیک از جنبه‌های زندگی و شخصیتی ایشان برای شما جذاب و قابل تأمل بوده است؟
قدرت روحی امام(ره). ایشان در زندگی بلایای مختلفی را تجربه کردند؛ از تبعید و توهین و تحقیر گرفته تا از دست دادن عزیزان و فرزندان و خیانت افراد نزدیک. ایشان در زندگی 80 و چند ساله خود، ناملایمات بسیاری را از سر گذراندند. ایشان در کودکی پدر خود را از دست دادند، در نوجوانی مادرشان دار فانی را وداع گفت و زندگی سختی داشتند. انواع مصیبت‌ها را در زندگی تجربه کردند، داغ فرزند دیدند اما قدرت روحی امام(ره) و اتکال ایشان به منبع لایزال الهی سبب شد تا از این موقعیت‌ها سربلند خارج شوند.
تصمیماتی که ایشان در این موقعیت‌ها گرفتند، ناشی از قدرت ایمان ایشان بود. یکی از این اتفاقات که در ماه‌های آخر حیات ایشان رخ داد، ماجرای آقای منتظری بود. ایشان نفر دوم مملکت بود اما امام(ره) مجبور شدند که ایشان را کنار بگذارند. یکی از سخت‌ترین پرونده‌های انقلاب، ماجرای آقای منتظری است. امام(ره) درباره دو نفر فرموده‌اند که پاره تن و حاصل عمر من: شهید مطهری و آقای منتظری. اما امام(ره) دو ماه قبل از رحلت در سال 68 تصمیم می‌گیرند که این فرد را کنار بگذارند، این تصمیم یک قدرت روحی می‌خواهد. در نهایت نیز ایشان در وصیت‌نامه می‌فرمایند که «با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص، و به سوی جایگاه ابدی سفر می‌کنم». این مسائل، قدرت معنوی شخصیت ایشان را نشان می‌دهد که در دوره غیبت کبری کم‌نظیر است.
انتهای پیام/
